Академиялық жұмыстың ұйымдастырылуы. Академиялық жазылым: жанрлары және ғылыми тіл

II бөлім. Ғылыми және оқу-әдістемелік жұмыстарды жазудағы типтік стилистикалық қателер

1. Ғылыми стильдің орыс әдеби тілінің стильдер жүйесіндегі орны

Орыс тілінің сорттарының арасында норма тұжырымдамасына негізделген әдеби тіл ерекшеленеді. Әдеби тіл-бұл халықтың білімді топтарының тілі, тарихи түрде үлгілі, анықтамалық, ұлттық тілдің ең жоғары формасы ретінде қалыптасқан.

Әдеби тілге диалектілер (аумақтық және әлеуметтік), сондай-ақ вернакулярлық қарсы.

Аумақтық диалект-бұл белгілі бір аумақта тұратын адамдардың сөйлеуі (мысалы, оңтүстік орыс немесе Солтүстік орыс халық диалектілері).

Әлеуметтік диалект-бұл мүдделер қауымдастығымен, кәсіптерімен, қызмет түрімен біріктірілген адамдардың сөзі (мысалы, армия жаргоны, компьютерлік жаргон, студенттік жаргон).

Вернакулярлық-бұл қала тұрғындарының әдеби тіл нормаларынан әртүрлі ауытқуларға мүмкіндік беретін нормаланған сөйлеуі.

Жалпы ұлттық тілді құрайтын орыс тілінің аталған түрлерін схема түрінде ұсынуға болады:

Схема 1. Ұлттық тілдің құрылымы

1-әдеби тіл

2-аумақтық диалектілер

3-әлеуметтік диалектілер

4-қалалық вернакулярлық

5-сөйлеу қарым-қатынас нормаларын өрескел бұзатын және сөйлеушінің төмен мәдени және білім деңгейін көрсететін тыйым салу немесе обсценная лексика.

Аумақтық және әлеуметтік, сондай-ақ қалалық вернакулярлық диалектілерде функционалды стильдер жоқ, өйткені олар жоғары сөйлеу мәдениеті жоқ адамдардың қалыпты сөйлеуі. Функционалды стильдер норма тұжырымдамасына негізделген әдеби тілге ғана тән.

Функционалды стиль-бұл адам қызметінің белгілі бір саласында әдеби тілді қолдану. Әрбір функционалды стиль қарым-қатынас шарттары мен міндеттеріне байланысты тілдік құралдарды (сөздер, морфологиялық формалар, синтаксистік құрылымдар) таңдайды және ұйымдастырады. Функционалды стильде тілдік құралдарды арнайы, деңгейлі ұйымдастыру бар.
Әдеби тілді меңгеру, қарым-қатынас шарттары мен міндеттеріне байланысты стилистикалық кодтарды ауыстыру мүмкіндігі адамның білім деңгейін, оның шығармашылық әлеуетін көрсетеді.

Дәстүрлі түрде функционалды стильде 5 стиль ерекшеленеді: ауызекі, ресми-іскерлік, ғылыми, публицистикалық және әдеби-көркем (2-сызбаны қараңыз).

2-сызба. Әдеби тілдің функционалды құрылымы

1-сөйлесу стилі

2-ғылыми стиль

3-ресми бизнес стилі

4-журналистік стиль

5-әдеби-көркем стиль

Әдеби тілдің стильдері негізінен ауызша немесе жазбаша болуы мүмкін. Осы принцип бойынша оларды кітап-жазбаша (ресми-іскерлік, ғылыми, публицистикалық, әдеби-көркем) және ауызекі стильдерге бөлуге болады.

Стильдер олар жүзеге асыратын тіл функциясы негізінде де ерекшеленеді (ақпараттық, коммуникативті және әсер ететін). Журналистік стильдің негізгі функциясы – жұмыс істейтін, ғылыми және ресми іскери-ақпараттық, сөйлесу стилі қарым – қатынас функциясын, яғни тілдің коммуникативті функциясын, ал әдеби-көркемдік – тілдің ерекше, эстетикалық функциясын жүзеге асырады.

Көрінетін шындық түріне сәйкес, ауызша, ғылыми, публицистикалық және ресми-іскерлік стильдер әдеби-көркем стильдерге қарсы тұрады, өйткені олар бізді қоршаған шындықты бейнелейді. Көркем әдебиет стилі эстетикалық тұрғыдан өзгертілген шындықты бейнелейді, яғни "екінші" шындықты қалыптастырады.

Орыс әдеби тілінің стильдік жүйесі статикалық емес, ол дамып, күрделене түседі, тұтастай алғанда әдеби тілдің дамуымен ерекшеленеді. Сондықтан қазіргі зерттеушілер классикалық орыс стилінде қалыптасқан стильдердің типологиясын жаңа функционалды сорттармен толықтырады: діни және уағыздау, саяси, жарнамалық стильдер. Бірақ бұл мәселе пікірталасты болып қалады. Қазіргі заманғы стильде бұқаралық коммуникация стилі ретінде түсінілетін журналистік стиль айтарлықтай өзгерістерге ұшырады.

Функционалды стильдердің қазіргі жүйесінің күрделенуі мен нақтылануы қазіргі орыс тілінің күрделілігі мен дамуын көрсетеді.

1.2. Ғылыми стильдің негізгі ерекшеліктері

мәлімдемені алдын-ала қарастыру

іс жүзінде-ғылыми

Ғылыми стиль келесі стиль қалыптастырушы белгілермен сипатталады:

монологизм
баяндаудың жалпыланған-дерексіз сипаты
логикалық
презентацияның қатаң реттілігі
семантикалық дәлдік
информативная қанықтығы
баяндаудың объективтілігі
ұятсыздық
2. Ғылыми стильдің жанрлары
Ғылыми әдебиеттің жанрларына, біріншіден, функционалды-стильдік ерекшелігі бар, екіншіден, стереотиптік композициялық-семантикалық құрылымы бар ғылыми әдебиеттің тұрақты тарихи қалыптасқан түрлері кіреді. Ғылыми сөйлеу стилі ғылыми әдебиеттің ірі жанрларында да, кіші жанрларда да жүзеге асырылуы мүмкін.

Ғылыми стильдің ірі жанрлары:

оқу құралы
жеке немесе ұжымдық монография
диссертациялық шығарма
энциклопедия
сөздік
анықтамалық және т. б.
Ғылыми стильдің шағын жанрлары:

мерзімді немесе мерзімдік емес басылымдағы мақала

Оқу құралында, анықтамалықта, ұжымдық монографияда, яғни ғылыми стильдің ірі жанрларында жеке бөліктер тұтасымен байланысты, тек логикалық-семантикалық ғана емес, сонымен қатар әртүрлі авторлықпен де сыртқы сызықтық байланыспен байланысты.

Ғылыми стиль жанрларының әртүрлі жіктелуі бар. Егер бөлу ғылыми ақпаратты жалпылау дәрежесі сияқты өлшемге негізделсе, онда әдетте бастапқы ғылыми жұмыстар бөлінеді, олардың мақсаты зерттеу барысында алынған бастапқы ғылыми ақпаратты және бастапқы ғылыми мәтіндерді аналитикалық және синтетикалық өңдеу арқылы алынған зерттеулердің соңғы нәтижелері туралы екінші реттік ақпаратты ұсыну болып табылады.

Ғылыми стильдің жалпы функциясы табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өмірді түсіндіру болып табылады, бірақ ғылыми әдебиет жанрларының тиісті жүйесінде жүзеге асырылатын аталған мәтін түрлерінің әрқайсысы нақты коммуникативті және прагматикалық функцияларды орындайды.

Академиялық (ғылыми түрі) тип монографияларда, мақалаларда, диссертацияларда, тезистерде, баяндамаларда, хабарламаларда, сөз сөйлеулерде, ғылыми-техникалық есептерде және т. б. жүзеге асырылады.

Ақпараттық-рефераттық-рефераттарда, шолуларда, аннотацияларда, түйіндемелерде.

Анықтамалық-энциклопедиялық-энциклопедияларда, сөздіктерде, анықтамалықтарда.

