ға мүмкіндік береді. Жануарларды бақылау, сондай – ақ олардың өмір
сүру жағдайларымен байланысты ашуға көмектеседі. С.Н. Николаева-
ның зерттеу нәтижелеріне сүйенсек, оқушылардың өмір сүру ортасына
бейімделуі сияқты заңдылықтарды бейнелейтін жүйелендірілген білімді
меңгеру мүмкіндігін көрсетті.
Балаларды жануарлардың жекелеген бейімделген белгілерімен
(сыртқы құрылысы, мінез – құлық түрлері) таныстыру қиын емес.
Балалардың назарын жануарлар мен өсімдіктердің сыртқы ортаның
қолайсыз жағдайларына бейімделу фактілеріне де аудару керек. Бұл
құстар мен аңдардың қысқа қалай дайындалатынын, тамақтану жағдай-
ларының өзгеруіне, күн суытуға, қар жамылғысына бейімделуін мысал
ретінде көрсетуге болады.
Экскурсияның мазмұны оқушыларды жануарлар, өсімдіктер, тірі
және жансыз табиғаттағы маусымдық құбылыстар, қарапайым ұғымдар-
дың пайда болуын жинақтауына дайындау үшін белгіленеді.
Байқампаздықты, білімқұмарлықты, табиғатқа қызығушылықты да-
мыту мақсатында экскурсияның мазмұнына балалардың өткен тәжірибе-
сін белсендіретін, оларды салыстыруға итермелейтін білім мен мәлімет-
терді енгізу ұсынылады. Бұрын меңгерген білімін толықтырып қана қой-
май, олармен белгілі бір қарама – қайшы келетін материалды қосу керек.
Балалардың өткен тәжірибесін белсендіретін білімді қосу онымен қақты-
ғысқа, қарама – қайшылыққа келеді, ойлау өнімділігін арттыруға, таным-
дық қызығушылықты дамытуға ықпал етеді.
Оқушылардың таныс нысан, құбылыс туралы түсініктерін кеңейту,
тереңдету, қорыту, оның жаңа қасиеттерін, өзгеру, даму процесін сипат-
тайтын қасиеттерін ашу үшін жылдың әр мезгілінде, жиі бір маусымда
бірнеше рет қайталанған экскурсиялар ұйымдастырылады. Мысалы,
орманға, саябаққа, су айдынына, далаға жасалынатын экскурсиялар бір-
неше рет өткізіледі.
Қайталанған экскурсиялар циклы мұғалімнің қалауы бойынша осы
жер үшін ең қызықты жеке объектілерге өткізіледі. Бұл ретте өткізу мер-
зімдерін дұрыс анықтау маңызды, өйткені олардың танымдық қанықтығы
осыған байланысты: қайталанған бақылауларды белгілі бір заттың, құбы-
лыстың сипатты ерекшеліктері, сапалық өзгерістері неғұрлым айқын көр-
сетілген кезеңде ұйымдастыру орынды болып табылады.
Экскурсиялардың мазмұнын әзірлеу кезінде бағдарламалық талап-
тар мен табиғи ортаны негізге алу қажет. Экскурсиялар жүйесін жоспа-
рылау кезінде келесі қағидаттарды ұстануды ұсынады:
олар табиғат заттары мен құбылыстарын бастапқы жарқын тұтас
қабылдауды қамтамасыз етуі тиіс, бұл балалардың қызығушылығын ояту
мен туындауда эмоционалдық фактордың
шешуші рөліне ие болады;
қайталанған экскурсияларды бақылаудағы объектіде, құбылыстар-
да елеулі және сапалы жылжулар орын
алған кезеңде белгілеу керек;
экскурсиялардың бағдарламалық мазмұнын біртіндеп күрделенді-
руді екі сызық бойынша жүргізу керек: байқалатын құбылыстар шеңберін
тикалық тапсырмаларды орындауы және балалар бұрын байқаған зат-
тарды, құбылыстарды пәрменді тануды қамтамасыз етуі маңызды орын
алады. Көбінесе бұл табиғат бұрышында әрі қарай бақылауға, қолөнер
жасауға, сабақтарды жабдықтауға арналған табиғи материалдарды жи-
нау болып есептеледі.
Экскурсия соңында алған білімдерін қызықты түрде бекітетін дидак-
тикалық ойындарды ұйымдастырған жөн.
Экскурсияның үшінші кезеңі – қорытынды. Ол балалар алған білім-
дерін тереңдетуге, жүйелендіруге және жинақтауға, олардың мүдделерін
нығайтуға және одан әрі дамытуға, туған табиғатпен қарым –қатынастан
алған әсерлерді игеру және өңдеу процесінде шығармашылық қабілетте-
рін қалыптастыруға бағытталған экскурсиялық тәрбиелеу – білім беру
жұмысын қамтиды.
Осылайша, табиғатқа экскурсиялар тиімді тәрбиелеу және оқыту құ-
ралы болып табылады, өйткені олардың процесінде оқушы тұлғасының
барлық жақтарын үйлесімді дамыту жүзеге асырылады. Туған табиғат-
пен қарым – қатынаста қоршаған ортаны материалистік түсінудің
негізде-
рі қалыптасады, адамгершілік және эстетикалық қасиеттерге тәрбиеле-
неді, мейірімді сезімдер оянады. Балалардың туған табиғатқа деген қы-
зығушылығы мен сүйіспеншілігіне тәрбиелеу – өз Отанының байлығының
сенімді досын, болашақ қамқор қожайынын өсіру болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: