«От» бейнесінің варияциялары мен сарындары

Мағжан өлеңдерінде “от” бейнесі жиі қолданыс табады. Ақынның 1989 жылы жарық көрген шығармалар жинағындағы өлеңдерінде жүргізген біздің санауымыз бойынша, оттың және оның варияциялары мен сарындары (қасиеті мен қолданысы функцияларынан туындаған) 192 өлеңінің ішіндегі 88 өлеңінде кездеседі. Қайталану жүйесіне қарайтын болсақ, төмендегідей:

От – Мағжан дүниетанымының, көзқарасының, тағдырының айнасы әрі қанағат, тағат таппаған аласұрған, ең жоғарғы дәрежедегі тұлғаның символы. Ақынның қиын өмірі де, күш қайраты да, қараңғылық көзін ашар қуаты да – от. Осыған орай Мағжан өлеңдерінде оттың басты үш қызметін (функциясын) анықтап атауға болатын сияқты.

Осы тұрғыдан алғанда, ақын шығармаларында қасіретке батқан адам келбетін сомдауда, ішкі жан күйзелісін танытуда, тағдыр қиыншылықтарын, өмір тозағын суреттеуде “от” бейнесі маңызды роль ойнайды деп түюге болады.

“Алданған сұлу” өлеңінде ақын өмір азабына түскен сұлудың келбетін, күнәдан арылмаған жай-күйін от арқылы суреттесе, өмір тәлкегі де – от.

Өкіндің, жастық шақтық ісің өтті,

“Аһ” ұрдың, сыртың – жалын, ішіңде – шоқ...

... Тап-таза ат, көрік – бәрі кетіп,

Өміріңше құтыла алмас отта қалдың.

Негізінде, “от – түрлі материялдардың жарық пен қызу шығарып жануы” , ал “шоқ – жанған отынның сөнбеген қып-қызыл ыстық қалдығы” . Көріп отырмыз, зарлы сұлу күнәға беріліп, маңайы от болса, сырты жалын (яғни, көрікті, әдемі, әсем) бола тұра, ішкі болмысы шоқ болады (бұл жерде аналогия ретінде “Сырты бүтін, іші түтін” атты халық мәтелін еске алуға болатын сияқты). Осы жолдарда басты бейне өзгерген, трансформацияға ұшыраған, яғни, оттан жалын, жалыннан шоқ туындап отыр. Ақын отты бейнелеу арқылы сұлудың тағдырын, жалын арқылы оның көркін, шоқты бейнелеп, өкінішін, қайғысын суреттейді. Демек тағдыр отының лапылы сұлудың сыртын күйдіріп, қайғыға батырып, өткен күннің қуанышын жоқ қылып, өкіндіріп, ішіне шоқ қалдырады.

Байқағанымыздай, Мағжан шығармаларында “от” бейнесінің қолданысы анағұрлым кең және күрделі, жан-жақты.

Өлеңдегі “от” бейнесі төмендегі схемадағыдай түрленіп, көрініс табады:

От жалын шоқ

Мағжан тағдыр қиыншылығын көп көрген адам. Осыған орай абақты, абақтыдағы өмір жайы ақынның өлеңдерінде көптеп жырланады. Сондай туындысының бірі “Тілегім” өлеңі.

Көрмейін рақат, жанайын

Жалын болсын маңайым

Күйейін, азап шегейін. (...)

... Абақтыда жұтып от,

Өтсін өмірім зарыменен. (...)

... Іште толған қалың дерт,

Жүректегі жалынды өрт

Зарлатар мені сол уақыт,

Бұл өлең қорлық сүйегінен өтіп кетсе де өмірден күдер үзбеген ақынның өмірге көзқарасын, өмірлік мән мақсатын айрықша айқындайтын шығарма. Өмірдің мәні Мағжан үшін маздай немесе бықсу, өшу емес, керісінше, азапқа түсіп, тозақта күйсе де лаулау, лапылдау. Мұнда абақтының азабы маңайын күйдіріп, от жұттырады, ал қаулап лапылдаған азаттық, асқақтау жалыны өрт жүректен шапшиды. Көріп отырғанымыздай, басты бейне жалғасын тауып, тарылып емес, ұлғая түседі. Ол енді бүткіл өмір мәнінің синониміне айналады: Ақын жанның негізгі мақсаты – от болып лаулап, жанып күю. Бұндағы бейне дамуы мен көрінісі төмендегідей:

От жалын от жалынды > жану, күю, өрт

Мағжанның өмір туралы ұғымы “Ж... ға” өлеңінде де айқын көрінген.

Өмір – көрік, от үстінде салынған,

Діңгектері зәндем отқа малынған.

Қоқу білме, аяқтарың талмасын,

Ойнап қана от, шарпу көрме жалыннан. (...)

... Төменде ылғи түтін, сасық тұман бар. (...)

... Сұм өмірдің күлін көрме, гүлін көр...

Өлеңдегі от, жалын, түтін, күл - өмірдің баламасы ретіндегі бейнелер. Нақтырақ айтқанда, от - өмір қиыншылығы, ащысы, түтін оның келеңсіз жақтары, шынайы өмір емес, алданыш, адасу, ал күл мәнсіздікті меңзейді. Жас сұлуға тілек айта, ақын өмір мағынасы жайлы өз түсінігін жеткізеді.

“Ж...ға” арнауындағы басты бейнелік ұғым ислам дінінің түсініктерінен де туындаған деуге болады. Әрбір адам Қиямет-Қайымда ас – Сират атты “қылдан жіңішке, қылыштан өткір” тағдыр көпірінен өтеді. Ол көпірдің ұзындығы мың жылдық, ал астында – тозақ оты. Фәни жалғанда күнәға батқандар сол отқа құлайды да, ал өмірін жақсылыққа сарп етіп, тазалыққа, зәулімдікке ұмтылғандар бұл көпірмен көзді ашып-жұмғанша өте шығады екен. Бұл мәлімет өлеңде иллюзия ретінде терең мағыналы ойлар мен параллелдерге жетелеп, меңзеп отырады.

Бұл өлеңдегі тағы да бір жәйт назар салып кетуге тұрарлықтай, ол – жалғыздық сарыны. Біздің ойымызша, бұл экзистенцалдық тақырыптың Мағжан поэзиясында үлесі ерекше. Адамның бұл дүниедегі тағдыры – жалғыздықта болу, жан-жақтан басқалар сені қаумалап жатса да, сен жалғызсың, жаныңның жалғыздығына серік болар, алас ұрған ішкі жан-дүниеңді сезінер ешкім де жоқ:

Жақын емес, ата-ана, туғандар,

Көз жасында олардың не ісі бар,

Соқыр олар, жанған жаның көре алмас,

Жыла мейлің, жан-күй отта шегіп, зар...

Ақын өлеңінде өмір от, жалын, түтін, күлден құралған болса, бұл бейнелер де бір-бірінен туындап отыр:

От жалын түтін күл

Осы құрылымға ақынның 27 жасқа толғанда жазылған “Жан сөзі” атты тағдыр жырын да жатқызуға болады:

“От бол!” – дедің, от болып, жанбадым ба?

Күйдірмей, сірә, нәрсе талғадым ба?

Күлді де алдым, құшаққа, гүлді де алдым,

Мынау “күл”, мынау “гүл” деп, таңдадым ба?

Демек осындай бағыттарда қолданылған от жоқшылық функциясының негізінде төмендегі формулаға жауап береді:

Тағдыр = от = жоюшы

Қазақ поэзиясында махаббат дегеніміз – от, сүю дегеніміз – күю = (Махаббат = от, сүю = күю) екені белгілі. Мағжанның махаббатқа байланысты жазған өлеңдері осы формулаларға теңеледі. Бұны әсіресе, “Сүйгеніме” өлеңінде нақ басып, дәл көрсеткен.

Жанып-күйдім, сені ойлап, дамыл көрмей.

Қайғы жұттым, сені ойлап, дамыл көрмей,

Сыртым – сау, ішімде - өрт, жанған қалың,

Күйдірген қалың өрттің зардабынан,

Сүмірейіп, өлгелі тұр, сүмірейіп, сорлы жаным.

... “Отқа түскен сорлыңды сүйші”, - дедім.

... Шырылдап көз алдыңда оттай жандым.

... Қош енді, жанып-күйіп сүйген сәулем...

Ғашығына қолы жетпеген ақынның махаббат отына күйген жаны шынайы бейнеленіп, муреттеліп тұр. Отқа түскен Мағжанның іші өрт болып, “аһ” десе, аузынан жалыны шығып, күйіп-жанып, сүйгенін аңсайды.

От өрт жалын күйіп-жану

Басты бейненің жалғасу, туындауы ығысуға негізделмеген, керісінше, ұлғая түсетіндей.

Сопылар поэзиясында жиі кездесетін балауыз шам мен көбелек бейнесі Мағжан өлеңдерінен де көрініс тауып, ақынның өзіне тән мінез-құлқын аңғартады.

Мен көбелек, сен бір шам,

Өзі келген мен құрбан,

Жалынға одан незиян,

Күйейін де сүйейін, - деп “хор сипатты қарындасқа” күйерін біле тұра, сүюге ұмытылады.

Әдетте сопылар поэзиясында жиі орын алатын бұл бейненің символикасын екі түрлі түсіндіруге болады. Бір жағынан шамды махаббат, ал көбелекті ғашық деп ұғынуға болса, астыртын мағынасы одан да терең жатыр: шам, сәуле – Жаратушы, ал көбелек – сопы. Міне, сондықтан сопалар өзін мәңгі ғашықпыз деп атаған. Мәселен, Қожа Ахмет Иассауида:

Мұңлы қылған, жынды қылған, құмар қылған,

Мәжнүн қылған, Расуам да шығар қылған,

Көбелектей өзін отқа ұрар қылған.

Не қылсаң да өз еркіңде, Пәруәрдігәр!, - делінсе,

Мағжанда:

Сен: “Сүй” – дедің, талайды, сүйдім бе?

Көбелек боп, көп отқа күймедім бе?

Тірілгенім болмаса, білгеннен соң,

Мен талай күлден кебін кимедім бе?!

Ақынның кез-келген махаббат тақырыбына жазылған өлеңіне алсақ та оны төмендегі формулаға негізделуге болады:

Махаббат = от = жоюшы.

Тұранның билері бар Торғайдай,

Сол биден Темір туған от боп ойнай,

От шашып, жер жүзіне Ақсақ темір

Тарқ етіп, өте шыққан мына жағдайдай, - деп, ақын жер жүзін жаулап алмақшы болған қаһарлы Ақсақ Темірдің бейнесін оттың жоюшылық функциясы негізінде суреттейді. Демек, Мағжан “оты” төмендегі формулаға да сүйенеді:

Күш-қуат = от = жоюшы

“Ескендірдің екі мүйізінде” патшаның шашын алуға келген шаштараз оның мүйізін көріп қалады. Бірақ Ескендір шаштараздың өз өмірін тек ауызға беріктігімен ғана сақтап қалатындығын айтып, жөніне жібереді.

Шаштараздың жүрегін,

Мынау сыр бірақ өртеді.

... Енді сорлы не қылмақ,

Барады жанып, іш күйіп.

Шаштараз от секілді сырды ішінде сақтай алмайды, ол оған таным бермей, жай таптырмай, жүрегін, ішін өртеп, ақыры мерт қылдырады.

“Достық һәм көз жасы” өлеңінде:

Жүректі мастық өртейді,

Төккізіп көзден ыстық жас, - деп шын достар адалдығын жырлай, достыққа баға бере алмас адам көзден ыстық жас төге алмайды, өртендейді деген ой тасталады. Онда достыққа деген жағымды мінез – адалдық – от секілді.