Ғылыми – бағалау-шолуларда, шолуларда, сараптамалық қорытындыларда, полемикалық сөз сөйлеулерде, пікірталастарда.

Ғылыми – оқу-оқулықтарда, оқу құралдарында, дәріс курстарында.

Ғылыми-әдістемелік (нұсқаулық) – әдістемелік құралдарда, бағдарламаларда, ұсынымдарда, нұсқаулықтарда.

Ғылыми – іскерлік-патенттерде, авторлық куәліктерде, өнертабыстар сипаттамаларында, стандарттарда, техникалық шарттарда, спецификацияларда, рекламацияларда (Брандес М.П., 1983; Ванников Ю. в., 1984; Троянская е. с., 1989 және т. б.).

Мәтіннің композициялық және семантикалық ұйымдастырылуы тұрғысынан, тезистер, мақалалар, шолулар, монографиялар және ғылыми стильдің басқа да жанрлары "еркін" құрылымы бар жанрларға жатады. Диссертациялардың рефераттары, аннотациялар, рефераттар-бұл бекітілген құрылымы бар жанрлар.

Е. С. Троянская (трояндық ЕО., 1989, 91 б.) ғылыми стильдің жанрлық құрылымының далалық көрінісі туралы жазады. Ол ғылыми стильдің ядролық, перифериялық және шекаралық аймағын анықтайды. Ядролық аймақты жаңа ғылыми білімді білдіретін жетекші жанрлық түрлер құрайды (ғылыми конференциялардың тезистері, онда ғылыми стиль стандарты өзінің ең жарқын көрінісін табады, ғылыми мақала, ғылыми-техникалық есеп, диссертация, монография).

Реферат, аннотация, анықтамалық, шолу, шолу, дәрістер курсы, Нұсқаулық және ғылыми стильдің басқа да жанрлық түрлері шеткері аймаққа көбірек жатады, өйткені ғылыми стильге тән лингвистикалық және стилистикалық сипаттамалар оларда аз дәрежеде көрінеді.

Мысалы, патент, стандарт, келісім-шарт, акт, өтініш және шекара аймағын білдіретін басқа да жанрлар ресми бизнес стилінің айқын белгілеріне ие, өйткені ғылыми стиль жанры ядродан неғұрлым алыс болса, соғұрлым оның стилі әлсіз болады. Жарияланымдардың жалпы көлемінде осы немесе басқа жанр әртүрлілігі неғұрлым аз орын алса, соғұрлым оның ғылыми стиль жанрларының тілдік ерекшеліктеріне әсері азаяды. Танымал ғылыми және ғылыми-публицистикалық әдебиет шекара аймағының ең шетінде орналасқан деп саналады.

2.1. Ғылыми стильдің жетекші жанры ретінде тезистердің жалпы сипаттамасы
Тезистер-бұл ғылыми зерттеу мазмұнының қысқаша мазмұны, оның негізгі ережелерінің қысқаша мазмұны. Тезистер авторлық немесе бастапқы және басқа біреудің мәтіні негізінде жасалған, яғни қайталама.

Жарияланған түпнұсқа тезистер көбінесе үш мақсатты біріктіреді. Біріншісі-ғылыми-іскерлік қарым-қатынас. Тезистер әдетте жинақ түрінде жарияланады және осындай іс-шаралар басталар алдында форумдар мен ғылыми-практикалық конференцияларға қатысушылар арасында таратылады. Сонымен қатар, тезистер конференцияның сырттай қатысушыларының аудиториясын құрады, олардың мақсаты іс – шараның мазмұны туралы қысқаша түсінік алу болып табылады. Тезистердің" ұзақ мерзімді " адресаты-бұл іздеуді бағдарлауды және тиісті ақпаратты алуды қажет ететін мамандар.

Тезистердің композициялық-семантикалық құрылымы белгілі және қатаң нормативті, келесі бөліктерден тұрады:

кіріспе проблематикаға енгізуді, оның өзектілігін негіздеуді қамтиды, зерттеу тақырыбы туралы түсінік береді

Айдар, ал кейбір жағдайларда абзацтарды бір айдармен бөлу тезистік мазмұнның қатаң логикалық бөлінуіне баса назар аударуы мүмкін. Алайда бірінші және үшінші құрылымдық бөлікті жеке айдармен немесе жеке абзацпен бөлу міндетті шарт болып табылмайды. Олар келесі немесе алдыңғы бөліктерге іргелес болуы мүмкін.

Презентация стилі тұрғысынан тезистер етістік түрі (мәтінде етістік предикаттары басым) және атаулы құрылым (зат есімдер басым) болуы мүмкін.

Тәжірибе көрсеткендей, тезистер көбінесе шағын мақала түрінде болады.

Негізгі тезистік презентация аясында жеке тезистердің өзара байланысы қандай комбинацияларда жүзеге асырылуы мүмкін?

себеп-салдарлық дәйектілік қағидаты бойынша

Стилистикалық тазалық пен сөйлеу мәнерінің біркелкілігіне қойылатын қатаң талаптар ғылыми стильдің басқа жанрларына қарағанда тезистерге көбірек қолданылады.

Эмоционалды-экспрессивті метафоралар, перифразалар, леп, эллипсистер, инверсиялар, басқа да шетелдік енгізулерге жол берілмейді, сонымен қатар сөйлеуді жобалау әдістерінің ауысуы, дизайндағы немқұрайлылық пен дәлсіздік. Негізгі презентацияның тезистері нақты фактологиялық тұжырымның орнына модальды растау сипатына ие болғандықтан, автор белгілі бір сөйлеу формасын ұстануы керек.

Тезистердің стилистикалық нормасы-мәлімдеменің тақырыптық-логикалық мазмұнмен жоғары қанықтылығы. Автор мазмұнды шоғырлану мен оқырман үшін мәтіннің коммуникативті қол жетімділігі арасындағы қайшылықты оңтайлы түрде жеңуі керек. Бұл нормадан ауытқулар келесідей көрінеді:

фразаның шамадан тыс күрделенуі, оның мазмұнын қабылдауды және есте сақтауды қиындатады
ғылыми маңызды ақпараттың төмен үлесі немесе фразаның мазмұнды "жеңілдігі"
фразаны шамадан тыс ұсақтау, бұл ойдың бұзылуына әкеледі.
Тезистердің авторы көбінесе сөйлемнің бұзылуына жүгінеді, презентацияның қарапайымдылығына қол жеткізгісі келеді, бірақ оның орнына ойдың фрагменттері арасында қарым-қатынас орнатуды қиындатады, қосымша эмоционалды өрнек қосады.

Фразаны мазмұнды қабылдау оның ұзындығына ғана емес, сонымен қатар құрылыстың сипатына да әсер етеді. Логикалық мөлдір және дәйекті ой қозғалысымен, айқын және бір мәнді тілдік дизайнмен, тіпті ұзақ фразаны да оңай қабылдауға болады.

Фразаның бөліктері тым көп таралған кірістірумен сынған жағдайларда, егер предикативті негіз көптеген бұрылыстармен, ілеспе ескертулермен толып кетсе, онда фраза тіпті қысқа ұзындықпен де оқырманды шатастырады.

2.2. Оқу құралының ғылыми стиль жанры ретіндегі жалпы сипаттамасы

Оқу құралы Оқу-әдістемелік әдебиеттің жанры ретінде бірнеше модификациямен ұсынылуы мүмкін (ГОСТ Р 7.0.3 – 2006 басылымдар. Негізгі элементтер. Терминдер мен анықтамалар):

ақпараттың" тығыз толықтығы " (а. н. Васильева)

алдымен пәннің анықтамасы мен жалпы сипаттамасы беріледі

2.3. Монографияның ғылыми стиль жанры ретіндегі жалпы сипаттамасы

теориялық немесе эмпирикалық мазмұнның жаңалығы

проблеманы тұжырымдау және/немесе міндет қою

Монографияның типтік мазмұны, оның ішінде Кіріспе, Негізгі бөлім, қорытынды әр түрлі болуы мүмкін. Бұл экстралингвистикалық факторлардың әсеріне байланысты:

пән саласының ерекшелігі
зерттелетін объектінің түрі "субстрат", яғни материалдық немесе "ақыл-ой", яғни адам санасының идеалды өнімі болуы мүмкін)
зерттеудің теориялық немесе эмпирикалық бұрышы
ғылыми-танымдық іс-әрекеттің көп деңгейлі құрылымы
ғалымның жеке ойлау стилі - "дискретті-логикалық "немесе" үздіксіз-психологиялық " (М.)
автордың ғылыми презентация нормаларын меңгеру деңгейі.
Монография құрамының ерекшеліктері туралы айта отырып, ол ғалымның коммуникативті-танымдық іс-әрекеті процесімен, сондай-ақ оның ғылыми ойлау динамикасымен анықталатынын атап өткен жөн. Ғылыми ойлау кезеңдерді қамтиды:

проблемалық жағдай

Ғылыми стильдің барлық ірі академиялық жанрларында (монографиялар, мақалалар, диссертациялар, тезистер, баяндамалар, хабарламалар, сөз сөйлеулер, ғылыми-техникалық есептер және т.б.) мәтінді қалыптастырудың негізгі конструктивті принципі танымдық кезеңдерді олардың заңды дәйектілігінде жүзеге асыру болып табылады.

