15.4.2. Толуолды тотықтыру Кобальттың немесе марганецтің органикалық тұздарын катализатор
ретінде қолданып 150-170
о
С және 1 МПа қысымда толуолды тотықтырып
бензол қышқылын алады. Бензол қышқылының шығымы 85-90
%.
Бензол
қышқылын гидрлеп, түзілген циклогексанкарбон қышқылын нитрозилкүкірт
қышқылымен өңдеп капролактам алынады:
Сонымен қатар, бензол қышқылын 220-250
о
С тотықтыра декарбоксилдеу
арқылы 85
% шығыммен
фенол алуға болады:
15.4.3. Ксилолдарды тотықтыру п -Ксилолды тотықтыру реакциясы терефталь қышқылын алу процесінде
қолданылады. Терефталь қышқылы полиэтилентерефталат өндірісінің
шикізаты болып табылады.
п -Ксилолды тотықтыру сірке қышқылдық ортада
Со және Mn тұздарының қатысында 195-205
о
С және 1,5 МПа қысымда
жүреді:
Терефталь қышқылының шығымы 94-95
%
, ал тазалығы – 99
%
болады.
м -Ксилолды 160
о
С және 1,5-2 МПа қысымда марганец ацетаты мен
кобальт бромиді қатысында сірке қышқылдық ортада тотықтырғанда
изофталь қышқылы түзіледі.
о -Ксилолдың тотығуы нәтижесінде фталь ангидриді түзіледі. Фталь
ангидриді алкидті және полиэфирлі шайырлар, пластификаторлар өндірісінде
қолданылады.
15.4.4. Три- және тетраметилбензолдарды тотықтыру Псевдокумолды, мезитиленді, гемиметиллитолды тотықтыру арқылы
бензолтрикарбон қышқылдары түзіледі. Дуролды, изодуролды, пренитолды
тотықтырып тетракарбон ароматты қышқылдар алынады. Мысалы,
псевдокумолдан триметиллит қышқылы, ал дуролдан пирометиллит
қышқылы түзіледі:
триметиллит қышқылы пирометиллит қышқылы
203
Бұл қышқылдар пластификаторлар, термотұрақты полимерлер,
қосымшалар, эпоксидті шайырлар, бояулар алу үшін қолданылады.