Мінез = от = жоюшы

Ақын өлеңдерінде адамның әр алуан мінез-құлқы отқа теңеліп, от болса функциясынан қарай жұмсалуы мүмкін.

Адам тұрмысында от – тіршіліктің жаңғыртушысы. Сондықтан да Мағжан лирикасында оттың осы ерекшелігі қандай орын алатындығы хақында сөз қозғау орынды болар. Ақынның біраз өлеңдеріне келесі теңеу де жиі кездеседі:

Тіршілік = от = жаңғыртушы

От сөніп, жүректен, құрыды ма?

(“Алыстағы бауырыма”)

Көздерінде от ойнар,

Сөздерінде жалын бар.

(“Мен жастарға сенемін”)

Өрнек бұлар мұндай іс,

Кейінгі жанға жастарға.

(Жауға түскен жанға)

Бұнда ерікке ұмытылған кешегі күннің қуатын, ертеңгі күннің үміті болатын жігерлі жастарды суреттеуі оттың жаңғыртушылық функциясына негізделеді.

Мұндай-күш қуат өмір береді, жаңғыртып, түлетеді. Сондықтан Мағжан өлеңдеріндегі қайрат отын төмендегі формулаға да жатқызуға болады.

Күш-қуат = от = жаңғыртушы

Баладан тәтті өмрдің өтім, қорқынышты өлімнің жетуі, жастықтың оты сөніп, кәрліктің келуі өмірді сүйген, өмірде биік белсендерге талпынған ақынды қатты толғандырады.

Есіл жастық ескен желдей гүлдеп,

Әлі-ақ кетер жүректен – от, күш бойдан.

(“Бүгінгі күн өмір, өлім менікі”)

Жалынды жүйрік жас жүрек,

Неге ақырын сөнеді?

Демек, Мағжан үшін жастықтың зулап өтуі жүректегі оттың сөніуімен байланысты.

Осы тектес “Қараңғылық қоюланып келеді” деген символикалық өлеңінде ақын пен ішіндегі сөнген шоқты суреттейді:

Шоқ үстінен кішкене ұшқын ұшты да,

Біразырақ шоқ қызара түсті де,

Дереу сөніп, тезірек күлге айналады,

Астындағы ыстық күлде құшты да.

Сонда Мағжан үшін өмір келесі сатымен ұштасатын секілді:

Жалын шоқ күл

Ғұмырдың әр кезеңі оттың жану деңгейіне баланады: жалын – жастық, шоқ – егде кез, күл – қартаю.

Өмір, шіркін, көз алдымда сөнеді,

Қиял-алыс, келемеж ғып күледі.

Өмір сөнсе, үміт сөнсе не қылды?

Мөлт-мөлт етіп көзіме жас келеді, - деген “Алдамшы өмір” өлеңі жоғарыда көрсетілген жырлармен негізгң мәні жағынан ұқсас.

Сөну - “оттың, шамның жанып бітуі, өшуі” /7, VІІІ, 366/. Өмірдің сөнуі ең алдымен жастық отының өшуіне байланысты, ары қарай да өмірдің өтуіне оттың басқа да вариациялары бейнелейді. Ол сөне бастап, шоққа, күлге айналар бастаса, өмір де өтеді.

Демек, өмір оттың жаңғартушылық функциясына байланысты:

Өмір кезеңдері = от = жаңғыртушы

Ал келесі үзінділерде оттың тағы да бір ерекшелігі жырланып өтеді:

Адал ниет, ақ көңілді жан көрсем,

Жалындаймын, жадыраймын, жайнаймын.

(“... альбомына”)

Жетесің туған жеріңе,

Еркелеткен еліңе,

Жүрегім, неге жанбайсың?