Жалпы монография моноцентрлік немесе көпцентрлік құрамға ие болуы мүмкін.

Моноцентрлік композиция проблемалық жағдайдың дәйекті көрінісімен сипатталады, содан кейін проблемалар, идеялар және т.б., басқаша айтқанда, белгілі бір мәселенің шешімін көрсететін танымдық формалар. Полицентрлік композициясы бар монографиялық шығармаларда негізгі проблема бірқатар бағынышты мәселелерге бөлінеді. Бұл жұмыстың ғылыми мазмұнының таралуына әкеледі.

Стереотиптік композициялық құрылым мәтінді орналастыру мен қабылдаудың нақты перспективасын жасайды, адресаттың презентациясының анықтығына ықпал етеді, адресаттың мағынасын қабылдау мен түсінуді бағдарламалайды, сондықтан коммуникативті орынды.

Монография мазмұнының тақырыптық және мағыналық бірлігі оның құрылымдық тұтастығын қамтамасыз етеді. Дәл осындай мақсат-прагматикалық шеңберді құрайтын аннотация, алғы сөз, қорытынды, библиографиялық тізім, Мазмұн кестесі. Бұл шеткері мәтіндер ғылыми-танымдық тұрғыдан артық болып көрінеді, өйткені олар негізгі мәтінді қысқаша және жалпылама түрде қайталайды, бірақ, біріншіден, олар алынған білімнің маңызды аспектілерін ұсынады; негізгі мәтінді тақырыптық орналастыруды бағдарламалау; адресаттың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру. Сонымен, шеткері мәтіндер монографияның саяси мәтіндік құрылымының қажетті компоненттері болып табылады.

2.4. Ғылыми мақаланың ғылыми стиль жанры ретіндегі жалпы сипаттамасы
Ғылыми мақала - ғылыми стильдің жетекші жанры. Бұл ғылыми әдебиеттің ядролық жанры, ол аз тармақталған семантикалық құрылымға ие, сондықтан қарапайым композиция және монографиямен салыстырғанда едәуір аз көлем. Ғылыми мақалалардың келесі жіктелуі бар:

проблемалық мақалалар

1. 
   ЛЕКСИКАЛЫҚ СТИЛИСТИКА
   

Сөздің семантикасын, стилистикалық бояуын немесе стилін ескерместен еркін таңдау өрескел стилистикалық қатеге әкеледі – сөзді дұрыс таңдамау.

Сөзді дұрыс таңдамау-белгілі бір лексикалық бірліктің белгілі бір сөйлеу сегментіне сәйкестігі проблемасымен байланысты стилистикалық қате. Мұндай сәйкестік лексикалық-семантикалық және стилистикалық деңгейде де сақталуы керек. Лексикалық-семантикалық деңгейде дұрыс емес сөз таңдау:

оның ескіруіне байланысты сөздің негізгі лексикалық мағынасын білмеу немесе шамамен білу ("спортшы әділ және әділетсіз судьялар бар деп шын жүректен сенеді") немесе, керісінше, жаңашылдық ("жаңа асхананың инаугурациясы ертең болады")

поэтизмдерді Ресми іскери немесе тоналды контексте қолдану ("бассыз Кальмар" - консервідегі жазба)

қазіргі контекстегі ескірудің негізсіз көрінісі ("баяғыда Қызыл алаң түрлі адамдардың, соның ішінде журналистердің" Олимпиада-80 " түріндегі сөмкелерді жылағанын білмеген")

Тілдік НОРМА-сөздіктер мен анықтамалықтардағы сөздерді айту, жазу, қолдану ережелерінің жалпы қабылданған және кодификацияланған (кодификацияны қараңыз).

Стилистикалық НОРМА-бұл сөздің контексте дұрыс қолданылуын реттейтін тілдік норманың бір түрі (контекстті қараңыз) стильдің немесе стилистикалық норманың ерекшеліктеріне сәйкес немесе қате сипатына ие (қолдану ережелерін білмеумен байланысты норманы байқаусызда бұзу) немесе стилистикалық әдіс (нормадан саналы ауытқу).

Сөздердің тіркесімі дегеніміз-сөздің мағыналық, синтаксистік және стилистикалық байланыстарды бұзбай, контексттің басқа сөздерімен үйлесу қабілеті. Лексикалық үйлесімділік сөздердің семантикасымен анықталады. Сонымен, орыс тілінде қоңыр көзді айтуға болады, бірақ қоңыр сын есімді басқа зат есімдермен біріктіру мүмкін емес. Мұндай шектеу сын есімдердің үйлесімінде кездеседі қара (тек ат), ант (тек жау), кенеттен (өлім). Лексикалық үйлесімділіктің бұзылуы өрескел стилистикалық қателіктерге әкеледі. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарының тәжірибесінен: губернатордың күтпеген жерден кетуі (күтпеген жерден кету орнына), Премьер – Министрдің ант қабылдаған жақтаушысы (Премьер-Министрдің қызу қолдаушысының орнына); әйелдің қандай қатыгез ерліктерге қабілетті екендігі туралы әңгіме (ерлік емес, өйткені ерлік ерлік емес, ол қатал бола алмайды) және т.б. лексикалық тұрғыдан біріктірілмеген және бір контексте қолданылатын антонимдік сөздер: Шығыс дәстүрінің жанкүйерлері.

Стилистикалық үйлесімділік дегеніміз-сөздерді олардың эмоционалды-экспрессивті сипаттамаларын, сондай-ақ стильдік ерекшеліктерін ескере отырып қолдану. Көптеген сөздер стилистикалық бейтарап, яғни кез-келген сөйлеу стилінде қолданыла алады. Бірақ қазіргі БАҚ-та экспрессивтіліктің өсу тенденциясы байқалады, журналистер бейтарап емес тіл құралдарын қолдануға тырысады. Демек, сөздің стилистикалық үйлесімділігін бұзу қатесі жиілікте болады, егер сөз сөйлемдегі және кеңірек – мәтіндегі орта ескерілмесе. Мәселен, мысалы, стилистикалық бейтарап контексте жаргон немесе вернакулярлық лексиканы қолдану сөздердің стилистикалық үйлесімділігін бұзады: біз бірден студенттік тариф – бұл тегін тариф.

Стилистикалық үйлесімділік бір реттік шарттарды сақтауды қамтиды. Айырымдық лексиканы арнайы стилистикалық тапсырмасыз қолдану (мысалы, күлкілі эффект жасау) стилистикалық қатеге әкеледі стильдердің араласуы (қараңыз.)

Стильдердің араласуы - стилистикалық қате, онда мәтінде әртүрлі функционалды стильдердің элементтері негізсіз болады, мысалы, журналистік стильде кеңсе өрнектері немесе вернакулярлық лексемалар қолданылады, әртүрлі стилистикалық қабаттар арнайы стилистикалық тапсырмасыз кездеседі: біз бұл тарифке ілінбейміз; Австралиялық ғалымдар диетологтар бір құлаққа, екіншісіне ұшатындығын анықтады (ғылыми және ауызша стильдердің элементтерін араластыру).); Қылмыстық істің нәтижелері бойынша Сходни әкімшілігінің екі шенеунігі, оның ішінде Әкімшілік Басшысының бірінші орынбасары парақорлық үшін түрмеге қамалды (ресми іскерлік және сөйлесу стильдерінің араласуы).

