Абай Құнанбайұлы поэзиясындағы экологиялық тәрбие

білмесе, адамдықтың орны болмайды.

(А.Құнанбайұлы)

Экология тақырыбы өркениет дәуірінде тіпті өзекті мәселеге айналып кетті.Адам мен табиғат егіз ұғым» деген салыстырмалы түрде қарайтын бірі-бірінен ажырамас бөлік сияқты саналатын ұғым бар.Демек адамзат бер жерде табиғат бөлінбейтін қажеттілік және заңдылық. Табиғатты асыраушың, қорғаушың десең де болады.  Ата-бабамыз: « Жер — қазына, су — алтын, мал-байлық» деп, өсиет айтып кеткені тегіннен тегін емес.

Адам табиғатпен ғана мәнді толыққанды тіршілік иесі, онсыз дені сау, денесі шымыр, салаутты өмір салты жоқ.Осындай тұжырымыды түсіне отырып кез келген адам қоршаған ортасын өмірінің бөлшегі ретінде қарау керек деп ойлаймын.Ол бір жағынан азаматтық парыз екінші жағынан табиғатқа деген сүйіспеншілік дер едім. Ал қазір бұл тақырып мектеп қабырғасында өзекті тәрбиенің біріне айналды.Экология тақырыбын ұрпақ бойына жеткіншек жасынана бастап сіңіру қажет.Бұл тақырып мектепте тәрбиенің тоғыз бағытына енгізіліп, жақсы жолға қойылып келеді.

Экологиялық тәрбие оқушылардың - табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырып, жеке тұлғаның эмоциялық сезімдік әлемін қалыптастыруға бағытталып, адамгершілік, жауапкершілік қасиеттерін жетілдіреді.

Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты - жастардың экологиялық көзқарасын, санасын, табиғатқа үлкен парасаттылық, жауапкершілік, қарым-қатынасын қалыптастыру. Осы тәрбие арқылы адамның мәдениеттілік сезімі, экологиялық санасы қалыптасады, айналасына қамқорлық жасау, аялау сезімі пайда болады.

Табиғат - адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы. Бар байлық, қазына, тіршілік, табиғат дүниежүзі әдебиетіндегі ірі классик ақындардың барлығының да шығармаларынан орын алды. Әр дәуір, әр жағдайға лайықты табиғатты әркім әртүрлі жырлады. Біреулер табиғат арқылы өмір сүретін, біреулер табиғатты суреттеу арқылы көңіл-күйін, өз көзқарасын айтып берді. Қайткенмен де, табиғат көркем әдебиеттен үлкен орын алды.

           Абай Құнанбайұлы табиғат аясында өсіп, оны сүйе білді.Ақын поэзиясындағы табиғатқа деген сезімді, аялауды терең түсінетін болсақ,экологиялық тәрбиенің шыңын көрер едік.Адам табиғаттың құдіретін, сұлулығын сезіне алғанда ғана жақсы көреді, жанына ләззат алады емее пе?! Мәселен, «Желсіз түнде жарық ай» өлеңіндегі:

Желсіз түнде жарық ай,

  Ақын «Жазғытұрым» өлеңінде қазақ даласындағы жазғытұрғы кезінің барлық суретін толық берумен бірге, бұл кезді қазақ халқын еңбекке жұмылдыратын, тіршілік үшін күресінің қайнар көзі деп таниды.

 Мал семірер, ақ пенен ас көбейер,

Адамзат көңілі өсіп, көтерілер.

Қара тастан басқаның бәрі жадырап,

Бір сараңнан басқаның пейілі енер.

Тамашалап қарасаң, тәңір ісіне,

Бойың балқып, ериді іште жігер, -  деп, жаздың суретін өзі де сүйеді және оны жалпы жұрттың көңілін шарықтатып, жігерін туғызатын маусым деп ұғады.                      

Түйе боздап, қой қоздап, қорада шу,

Көбелек пен құстар да сайда ду-ду.

Гүл мен ағаш майысып қарағанда,

Сыбдыр қағып сылаңдап ағады су.

Осы бір ғана шумақтағы мамыражай, жаймашуақ «елжіреген күннің көзі», «кілемнің түгіндей», «масатыдай құлпырған жердің жүзі» – үлкен суреттің бір-бір бөлшегі десек, «гүл мен ағаштың майысып қарауы», «судың сылаңдап ағуы» – осы сөздердің барлығы қосылып сұлу табиғаттың әсем бейнесін – образды суретін беріп тұр. Осындай сұлулыққа бала, оқушы еріксіз елітері сөзсіз.Әдемі қиялға беріледі.Жағымды әсер алады.Ақын поэзиясы осындай ерекшелігімен табиғат пен адам арасындағы нәзік байланысты ашып көрсетеді.Адамды табиғаттқа нәрлі сөзбен тәнті етеді. Бұл –экологиялық тәрбие

СҚО, Уәлиханов ауданы,

КОМ №1 қазақ тілі мен әдебиет

пәнінің мұғалімі Майрагүл Шайзадақызы