(“Айда атыңды, Сәрсенбай”)

Бұл жерде қуану, бал-бұл жайнау, жадырау от сарындарымен белгіленген, яғни:

Қуану = от = жаңғыртушы

От – тазалаушы. Шоқан Уәлиханов кезінде халқымыздың әдет-ғұрпының кейбір ерекшеліктерін сөз еткенде, оттың қасиетін қалайша түсінетіндігі туралы айтқан едік: “Оттан тазалаушы қасиет бар деп түсінеді, екі оттың арасынан өткізіп, тазартады, осы тазартуды қазақтар аластау дейді”

Батыс символистерінің үлгісінде жазған Мағжанның от циклындағы өлеңдері қазақ поэзиясына жаңалық алып келген туындылардың қатарына жатады. Олардың жазылуының ең басты мақсаты – Күнбатыс өркениетінен қаптап келе жатқан қараңғылықтың көзін жою.

Мұнда “тұқымы-түрік, заты от” жер тәңірісі жарық таңға ұмытылып, әдетікке қолын созды. Оттың символикалық бейнесі ақын болмысына біткен ерекше күш-қуатын танытады:

Жалынмен жұмсақ сүйеді,

Сүйген нәнсе күйеді.

Жымиып өзі жорғалар,

Ұшарғанды шоқ қылар,

Мұның аты от болар,

Мен де отпен – мен жанам.

От – сен, тәңірім, табынам.

Ал Мағжанның “Жүрегім де, Жаным да, Иманым да, арым да – от деуі, оның өмірде лапылдап, өртенуімен қатар ішкі жан дүниесінің тазалығын, кіршіксіздігін көрсетеді.

“От” және “Пайғамбар” өлеңдеріндегі ақын бейнесінің сомалдауы келесі сатыда дамиды:

Күн от жалынды, отты жан

Мағжан құтқарушыны күннен жаратуының себебі, пайғамбарды не тәңірді күншығыстан күткендіктен болуынан. Астан-кестен аласапыран заманның түтін жою тек қуаты мен екпіні сол жазудан асып түсер дүлей әрі қасиетті тылсым күштің, яғни оттың, ғана болмысына сай. Сондықтан отты тәңірім, әулием деп, діни-наным негізінде, күнбатысты құтқарар пайғамбар бейнесін сомдайды.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мағжанның ақындық әлемінде жиі кездесетін тірек-берненің бірі – от образы концепт-бернеге айналған. От концепциясының бернелік астары сан алуан, тура мағынасында да, ауысаплы мағынасында да түрлі символдық реңктерге ие болады. От, ең алымен, жылу көзі, әрі жарық нұры, кейде жүрек халі, тазарту жолы ретінде от пен аластау мағынасында өмір көзі, тағдырдың да бернесі болады. Әлі күнге дейін мазасызданған баланы отпен аластау амалы қалмағаны белгілі. Мағжан от тарихының философиясын емін-еркін пайдаланған, әсіресе оттың тазартушылық, құтқарушылық ролін өз өлеңінде күшейтеді. Мына бір өлеңінде отқа тарихи сипат береді.

Тұранда түрік туған ұсап отқа,

Түріктен басқа от боп жан туып па.

Көп түрік енші алып бөліскенде,

Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па

Өнер түрлерінің ішінде көркем сөз өнерінің қызметі мен маңызы қаншалықты зор болса, поэтикалық амал-тәсілдің арасында бернелеу-символдың да көркемдік қызметі орасан зор деп бағалауға толық негіз бар. Көркем әдебиеттің оның бейнелеу құралы сөздің синкретті табиғатына орай, сөз символдар белгілі дәрежеде синкретті түйінді бернелер болып табылады.

Сұлулықты, әдемілікті жан жүрегімен сезіне біледі. Сезіне білу бар да, оны халыққа жеткізе білу бар. Өзі ғана сезініп қоймай, оны сол әдемі, сұлу күйінде халыққа жеткізе білсе, бұл үлкен олжа, биік тұғыр. Біз Мағжанды осы тұғырдан көреміз. Сезім мен сөзді астарластырып, көз алдыңа әсем сурет әкеледі.

