Енді батырлар институтының атқарған қызметі
мен оны реттейтін ережелердің мазмұнын және
қалыптасуын толығырақ ашып көрелік.
Ол үшін
бұл мәселені батырлардың әлеуметтік-экономикалық
және ішкі саяси қызметі деп бөліп қарастырғанымыз
жөн.
Зерттеу тақырыбымыздың уақыт шеңбері қа-
зақ тарихындағы түрлі өзгерістер әкелген бет-
бұрысты кезеңге сәйкес келеді.
Оның басты себе-
бі географиялық, шаруашылық-экономикалық және
сая си-әлеуметтік жағынан үш субэтностық аймаққа
бөлінген Қазақ хандығының ішкі байланыстарының
әлсіздігін, ру-тайпалар арасындағы қарым-қаты нас-
тардың тұрақсыздығынан және билеуші топтар дың
саяси бақталастығынан туындады. «Ортақ өгіз ден,
оңаша бұзауды» артық көрген билеушілер ара-
сындағы алауыздық қазақ халқының болашағын
ты ғырыққа тіреді. Жоңғар шапқыншылығына дер
ке зінде тойтарыс берілмеуінен «Ақтабан шұбы рын-
ды», «Алқакөл сұлама», «Сауран айналған» тә різ-
ді зұлматтар орын алды. Мұның барлығы ру-тай-
па игі-жақсыларын, яғни батырлар мен билердің
үстем түсуіне жағдай жасады. Басқаша айтқанда:
«ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысында батырлардың
беделі мен əлеуметтік маңызы мейлінше күшті
өсті, мұның өзі сыртқы қауіпке жəне қазақтардың
əлеуметтік ұйымдасуында əскери құрылымдар рө
лінің арта түсуіне байланысты болатын. Жоң
ғарлар басқыншылығына пəрменді тойтарыс беруді
ұйымдастыру қажеттілігі əуелі əскери сахнада
ал сонан соң саяси сахнада да халықтың жол бас
таушылары мен қолбасшылары – батырлардың аса
көрнекті шоғырының пайда болуына жеткізді»
[5,
238-б.]. Үмбетей жыраудың:
Батыры ханға сай болды,
Елің жайпақ болды
, – деп жырлайтыны осы кезең
[6, 134-б.].
Тарихи даму үдерісінің біркелкі болмауына орай
қоғамдық институттар бірін-бірі жиі алмастырып, соған
байланысты әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың бі-
рі алға шығып, екіншісі кенжелеп отырды. Осындай
аумалы-төкпелі кезеңде батырлар институтының ал-
дыңғы қатарға шығуы заңды құбылыс болатын.
Достарыңызбен бөлісу: | 
