Адамның бұлшық ет күші - бұл сыртқы қарсылықты жеңу немесе бұлшықет күші арқылы оған қарсы тұру қабілеті.
СИ жүйесі бойынша күш ньютон (Н) бірлігімен өлшенеді. Бұлшықеттің күші оның жиырылған кезіндегі көтере алатын ең үлкен (максималды) жүгімен анықталады. Мұндай күшті бұлшықеттің «жалпы» (максималды) күші дейді және бұл күш ет талшықтарының санына, оның әр қайсысының жуандығына байланысты. Бұлшықеттің жалпы күшінің оның анатомиялық көлденең кесіндісінің ауданына қатынасын оның абсолюттік күші деп атайды. Ап бұлшықеттің анатомиялық көлденеңі деп еттегі барлық талшықтардың көлденең кесіндісінің жинақы ауданын айтады. Мұнымен қатар бұлшықеттің физиологиялық көлденең кесінді ауданы деген де ұғым бар. Егер ет талшықтары бір-бірімен қатар жатса, онда бұлшықеттің жинақы физиологиялық көлденең кесіндісі оның анатомиялық көлденеңіне тең болады. Ал ет талшықтары құстың жүні тәрізді қиғаш (мысалы, балтыр бұлшықеті) орналасса, онда әр талшықтың қақ ортасынан өтетін көлденең сызығының ауданы (физиологиялық көлденең ауданы) анатомиялық ауданынан жоғары болады. Сондықтан мұндай еттердің күші жоғары болады. Бұлшықеттің жалпы күшінің (Н) оның физиологиялық көлденең кесіндісіне қатынасын еттің «меншікті» күші (Н/см2 ) деп атайды. Еттердің меншікті күші 50-150 Н/см2 шамасында болады. Кейде меншікті күшті кг/см2 деп те белгілейді. Мысалы, үшбасты бұлшықетте – 17 кг/см2 , иықтың бүккіш етінде – 8 кг/см2 , балтыр бұлшықетінде – 1 кг/см2 , т. б. болады.
Физиологияда күштің келесі түрлерін ажырату әдеттегідей:
1. Максималды күш (МС);
2. Максималды ерікті күш (MPS);
3. Салыстырмалы күш (RS) бұлшық еттің (S) немесе дене салмағының (Р) анатомиялық диаметріне (бұлшықет ұзындығына перпендикуляр) бөлінген МС: RS = MS / S (P) кг/см2;
4. Абсолютті күш (АС) MC бұлшықетінің S '' физиологиялық диаметріне (оның барлық талшықтарының көлденең қималарының қосындысына) бөлінеді:
AC=MS/ S''
Бұлшықеттердің (А.А. Ухтомский бойынша) келесідей құрылымы бар:
- талшықтардың параллельді ағымы бар бұлшықеттер (тігін бұлшықеті);
- шпиндель тәрізді талшықтары бар бұлшықеттер (бицепс);
- талшықтарының қауырсынды орналасуы бар бұлшықеттер (шайнау, трапеция, қабырға аралық бұлшықеттер).
Сонымен тігінші бұлшықетінің абсолютті күші 6,24 кг/см2, жауырынның қос бұлшық еті 8,1 кг/см2, шайнау бұлшықеті 10 кг/см2.
Максималды ерікті күш - бұл субъектінің максималды ерікті күшіндегі бұлшықет тобының изометриялық кернеуінің жалпы мәні.
MS және MPS көрсеткіштерінің айырмашылығы қуат тапшылығы (SD) деп аталады: SD = MS-MPS.
Күш тапшылығы жүйке-бұлшықет аппаратының үйлестіру қабілеттерінің дәрежесінің интегралды көрсеткіші болып табылады.
Қуат тапшылығы мыналарға байланысты:
1. адамның эмоционалдық (психологиялық) жағдайы (оның көңіл-күйі);
2. белсенді MU саны (әсіресе үлкен);
3. орталық жүйке жүйесінің мотор бөлімшелерін басқаруды жақсарту.
Максималды бұлшықет кернеуінің мөлшері келесі факторларға байланысты:
A - перифериялық (құрылымдық, бұлшықетішілік) факторлар:
Бұлшықеттегі бұлшықет талшықтарының саны
3. бұлшықет талшықтарының ұзындығы (белгілі бір орташа ұзындық L0 (бұл бүкіл организм жағдайында тыныштықтағы бұлшықеттің ұзындығы) бар), бұл кезде бұлшықеттің максималды жиырылуы дамиды. Ұзындығы L0-ден аз болса, немесе , керісінше, L0-ден артық (шамадан тыс созылған), онда оның қозу кезіндегі бұлшықеттің дамыған күші әлдеқайда аз болады. Саркомердің ұзындығы 2,2 болған жағдайда максималды күшті бұлшықет дамытады. -2,5 мкм.Бұлшықет күшінің оның ұзындығына тәуелділігі өте маңызды – әсіресе жүрек бұлшықеті үшін (Фрэнк заңы -Старлинг) практикалық және теориялық тұрғыдан (бұл жиырылу механизмін түсіндіретін протофибрилді сырғанау гипотезасын дәлелдейді);
4. бұлшықет құрылымының түрі (бұлшықет талшықтарының қозғалыс осіне бейімділік дәрежесі – бұлшықеттің физиологиялық диаметрі),
5. бұлшықеттің құрамы (ол қандай талшықтардан тұрады – ақ гликолитикалық немесе қызыл тотықтырғыш),
6. функционалдық (энергия – АТФ, CrF, гликоген, миоглобин және жиырылғыш белоктардың химиялық потенциалдарының мазмұны).
B – Орталық факторлар:
Бұлшықет ішілік координация факторлары (ДЭ-дегі жүйке импульстарының жиілігі мен сипаты.
1885 жылы Н.Е. Введенский ынталандыру жиілігі мен күшінің оптимумы мен пессимумы тұжырымдамасын енгізді, т.б. бұлшықеттің жауап амплитудасының тітіркену жиілігі мен күшіне тәуелділігі. Мысалы, жиілігі 30 Гц (30 имп/с) импульстар миографиялық жазбада биіктігі 10 мм, 50 Гц - 15 мм, 200 Гц - 3 мм сіреспе тудырады. Бұл мысалда 50 Гц – оңтайлы жиілік (оңтайлы), 200 Гц – пессимальды жиілік (пессимум). Осылайша, бұлшықет талшықтарына импульстарды жіберу жиілігін өзгерту арқылы альфа қозғалтқыш нейроны оның бұлшықет аппаратының жиырылу реакциясының шамасын реттей алады.
Бұлшықет ішілік координация факторларына белгілі бір уақытта қоздырылған белсенді МЖ санын реттеу де жатады (Хенеман). Сонымен, егер бұлшықет 10 DU-мен ұсынылған болса және қазіргі уақытта 1 дБ белсенді болса, онда бұлшықет өзінің максималды күшінің 1/10 бөлігіне тең күшті дамытуға қабілетті. Егер 5 МБ белсенді болса, онда сәйкесінше бұлшықет максимумның 50%-ын дамытады және т.б., ал егер барлық 10 МҰ бір уақытта қозса, ол 100% күш дамиды.
Достарыңызбен бөлісу: |