81
ӘОЖ 81
ТІЛДЕРДІҢ БАЙЛАНЫСЫ
Кабдулинова А.
Ғылыми жетекші: Абешова Н.М.
КеАҚ «Семей медицина университеті»
,
Семей қ. Қазақстан Республикасы
Тақырыптың мақсаты:
Қазақ
тілі лексикасының тілдік қабаттары моңғол, араб,
парсы, орыс тілдері арқылы енген сөздердің белгілі бір тілдік бірліктерде жұмсалуын
мақал
-
мәтелдер мен тұрақты сөз тіркестеріне жүгіне отырып, синонимдік қатарларын
анықтау, стилдік қолданылу сипатын тану негізге алыну.
Зерттеу әдісі:
талдау, сараптау.
Тақырыптың өзектелігі:
Араб
-
парсы тілінен ауысқан сөздер атқаратын қызметі
жағынан өзара бірдей деуге болмайды. Бұларды төрт топқа бөліп қарауға болады. Байырғы
төл сөздей жымдасып кеткен актив сөздер(әбден тұрақтанған сөздер) Терминдік сипаты
бар арнаулы сөздер(мамандықтың белгілі бір саласында жұмсалатын сөздер) Әртүрлі
экспрессивті
-
эмоциялық мәні бар, ерекше стильдік реңк тудыратын сөздер Әдеби тілдің
шеңберінен біржола ығысқан
немесе ығысуға жақын жүрген сөздер ас, бақыт, ар, дүние,
шаруа, әл, дос, зат, қас, айна, дастарқан, астар, нан, шам, сабын,сынап т.б.
Қорытынды:
Қазақ
тілінің орыс тілі лексикалық қабаттарына әсері Макс Фасмер
«Этимологический словарь русского языка» сөздігінде көптеген сөздердің шығу тегі түркі
тілдес халықтардың, соның ішінде қазақ тілінен екендігін байқатады. Қазақ тіліндегі
«қарындаш» сөзін орыс тіліндегі «карандаш» сөзінен шыққан дейді, оны М.Фасмер
сөздігінде орынды орынды атап көрсетілгеніндей :
«қара»/чёрный және «тас» /тас/
сөздерінің бірігуінен жасалғанын, қарандашты сыртқы ағаш қапсырмасын алып тастасақ,
ішінде расында ұзын қара тас жатқанын ескермейді. /Ал күнделікті қолға ұстайтын
«қалам» сөзінің Еуропа халықтары мәдениетінің қайнар көзі саналатын Латын тілінде
\6-
8
ғасырда
\
«каламус» түрінде орын алғанына да мән бермейді. Сондай
-
ақ, М.Фасмер
сөздігінде дәлелденген «деньги» сөзі түркілік «теңге» сөзінен шыққанын , ал оның ар
жағында түркілерді бір кезде ақша орнына тиін терісін қолданғанын, кейін тері орнына
«тиынға
–
тәңгә, теңге» деп аталған айналымдық белгілер, монеталар шығарып, содан
қазақ тілінде тиын
-
(копейка)
-
сақталғанын/ ескеру керек. Осы орайда, алдымен, орыс,
соңынан түркі сөзін келтіріп, тізсек: алый
-
алқызыл, бакалея
-
бакқал /ваккал
-
көкөніс
сатушы/; барабан
-
дарабан, башлык
-
башлық/ басқа киетін киім/; башмақ
-
баспақ/ қазақта
«ш» орнына «с» қолданылса, қазақтан басқа татар, башқұрт, шубас, моңғол тілдерінің
негізі бір болса да, әрқайсының жекелеген дыбыс өзгешелігі болатынын да есте сақтайық.
Достарыңызбен бөлісу: 