Лексикалық артықтық-мағынасы бірдей немесе ұқсас сөздерді қайталау. Сөйлеудің артықшылығы синонимдерді қолдана алмағанда пайда болады: алдағы сайлауда бізде өткір күрес болады. Сөйлеудің артықтығының 2 түрі бар: таутология және плеоназм. Таутология-бұл түбір сөздердің қайталануы. Егер ол сөйлеудің экспрессивтілігіне қызмет етсе, таутология қате емес, мысалы, мақал-мәтелдерде, тұрақты фольклорлық комбинацияларда: ескі ескі; көкөніс бақшасы; достық достық және қызмет көрсету қызметі. Тілдің құрылымына байланысты таутология қате емес: Новгород қаласы, Белгород қаласы; мақалада бүгінгі күннің маңызды мәселелері көтерілді. Стилистикалық қате-бұл кездейсоқ, кездейсоқ пайда болған таутология: студенттер берілген тапсырманы өз бетінше оқып, өз бетінше ойлауды үйренеді; жазушы бұл оқиғаны өз романында сипаттаған; әйгілі әнші қуанышты жаңалық алды. Тавтология түзеледі таңдай синонимдері.

Плеоназм-мағынаны қайталайтын сөздерді қолданғанда пайда болатын сөйлеу артықтығы: монументалды ескерткіш; қысқа блицтурнир. Плеоназм, егер ол құрылымдық тұрғыдан анықталған болса, қате емес, мысалы: таудан түсу (предлог пен префикстің қайталануы); бұл адамды ешқашан көрмеген (қос теріске шығару); қыркүйек айында; Санкт-Петербург қаласы; факт туралы мәлімдеме (ресми бизнес және ғылыми стиль терминдері). Сөйлеудің экспрессивтілігіне плеонастикалық фольклорлық комбинациялар, сондай-ақ қалыптасқан сөйлеу формулалары ықпал етеді: жеке кездесу; өз көзіңізбен көріп, өз құлағыңызбен естіңіз; ревмиер айқайлайды; жаяу жүру; шындық-шындық; жол-Жол және т. б.

Плеонасм стилистикалық қате ретінде фразалар мен сөйлемдерде мағынаны қайталайтын сөздерді біріктіреді: жас конькимен жүгірушінің алғашқы дебюті; жас бала өзінің барлық қабілеттерімен таң қалдырды; ол өз Отанының патриоты, әйтпесе ол Ол жаққа бармас еді. Көбінесе плеоназм бір мағынаға ие қарыз сөзі мен түпнұсқа орыс тілін біріктірген кезде пайда болады: интерьер; Бағалар тізімі; естелік кәдесый; теңіз круизі; ыстық хот-дог.

Лексикалық жетіспеушілік-фразаның қажетті компонентін өткізіп жіберуден тұратын стилистикалық қате: биыл тонау өсті (орнына: тонау саны); бұл футболшы бесінші рет гол соқты (орнына: гол соқты); кептірмейтін шаш кептіргіш (шаш) – шаш кептіргіш жарнамасы.
МНОГОЗНАЧНОСТЬ СЛОВА қабілеті сөздер болуы мүмкін екі және одан көп мәндер. Түсініксіздіктің дамуы, әдетте, осы сөзбен белгіленген заттардың немесе құбылыстардың ұқсастығы немесе сабақтастығы негізінде жүреді. Сондықтан сөздің бейнелі мағыналарының метафоралық (метафораны қараңыз) және метонимикалық (метонимияны қараңыз) түрлерін ажыратыңыз. Көп мағыналы сөз тікелей және бейнелі мағынаға ие. Сөздің тікелей мағынасы Негізгі, ол контекстке байланысты емес және стилистикалық бейтарап. Бейнелі мағына контекстке байланысты, стилистикалық боялған, мысалы., ср.: "сүт қайнады " - және"армандар қайнайды". Полисемия әртүрлі стилистикалық әдістерде қолданылады, мысалы, Пун (полисемикалық сөздің әзіл – оспақтары: жоғары қарым-қатынасқа арналған жоғары нәжіс-IKEA жарнамасы).

Мәтінмәнмен жойылмайтын кездейсоқ түсініксіздік стилистикалық қателік болып табылады, өйткені мәтінді қабылдауды қиындатады, оқырманды адастырады, мысалы, жарнамадан: бірінші салат тұздығы (біріншісі-ең жақсы ма, әлде санау тәртібі ме?).

МЕТАФОРА-белгілердің ұқсастығына негізделген атауларды беру. Метафоралардың әртүрлі классификациясы бар, мысалы., ұқсастық сипаты бойынша: түсті метафоралар (алтын жіп), өлшемді (тумба - адам туралы), сандық (журналистер шоқжұлдызы, жүгері гүлдері) және т.б. сөйлеудегі стилистикалық рөл бойынша метафоралар құрғақ, бейнелі жалпы поэтикалық, авторлық болып бөлінеді. Құрғақ метафоралар өздерінің бейнесін жоғалтты және заттардың, құбылыстардың, әрекеттердің бейнелі емес, түзу ретінде қабылданады: үстелдің аяғы, сағаттар өтеді. Олар номинативті функцияны орындайды. Бейнелі жалпы эстетикалық метафоралар номинативті емес, сипаттамалық функцияны орындайды, олардың бейнелі сипаты айқын сезіледі: "бұл жіп ескі оттан емес пе?"(Блок). Авторлық немесе жеке метафоралар-бұл нақты авторлыққа ие және ерекше мағынада қолданылатын сөздер: Ильф пен Петровтың "шаш квадраты" (таз туралы).

МЕТОНИМИЯ-құбылыстардың сабақтастығына негізделген түсініксіздіктің бір түрі. Бір-бірімен тығыз байланысты екі зат бірдей атау алады:" күмісте емес - алтынға жеді " (Грибоедов). Метонимии ерекшеленеді смежности және дәрежесі бойынша мәнерлілігін. Метонимияның жақындығы бойынша олар кеңістіктік (бір стақан ішкен), уақытша (сұр түске дейін өмір сүру), логикалық (Көңілді кітап) және т.б. метонимияның экспрессивтілік дәрежесі бойынша құрғақ (басынан таблетка), жалпы тілдік бейнелі (қоңыр қауіп, қызыл аймақтар) және авторлық (Ильф пен Петровтың"терленген пікірсайысы").

Синонимдер дегеніміз-мағынасы жақын немесе бірдей сөздер, олар бірдей ұғымды атайды, бірақ мағынасы, стилистикалық түсі мен емлесі бойынша ерекшеленеді. Айырмашылықтардың түріне байланысты синонимдерді үш топқа бөлуге болады: концептуалды (идеографиялық), стилистикалық және концептуалды-стилистикалық. Концептуалды - мағынаның реңктерімен ерекшеленетін синонимдер (дос, жолдас, дос), стилистикалық – стилистикалық сипаттама (алтын – алтын, ас үй – галлерея, мылтық-зеңбірек), концептуалды – идеографиялық-екеуі де (ойлау, ойлау, тапқырлық). Тек сөздің әріптік немесе дыбыстық формасымен ерекшеленетін синонимдер дублеттер деп аталады: гиппопотам, тіл білімі - тіл білімі. Синонимдерді дұрыс пайдаланбау плеоназмға( плеоназмды қараңыз), тақырыптық және синонимдік қатарлардың араласуына, сөздердің үйлесімділігінің бұзылуына әкеледі. Синонимдердің болмауы таутологияға әкеледі (таутологияны қараңыз).

Антонимдер-сөйлеудің бір бөлігінің қарама-қарсы мағыналары бар сөздер. Егер қарама-қайшылықтың төтенше жағдайы болса, сөздер антонимдер болып табылады. "Ескі" "- ескі " антонимдер емес, өйткені мұнда бас тарту және қарама-қайшылық емес. "Ескі" сөзінің антонимі "жас"сөзі болады. Квази – антонимдер бар-белгілі бір контексте қарама-қайшы келетін және сөйлеуде тұрақты қарама-қайшылығы жоқ сөздер, мысалы: үлкен қаланың жарқырауы мен кедейлігі.