Мағжан шығармаларына үңілетін болсақ, оның өлеңдері сомдалған, салмақтанған, қырланған, артық-ауысы жоқ туындылар. Мағжан шеберлігінің сырын, ақындық дарын көзін ашатын ең негізгі мәселе - оның өз ана тілінің байлығын соншалықты мол білетіндігінде және оны ұршықтай үйіріп, құйындай ойнатып, қынаптан суырған қылыштай жарқылдатып, оқтай өткір етіп, дегеніне көндіріп, қалауынша пайдалана білетіндігінде.


ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Әуезов М. Әр жылдар ойлары. – Алматы: Мектеп, 1959ж.432 б.

2.М.Жұмабаев Шығармалары: - Өлеңдер, поэмалар, қара сөздер. Алматы: Жазушы, 1989 – 448 бет.

3.Аймауытов Ж. Шығармалары.-Алматы: Жазушы, 1989 ж, 560 б.

4.Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. 320

5.Кенжебаев Б.ХХ ғасыр басындағы әдебиет –А: 1976 ж 266 б.

6.Қабдолов З. Сөз өнері – Алматы: Мектеп, 1982 ж. 365 б.

7.Жетпісбаева Б. “Символ в движении литературы”. А., 1999.

8.Қаракөзова Ж. “Казахская культура и символ” (А; 19997)

9. Шәріп А. “Қазақ позиясы және ұлттық идея” (А; 1999)

10.Қаратаев М.Әдебиет және эстетика – Алматы: 1970 ж.350б.

11.Ахметов З. Өлең сөздің теориясы. – Алматы: Мектеп, 1973-212 б.

12. Ш.Уәлиханов Таңдамалы. – Алматы: Жазушы, 1985 – 560 бет.

13. Елеукенов Ш. Мағжан Жұмабаев. – Алматы: “Білім” қоғамы, 1990.

14. Базарбаев М. Өлең-сөздің патшасы, сөз сарасы. Алматы: 1973 254 16.

15. Гинзбург Л.О.Лирике М.-Л,Советский писатель, 1964 ж. 382б.

16. Құнанбаев А. Шығармалары. – Алматы. Жазушы, 1987 ж. 238 б.

"№2 Қабанбай орта мектебі мектеп жасына

дейінгі шағын орталығы бар" коммуналдық

мемлекеттік мекемесінің қазақ тілі мен әдебиеті

пәнінің мұғалімі Қыяхметова Ляззат Аукеновна

Алакөл ауданы «№2 Қабанбай орта мектебі мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар » коммуналдық мемлекеттік мекемесінің

10 - сынып оқушысы

Кабдылова Әсемнің «Абай шығармаларындағы жүрек «культі» және оның поэтикалық қолданысы» тақырыбына жазған ғылыми жұмысына

СЫН-ПІКІР

Ізденіс-зерттеу жұмысы Абай лирикаларының тақырыптық – танымдық арналарын талдауға арналған. Оқушы жыл басынан бері осы тақырып төңірегіндегі мақалалар мен ғылыми еңбектерге шолу жасап, ақын өлеңдерінде кездесетін «жүрек» сөзін теріп, талдаулар жасады. Ақын шығармаларының зерттелу деңгейін анықтарлық барша мәліметтерді жинақтау, саралау, ғылыми негіздеу барысында І .Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ғалымдарына жолығып, ақыл-кеңес алып, жұмысын ғылыми негізде толықтыра түсті. Оқушының тақырыпты таңдаудағы мақсаты Абай шығармаларындағы «жүрек» культі және оның көркемдік қызметін таныту, зерттеу болғандықтан осы мәселеге баса назар аударылған.

Абай Құнанбаев шығармаларының көркемдік ерекшеліктерін сөз еткенде әдебиет теориясының қағидаларына сүйеніп ғылыми-теориялық талдау жасап, ақынның көркемдегіш құралдарды қолданудағы ақындық шеберлігіне ой жібердік. Қазақ поэзиясының дамуы басында тұрған Абайдың алар орны ерекше.