Қарама – қарсы мағынасы бар бір сөз тіркесіндегі жақындасу стилистикалық фигура-оксиморон: бұл Қара Ақ үй; күнәкар періште. Кездейсоқ, кездейсоқ емес оксиморондар стилистикалық қателік болып табылады: мұндай саясаттың әлсіздігіне байланысты.

Омонимдер-бірдей айтылатын, бірақ мағынасы жағынан бір-бірімен байланысты емес сөздер. Мүлдем басқа сөздердің үндестік құбылысы омонимия деп аталады.

Омонимдердің 4 түрі бар. Лексикалық омонимдер – барлық формаларында дыбысталуы мен жазылуына сәйкес келетін сөздер: қыздың өрімі-құм өрімі. Омоформалар-бұл белгілі бір формада дыбыс пен жазуға сәйкес келетін сөздер:үш балл-үш таза. Гомофондар – бірдей дыбысы бар, бірақ әртүрлі емлесі бар сөздер: сүйек сорпасы-қиғаш көріністер. Омографтар-сөздер бірдей жазылған, бірақ әр түрлі естіледі : құлып - құлып.

Лексикалық омонимдер тілде екі жолмен пайда болады: немесе шығу тегі әртүрлі сөздердің дыбыстық сәйкес келуіне байланысты ( неке (ескі орыс.)- ерлі-зайыпты және неке (нем.)- кемшілік) немесе көп мағыналы сөздің мағыналары арасындағы семантикалық алшақтықтың нәтижесінде (ант беру – ант беру, қорлау (жағаға ұру ілінбейді) және ұрыс – ұрыс (ұрыс алаңы). Кейбір ғалымдар омонимдерге әртүрлі этимологиясы бар сөздерді ғана жатқызады.

Орыс тіліндегі әр түрлі сөздердің дыбыстық сәйкестігінің себептері Тарихи дыбыстық өзгерістер болды (пияз-өсімдік және садақ-қару, екінші сөздегі мұрын "о" ескі орыс тілінде " у " – мен сәйкес келді); қарызға алынған және түпнұсқа орыс сөзінің сәйкес келуі (бұршақ – атмосфералық құбылыс және бұршақ-қала (ескі славяндардан.)); әр түрлі тілдерден шыққан сөздердің дыбыстық сәйкестігі (фокус (лат.)- оптикалық және фокус (нем.) – трюк); орыс тіліне бір көзден келген, бірақ әртүрлі мағынаға ие сөздердің омонимиясы (мина (фр.)- снаряд және мина (фр.)- бет әлпеті); сондай – ақ әр түрлі сөзжасамдық үлгілер бойынша сөздердің тәуелсіз қалыптасуы ( газ – табиғи отын және газ-Горький автомобиль зауыты).

Омонимия стилистикалық қате де, стилистикалық құрылғы да болуы мүмкін.

Стилистикалық қателік-бұл кездейсоқ, кездейсоқ пайда болған омонимия, бұл негізсіз түсініксіздікке әкеледі: MZHK-Мәскеу Май зауыты және жастар тұрғын үй кешені; әлеуметтік революционерлер партиясының және "Әділетті Ресей" партиясының мүшелері; Ақ үй – Америка үкіметі және Ақ үй-Ресейде; мақала тақырыбы "органның оралуы" (орган немесе орган?).

Оқырман автордың мәтіндегі мағынасын дұрыс тануы үшін омонимияны контекст немесе конситация арқылы алып тастау керек (майонез салынған банкадағы МДЖ Мәскеу май зауыты, ал салынып жатқан үйде – жастар тұрғын үй кешені ретінде). Әйтпесе, негізсіз түсініксіздік пайда болады, бұл стилистикалық қате. Мысалы, саяси Пун: "Яблоко партиясы". Ол бізді (=ананас-керемет сөйлеу) жақсы өмірге әкеледі". Мұндай кездейсоқ бірлестіктер мәтінді түсінуді қиындатады және коммуникативті сәтсіздікке әкеледі.

Омонимия стилистикалық әдіс ретінде тілдік ойында кеңінен қолданылады. Омонимдердің қақтығысы әрдайым күтпеген, өйткені тек дыбыстық сәйкестілік орнатылады, ал семантикалық бірлестіктер бір-біріне" қабаттасады", бұл оларды ұрып-соғуға үлкен стилистикалық мүмкіндіктер туғызады, мысалы:" Амегісап жекпе-жек "(АҚШ-тың Ауғанстандағы соғысы туралы мақаланың тақырыбы); " маскүнемдік жекпе-жек немесе герл?"және т. б.

Омонимдердің стилистикалық функциялары көркем әдебиет тілінде, журналистика тілінде, жарнамада белсенді жүзеге асырылады.

Сонымен, поэзияда көптеген рифмалар гомофония құбылысына негізделген: "Құдай маған жынды болмаңыз. Жоқ, жақсы қызметкерлер мен сума " (А. С. Пушкин).

Қазіргі заманғы баспасөзде омонимдер көбінесе графикалық оказионализмнің негізіне айналады, мысалы: Шутов ісі ("шутовский" (Шутов фамилиясынан ) және "шутовская" омографтарын ұрып-соғу); отырыңыз және тыңдаңыз (СиДи омоформалары (субъект.) мен сиди (глагол в повелительном наклонении).

Жарнамада көптеген ұрандар омонимия құбылысына негізделген: әдемі қабат үшін! (паркет жарнамасы); еденді ауыстырыңыз! (паркет жарнамасы).

Омонимия қазіргі жастар мен компьютерлік жаргонда кең таралған (мысалы., ана-аналық плата, клава-пернетақта және т.б.), осылайша оны генеративті емес, қарым-қатынасты қиындататын қайталанатын тілдік жүйеге айналдырады.

Омонимияны бағалау құралы ретінде де қолдануға болады: совок (сокр. кеңестік адамнан) әдейі әлеуметтік төмен тақырыпқа жақындады.

Паронимдер-сөйлеудің бір бөлігінің түбір сөздері, дыбысқа жақын, бірақ сөзжасамдық элементтермен (префикстермен, жұрнақтармен) ерекшеленеді және мағынасына сәйкес келмейді: киіну – кию; төлеу – төлеу; баннер – белгі және т.б. ұқсас дыбыстық сөздердің мәтініндегі қасақана жақындасу-парономазия деп аталатын тілдік ойын, мысалы: көзге Мути мутилден; Явлинский құбылысы.

Паронимдердің араласуы өрескел стилистикалық қателік болып табылады: бұл көшбасшылар саясатта титулдық рөл ойнағысы келеді ( орнына: басты рөл, өйткені титулдық рөл –бұл тақырыпта жасалған рөл, мысалы: ол "Анна Каренина" фильмінде басты рөлді ойнады); бұл мереке Мәскеу мэрінің қамқорлығымен өтті (орнына: патронат астында, өйткені патронаж медбикесі).

Сөздің стилі - сөздің белгілі бір функционалды сөйлеу түріне бекітілуі. Белгілі бір стильде нөлдік стилистикалық бояуы бар, басқа стильдің шекараларына орналастырылған сөз "шетелдік" болады, белгілі бір стилистикалық сипаттаманы алады (мысалы., канцеляризмы в публицистическом стильде).

Стилистикалық бояу-сөздің қосымша сипаттамасы, оның ішінде мағынаның эмоционалды реңктері (жексұрын., мақұлдамау және т.б.), сөздің тілдің белсенді немесе пассивті қорына қатынасы (жаңа, ескірген), стильдік байланысы (газет, ресми.- іскерлік және т.б.).