Зерттеу жұмысында «Абай танымындағы жүрек ұғымының пәлсфалық

негізі», «Абайдың толық адам тұжырымдамасы», «Адамгершілік арналары», «Абай поэзиясындағы жүрек культі», «Жүрек - Абай дүниетанымының алтын арқауы» мәселелеріне талдау жасау, қаламгердің өзіне тән суреткерлік қолтаңбасын айқындау, ақынның шығармашылық шеберханасына зер салу – оның замана шындығын қандай деңгейде көрсете алғандығы, сол жолдағы шеберлігін сараптауға жетелейді.

Зерттеу еңбекке біраз тер төгілгендігі білініп тұр. Жазу мәнері, ой түю ұмтылысы болашақта ғылымның құлағын ұстайтындығын сездіргендей.

Демек, зерттеу жұмысты оқушылар арасында өтетін ғылыми байқауға ұсынуға болады.

Кабдылова Әсемнің «Абай шығармаларындағы жүрек «культі» және оның поэтикалық қолданысы» тақырыбына жазған ғылыми жұмысына

Өлең сөздегі сурет пен суреткерлік, бедерлі бейнелік – ақынның ой айтудағы негізгі құралы. Ақын шығармаларының тақырыбы әр алуан, бірақ оның ерекшеліктері өзгеге ұқсамас көркемдік құралдарды қолданудағы сыры мен қырында жатыр. Дүниедегі бар құбылысты, адамзат санасындағы сан қырлы сезімді сөз арқылы жеткізуге болады. Осы сөздердің реңін кіргізіп, ажарлап, көркемдеп үйлесімге келтірудің бірнеше түрлері мен тәсілдері бар. Әдебиеттің ұлттық ерекшелігі оның сыртқы формасында, көркемдегіш құралдарында ғана емес, ең басты белгісі сол бейнелеуіш сөздер арқылы танытатын идеясында, беретін ұғымында екені даусыз. Бұл лириканы зерттеудегі өзекті тақырыптың бірі болмақ.

Жас зерттеуші Кабдылова Әсемнің Абай қолданысындағы «жүрек» культін, оның көркемдік қызметін талдап таразылауы осындай өзектіліктен шығып отыр.

Зерттеу жұмысын «Абай танымындағы жүрек ұғымының пәлсфалық

негізі», «Абайдың толық адам тұжырымдамасы», «Адамгершілік арналары», «Абай поэзиясындағы жүрек культі», «Жүрек - Абай дүниетанымының алтын арқауы» деп төрт бөлімге бөліп қарастырады.

«Абай танымындағы жүрек ұғымының пәлсфалық негізі» атты бірінші тарауда Абай карасөздеріндегі Адам, Жан құмары, Жан азығы, Жан қуаты, Сана мәселелеріне тоқталады. Абай қара сөздеріндегі моральдық философияға сай келетін танымның бірінші категориясы жүрек деп қарастырады.

«Абайдың толық адам тұжырымдамасындағы жүрек культі» атты екінші тарауда толық адамды былайша жүйелейді: а) толық адам: ақыл, қайрат, жүрек; ә) ақыл, жүрек; б) жәуанмәртілік: ақыл, рақым, әділет; в) жүрек: әділет, рақым, т.б. г) әділет; д) сүю; е) ізгілік.

Тақырыпты ашу бағытында салыстырмалы-салғастырмалы әдісті пайдалана отырып, өзіндік ой түйіп, пікірлер ұсынады, жаңа тұжырымдар жасайды.Зерттеу жұмысы ұтымды дәрежеде жазылған, жаңалығы мол, тілі шұрайлы, сауаттылығы жағы да көңіл қуантарлықтай. Сондықтан бұл еңбекті ғылыми жұмыстар байқауына ұсынып отырмыз.