Фразеологизмдер-бұл әрдайым сөйлеуде жасалмайтын, бірақ дайын, жадта бекітілген сөйлеу бірліктері сияқты қайталанатын сөздердің тұрақты тіркесімдері. Семантикалық біріктіру дәрежесі бойынша фразеологиялық тіркестер, бірлік пен тіркестер ерекшеленеді. Фразеологиялық тіркестер қазіргі тілде мүлдем қозғалмайтын тіркестер ретінде қабылданады: "ит жеді" (білуші). Фразеологиялық бірлік-бұл жарқын бейнелі мағынасы бар мотивацияланған тіркестер:"ақ қарға". Фразеологиялық тіркестер сөздердің еркін тіркесімдерімен байланысты, бірақ фразеологиялық тұрғыдан байланысты мағынасы бар сөздерден тұрады: "қорлау" ("тас лақтыру"еркін тіркесімен). Тастарды лақтыруға болады, ал қорлау - тек лақтыру).

Фразеологиялық айналымның бұзылуы-тұрақты фразаның құрамын негізсіз өзгертумен байланысты стилистикалық қателік. Ұқсас қате пайда болады:

компоненттердің біреуін ауыстыру ("тас арқадағы сияқты")

Стиль стандарты-әдеби тілдің белгілі бір стиліне бекітілген және осы стильдің құрылымдық элементтері болып табылатын сөздер, өрнектер, синтаксистік құрылымдар. Ресми бизнес стилінің стандарттары (мысалы, бөлінген предикат, ауызша зат есімдер және т. б.), ғылыми (терминдер мен жалпы ғылыми лексика, генитикалық істің танылуы және т. б.), сөйлеу (лексикалық жетіспеушілік, номинативті тақырыптар және т. б.), бұқаралық ақпарат құралдарының стилі (журналистік метафоралар, метонимиялар, терминдер: МИД мәлімдеді; БҰҰ көк дулыға; нүктелік соққылар; ұрыс қимылдары және т.б.). Стиль стандарттары маркалар емес (қараңыз) және стилистикалық қатенің сипатына ие емес; бұл белгілі бір стильдің белгілері және тек "олардың" стилінен тыс қолданылған кезде стильдердің араласуына әкелетін қателікке айналады (қараңыз).

Мәтіннің стилистикалық ТОНАЛДЫЛЫҒЫ-адресаттың дүниетанымдық позициясын, оның құндылықтарын, сипатталған құбылыстарға немесе объектілерге эмоционалды қатынасын білдіру үшін сөйлеу құралдарын әдейі анықталған таңдау.

Мәтіннің стилистикалық тоналдылығының үш негізгі түрі бар: теріс (пейоративті), оң (Мелиоративті) және бейтарап (объективті). Мәтіндік тоналдылықты таңдау дискурста көрсетілген автордың жетекші ниетіне байланысты (хабарлау, сендіру, теріске шығару, көңіл көтеру және т.б.). Бейтарап тоналдылық ресми-іскерлік, ақпараттық, ішінара ғылыми дискурстарда басым болады, олар ақпараттық ниеті бар және фактілерді айтуға, шындықты объективті сипаттауға тырысады, бұл максималды дезавторизацияда көрінеді (м. а. термині). Мәтін, яғни мәтіннен сипатталғанға авторлық қатынас сигналдарын жою. Дискурстың басқа, әрекет ететін түрлерінде бейтарап тональность адресаттың ниетін ғана жабады және адресатқа әсер етудің ерекше тәсілі ретінде сендіру стратегиясына кіреді. Бейтарап тоналдылық дискурстың әсер етуші түрлеріне тән емес, өйткені олар автордың стилистикалық көрсетілім тәсілін таңдағанын анықтайтын белгілі бір семантикалық қарсылыққа негізделген. Мысалы, полемикалық дискурстың стилистикалық тоналдылығы екілік оппозицияның айналасында қалыптасады бекіту / теріске шығару. Көркем дискурс танылған/қабылданбаған аксиологиялық қарсылыққа негізделген, оның ішінде эстетикалық антиномия әдемі / жаман. Идеологиялық дискурс үшін әмбебап сипат өзіндік / бөтен құндылықтар шкаласына ие. Мәтінінде оппозицияны/бейтаныс адамды түсіндіруге тырысқан Автор басқаға баса назар аудара отырып, агрессивті тоналдылықты қолданады. Осы семантикалық қарсылыққа баса назар аударғанда, автор сөйлеуді мақұлдауға немесе Мелиоративті тоналдылыққа жүгінеді. Автордың объективті болуға деген ұмтылысы оны объективті тоналдылыққа әкеледі, онда бұл семантикалық оппозиция анық көрінбейді.

Мәтіннің стилистикалық тоналдылығы мәтін авторының шындыққа қатынасын, оның құндылық көзқарастарын, мұраттары мен сенімдерін ашуға көмектеседі. Бірақ, автордың құндылығы мен идеологиялық ұстанымынан басқа, стилистикалық тоналдылық автордың психологиялық көзқарастарын, оның ерікті және эмоционалды ұмтылыстарын ашады. Мұның бәрі мәтінді құрудың риторикалық-композициялық әдістері арқылы беріледі (жолдар, фигуралар, күшейту және т. б.), олар сипатталған оқиғалардың авторлық эмоционалды қабылдауын ғана емес, сонымен қатар адресаттың жеке басының психо-эмоционалды саласына күшті әсер етеді. олар оқырманның подсознаниеына керемет әсер етудің құралы. Стилистикалық тоналдылық-бұл адресаттың жеке басының эмоционалды саласына әсер ету, ол ақылға қонымды дәлелдердің көмегімен сендіруден кем емес, кейде күшті болады.

Алдын – ала қабылдау-бұл мәтіннен алынған немесе мәтіннен тыс (конситацияда) алынған, адресат пен адресатқа ортақ болуы керек фондық білім. В. И. қызылдардың алдын-ала құрамы "коммуниканттардың жеке танымдық кеңістіктерінің (білім қорларының) қиылысу аймағы, коммуниканттардың жағдай туралы түсініктері" ретінде анықталады (Қызыл, 1998: 181). Н. с. Валгина алдын – ала болжам "мәтін мағынасының құрамдас бөлігі, ол ауызша айтылмаған, бұл алдын-ала Білім. Алдын-ала дайындық алдыңғы мәтінді оқу кезінде пайда болуы мүмкін немесе автордың білімі мен тәжірибесінің нәтижесінде мәтіннен тыс болуы мүмкін" (Валгина, 2003: 13).

Пресуппозициялар авторлық болуы мүмкін және әмбебап сипатта болуы мүмкін. Автордың алдын-алу әрдайым қасақана, ол әрқашан автордың ниетін жүзеге асырады, бұл жолдар арасында шегерілетін жасырын мағына. Автордың алдын-ала жазылуы мәтінді қиындатады, оны интеллектуалды түрде жүктейді, өйткені оқырман ақпаратты "оқып" қана қоймайды, оны декодтайды, яғни автор ұсынған зияткерлік ойынға енеді. Пресуппозиция-адресаттың санасына әсер етудің күшті тетігі, өйткені ол автордың оқырман әлемі туралы түсініктерін өзгертуге деген коммуникативті ниетінің агрессивтілігін жасырады. Мысалы, " сіз қайдасыз, реформаторлар?"аргументтер мен фактілерде" (№ 1-2, 2008) жарияланған, тақырыптың өзінде алдын-ала анықталған: қазіргі Ресейде нақты реформаторлар жоқ.

Авторлық пресуппозиция жиі пайдаланылады тиімді қабылдау санамен манипуляция. Алдын-ала болжау подсознание деңгейінде жұмыс істейді, дәлелдеуді де, теріске шығаруды да қажет етпейді, сондықтан оқырманның аналитикалық ойлауын "блоктайды", аксиома ретінде қабылданады. Авторлық мәтіндік пресуппозиция маскируется астына бекіту, ол деп өзінен өзі солай болуға тиіс үшін коммуникация күні, яғни мәтін түсінікті болды және усвоен оқырманы. Бұл жеткізудің табиғи сипаты және алдын-ала позициялардың өздері "кадрдан тыс" қалып, оларға осындай әсер ету күшін береді.

Белгілі бір мәтінге тән авторлық құқықтардың алдын-ала белгілерінен басқа, белгілі бір дискурстың кеңістігінде әмбебап болып табылатын дискурстың алдын-ала нұсқаларын бөліп көрсетуге болады. Мысалы, журналистік дискурста осы дискурстың саяси және идеологиялық сипатын көрсететін журналистік пресупозициялардың жеткілікті тұрақты қоры құрылды: қырғи қабақ соғыс; Берлин қабырғасы; қайта құру және т.б. журналистік дискурстық пресуппозициялар өздерінің мазмұнына прецеденттік жағдайды енгізеді, тарихи-мәдени және бағалау коннотацияларымен толығады. Журналистік пресупозицияларды білу саяси мәселелерге арналған кез-келген медиа мәтінді дұрыс түсіну үшін қажет: зұлымдық империясы (Кеңес Одағы туралы АҚШ); зұлымдық нүктесі (Ирактың американдық номинациясы); зұлымдық осі (мұсылман әлемінің елдері, американдық саясат тұрғысынан) және т.б. журналистік пресуппозициялар күшті әсер етуші әлеуетке ие, өйткені олар бұқаралық санаға идеологиялық стереотиптерді қалыптастыруға көмектеседі.

Авторлық және дискурстық пресуппозициялар мәтіннің терең мағынасы күрделене түскен кезде ресми қысылуын қамтамасыз етеді. Жасырын сипатқа ие бола отырып, олар адресаттың санасына, ақыл-ойына ғана емес, сонымен бірге оның подсознание саласына да әсер етеді. Мәтіннің ниетіне байланысты алдын-ала позициялар адресатқа эстетикалық перлокативті әсер етуі мүмкін (тиісті декодтау арқылы) немесе сананы манипуляциялау әдістерінің бірі болуы мүмкін.
Мәтіннің ниеті-бұл мәтіннің автордың коммуникативті ниетін (немесе ниетін) көрсету мүмкіндігі. Ниет дегеніміз-когезиямен (мәтіннің құрылымдық байланысы), үйлесімділікпен (мәтіннің мазмұндық тұтастығы мен мағыналық толықтығы), ақпараттылықпен (кез-келген ақпараттың мәтініндегі айқындылық), диалогтық (мәтінді коммуникациядағы репликалар ретінде қабылдау), интертекстуалдылықпен (мәтінді басқа мәтіндермен байланыстыру, фондық біліммен байланысты), декодталумен (адресаттың мәтінді түсінуі) және прагматикамен (адресатқа бағытталған) қатар мәтіннің маңызды параметрлеріне жатады.

Этенционалдылық ниетпен тығыз байланысты (лат. intentio - "ниет, ниет"). Мақсат-қазіргі философия, психология, әлеуметтану және лингвистикадағы негізгі ұғымдардың бірі. Ғылымның әр саласында бұл термин ерекше мазмұнға ие. Қазіргі тіл білімінде ниет ұғымын Дж. Остин, сөйлеу актілері теориясының негізін қалаушылардың бірі. Әрбір сөйлеу актісі белгілі бір коммуникативті мақсатқа ие, оған қол жеткізуге арналған. Сөйлеу қабілеті белгілі бір сөйлеу актісінің ниетін ашатын грамматикалық маркерлерге ие. Ниеттің лексикалық және морфологиялық маркерлеріне шешім қабылдау етістіктері, тілек етістіктері, әрекет етістіктері, орындау және т.б., синтаксистік – мақсаттың мән-жайлары, жалпы сұрастыру сөйлемдері, ниет мәні бар инфинитивті Құрылыс және т. б. жатады (а. в. Бондарк қасақана өрістерін қараңыз). Жеке сөйлеу актілері жаһандық, мәтіндік ниет негізінде үйлесімді мәтінге біріктірілген. Бұл мәтіннің ниетін қалыптастыратын жаһандық ниет.

Қазіргі коммуникативті стильде Мәтін тілдік иерархияның жоғарғы деңгейі ретінде ғана емес, сонымен бірге мақсатты әлеуметтік әрекет ретінде де түсініледі. Бұл тәсілмен мәтін коммуникативті тізбектің негізгі буыны болып табылады: адресат → ниет → мәтін + коммуникативті жағдай → адресат → декодтау → әсер ету. Осы схемаға сүйене отырып, мәтіннің өнімі автордың жаһандық ниетімен туындағанын көруге болады, ал мәтіннің өзі автордың ниетін мазмұнды да, ресми деңгейде де көрсетеді. Мәтіннің ниеті адресаттың өз ниетін білдірудің ең тиімді құралдарын таңдауында оқылады. Ниет дискурстарға біріктірілген әр түрлі мәтіндерге тән қасақана категориялардың парадигмаларында, соның ішінде жетекші ниет негізінде ұсынылған. Мысалы, сендіру ниетін жүзеге асыратын журналистік мәтіндердің ниеті идеологиялық, бағалау, номинация, стилистикалық тоналдылық, интерпретация сияқты журналистік дискурс үшін әмбебап сипатқа ие осындай қасақана категорияларда кездеседі (Клушина, 2008). Ақпараттық дискурсты құрайтын және ақпараттандыру ниетін жүзеге асыратын мәтіндердің ақпараттық типтеріндегі ерекше ниет. Бұл адресаттың әлемнің ең объективті бейнесін бергісі келетіндігіне байланысты. Бұл авторлық позицияның ақпараттық мәтініндегі ашуланшақтықты, фактологияны, сенімділікті көрсетуді түсіндіреді (Чепкина, 2009), объективті стилистикалық тоналдылықты және т. б.

Мәтіннің ниеті оның стилистикалық ерекшеліктерін анықтайды, оны "адресаттың стилі"деп анықтауға болады. "Адресаттың стилі" - бұл адресатқа хабарлама құрудың коммуникативті стратегиялары мен тактикаларын әдейі анықталған таңдау. Мысалы, ойын-сауық дискурсын құрайтын ойын-сауық мәтіндері келесі қасақана сипаттамаларға ие: сенсация, интрига, эмоционалдылық, жарнама.

Бірақ" адресаттың стилистикасынан "басқа, коммуникацияның прагматикалық әлеуетін ашатын" адресаттың стилін " бөліп көрсету керек. Мәтіннің ниеті міндетті түрде оның прагматикасымен сәйкес келмейді: автордың мәтінге не енгізгенін оқырман екіұштылықпен қабылдай алады. Содан кейін хабарлама тиімді емес. Адресат пен адресаттың тиімді байланысы олардың стилі сәйкес келген кезде ғана мүмкін болады.

2. СИНТАКСИСТІК СТИЛИСТИКА

Тақырып пен предикаттың сәйкестігі дегеніміз-предикат санының формасының сандық мәні бар ұжымдық зат есімге (көпшілік, азшылық/бір нәрсе) немесе санау айналымына (жеті адам) кіретін предикат санының формасына сәйкестігі. Тақырып пен предикатты үйлестірудің екі түрі бар: грамматикалық үйлестіру және мағынасы бойынша келісу. Грамматикалық келісім предикат санының формасының тақырып санының формасына қатаң сәйкестігін білдіреді: депутаттардың көпшілігі Думаның отырысына қатысты. Мағынасы бойынша келісу субъектілердің белсенділігін немесе олардың іс-әрекеттерінің әртүрлі бағыттарын атап өту үшін көпше түрді қолдануға мүмкіндік береді: депутаттардың көпшілігі Дума отырысына қатысты; депутаттардың көпшілігі демалыстан оралды. Сондай-ақ, егер тақырыпта немесе предикатта тізім болса (елорда тұрғындары мен қонақтарының көпшілігі мерекеге келді), егер тақырып болған кезде қатысты айналым болса немесе Одақпен қосымша анықтамалық ұсыныс болса (ұсынылған заң жобасын қолдаған депутаттардың көпшілігі оны қабылдауға дауыс берген; ұсынылған заң жобасын қолдаған депутаттардың көпшілігі оны қабылдауға дауыс берген) мағынасы бойынша келісу қажет. Кейде мәлімдеменің этикалық компоненті журналистік стильде ескеріледі: осы шахтада жарылыс кезінде бес адам қайтыс болды (предикаттың көпше түрі әр адамның маңыздылығы мен бірегейлігін баса көрсетеді). Сондай-ақ, кері келісім деп аталады, онда етістік байланысы тақырыпқа сәйкес келмейді, бірақ құрмалас зат есімнің предикатының атаулы бөлігіне сәйкес келеді: сөйлеушілердің көпшілігі осы идеяны жақтаушылар болды.

Қосымша-зат есіммен берілген келісілген анықтама.

Қосымшаларды – географиялық атауларды үйлестіруде үлкен қиындықтар туындайды. Зат есімдермен берілген және қосымша ретінде әрекет ететін географиялық атаулар келесі жағдайларда жалпы атауларға сәйкес келеді:

Қалалардың, ауылдардың, ауылдардың атаулары сәйкес келеді: Мәскеу қаласында Париж, Чебоксары, Харьков; Картопевке ауылында, Горюхин ауылында. Арнайы әдебиеттерде на –о атаулары келіспейді, өйткені бастапқы форманың анықтамасында түсініксіздік пайда болуы мүмкін.біз сөздер: ілмектер немесе Крюково. Құрама атаулар келісілмейді: қалада Гус Хрустальный.
Келісіледі атауы өзендер: өзеніндегі Мәскеу, Темзе, еске алды. Аз белгілі және құрама атаулар келіспейді: Аргун өзенінің жанында, Северский Донец.
Көлдердің, каналдардың, бұлақтардың, бұғаздардың, аралдардың, таулардың, шөлдердің атаулары келісілмейді: қара Құмы шөлінде; Кипр аралында; Босфор бұғазында; Арарат тауында; Еділ-Дон каналында; Аляска шығанағында.
Станциялар мен порттардың атаулары келісілмейді: Керч портында; Тула станциясына.
Шетелдік республикалардың атаулары, егер олар әйел түрінде болса, сәйкес келеді және егер олар еркек түрінде көрсетілсе, сәйкес келмейді: Үндістан Республикасымен; Судан Республикасымен.
Шетелдік әкімшілік-аумақтық бірліктердің атаулары жалпы атауларға сәйкес келмейді: Техас штатында; Давос курортында.
Астрономиялық атаулар сәйкес келмейді: Марс планетасында; Аққулар шоқжұлдызында
Көше атаулары әйел түрінде келіседі: Варварке, Остоженка көшелерінде; еркек түрінде келіспейді: Арбат көшесінде; құрама атаулар келіспейді: Малая Бронная көшесінің жанында.
Басқару-синтаксистік байланыс, онда тәуелді сөз.
Менеджменттің бұзылуы-сөздер арасындағы синтаксистік байланыстың бұзылуымен байланысты стилистикалық қате.

Көбінесе синтаксистік байланыстардың бұзылуы предлогтармен бұрылыстарда кездеседі, сонымен қатар, орнына, сонымен қатар. Егер предикат етістігі мұндай айналымды басқармаса, онда синтаксистік байланыстар үзіледі: дағдарыс кезінде халықтың өмір сүру деңгейінің күрт төмендеуімен қатар жәрдемақы төлеу де азайды.

Предлогты дұрыс таңдамау немесе предлогты шексіз құрылыста қолдану да стилистикалық қателік болып табылады: саясатты түсіндіру (орнына: саясатты түсіндіру); талап ету (орнына: талап ету); жеңіске деген сенімділік (орнына: жеңіске деген сенім, бірақ жеңіске деген сенім).

Предлогтар арқасында, керісінше, дұрыс жағдайда қолданылады. Сондықтан дұрыс емес: бұйрыққа сәйкес, қажет: бұйрыққа сәйкес.

Предлогты таңдағанда, оның өзіне тән реңктерін ескеру қажет. Сонымен, стилистикалық тұрғыдан дұрыс емес: жаңбырдың арқасында мен коттеджге бармадым, өйткені предлог қалаған нәтиженің мағынасын сақтап қалды. Дұрыс емес: алдағы оқиғаларға байланысты сізге қажет: алдағы оқиғаларға байланысты, әйтпесе себеп-салдарлық қатынастар бұзылады.

Ұсыныс: мен Сіздің келуіңізге не қарыздармын?- екі жағдайды қамтиды: деративті, адресатты көрсететін және ризашылық нысанын көрсететін шығармашылық. Мысалы: мен серіктестерге сәттілік қарыздармын. Сондықтан бұл дизайнға екі шығармашылық істі қосу қате (Мен Сіздің келуіңізге не қарыздармын?).

Бірдей кейс формалары бар құрылымдардан аулақ болу керек, яғни.кейс-стади: орыс тілі кафедрасы кеңесінің шешімі (генитикалық істі байлау). Стилистикалық қате бірдей сылтаулармен іс формаларын байлау болып саналады: біз үлкен тәжірибесі бар маманмен сөйлестік (қажет: үлкен тәжірибесі бар).

Бір сөйлемде туыстық субъектінің (апалы - сіңлінің келуі – іс-қимыл субъектісі көрсетіледі) және туыстық объектінің (кітап оқу-іс-қимыл объектісі көрсетіледі) үйлесуіне жол берілмейді. Мысалы: бұл фильм режиссердің шығармашылық тәсілін ұзақ іздеудің нәтижесі (қажет: режиссердің іздеу нәтижесі).

Екі немесе бірнеше басқару сөздерінде жалпы тәуелді сөз болуы мүмкін, егер Басқарушы сөздер бірдей предлог пен істі қажет етсе: компанияны құру және басқару (компанияны құру –айыптау ісі; компанияны басқару – шығармашылық іс). Керек: фирманы құру және басшылық ету, ол.

Ауызша зат есімдер-бұл етістіктерден құралған және белгілі клерикалық стилистикалық бояуы бар зат есімдер. Ауызша зат есімдерді Ресми іскери және ғылыми сөйлеу стилінде қолдану қарсы емес, бірақ осы стильдерден тыс, ауызша зат есімдер дизайнды қиындатады және көбінесе стилистикалық қателіктерге әкеледі.

Мысалы, ауызша зат есімді қолдану көбінесе сөйлемнің мағынасының түсініксіздігіне әкеледі: жасөспірімдерді ұру (жасөспірімдер ұрылды ма, жасөспірімдер ұрылды ма?); қайта оралу туристер (олар өздері оралды немесе олардың қайтарды?). Көбінесе ауызша зат есімдер предикатты "бөледі", сөйлемді ауырлатады: жабдықтың жұмысына зерттеу жүргізілді (орнына: тексерілді ). Ауызша зат есімдер көбінесе жасанды сипатқа ие: көгалдарды сындыру; демалыс бермеу.

Сөйлемнің біртекті мүшелері-сөйлемде бірдей синтаксистік функцияны орындайтын және сөйлемнің басқа мүшелерімен бірдей синтаксистік байланыспен байланысқан сөйлемнің негізгі немесе кіші мүшелері.

Сөйлемнің біртекті мүшелерінің комбинациясындағы қателер стилистикалық ғана емес, сонымен бірге логикалық сипатта болады:

Бір-біріне ұқсамайтын ұғымдар ретінде қосылуға болмайды: тарих пен футболға қызығушылық; экономика мен дзюдоны зерттеу.

Болашақ уақыттың мағынасы бар мінсіз етістіктерден құралған қазіргі заманғы әдеби қатынас нормасына сәйкес келмейді: жұмысқа түсуге тырысады; хат жазуға тырысады, сонымен қатар қатысымның бөлшекпен үйлесуі: ыстық судың жүйелі түрде өшуі ауылда болатын жазатайым оқиғаларды тудыруы мүмкін.

Қатысу айналымы субъектімен көрсетілген сөйлеу субъектісінің әрекетін көрсететіндіктен, оны іс-әрекеттің субъектісі болып табылмайтын сөйлемдерде қолдану заңсыз: тиісті қасиеттерді көрсетпестен, банк басшысы отставкаға кетті немесе сөйлемде тақырып жоқ: жақсы ұйымдастырылған әскери өмірді көргенде, көптеген балалар қызметке деген көзқарасын өзгертті.

Күрделі сөйлемнің бітелуі бағынышты: бірақ сонымен бірге біз діни институттар біздің қоғамға экономикалық дағдарыстың ажырамас серігі болып табылатын рухани дағдарыстан шығуға, сондай-ақ біздің саясатымыз үшін жаңа моральдық негіз құруға көмектесе алатындығын түсінеміз, өкінішке орай, көптеген ресейліктер азғын деп санайды.