Алматы «Сардар» баспа үйі



Pdf көрінісі
бет48/144
Дата01.06.2020
өлшемі1,52 Mb.
#71999
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   144
Біріншіден,  түбірдің  ұзарып,  ия  морфологиялық  элементтерінің 
кіріккенін анықтау үшін, оның жалаң, ежелгі вариантын табу қажет. Оны 
ескі-түркі  ескерткіштерінің  материалдарынан,  ескі-түркілік  қасиетін 
көбірек  сақтаған  алтай,  чуваш  тілдерінен  кездестіреміз.  Мысалы,  ескі-
түркі  сөздігінде  -са-  (санау),  -кыд  (қыдыр),  -мақ  (мақ-та)  т.б.  деп  қол-
данылған.  Сол  сияқты  қазіргі  ал-тай  тілінде  -ит  (итер),  -тоз  (тозан), 
-так, (тақыр) т.б. Чуваш тілінде -қай (қайт), -жал (жалын) т.б. фактілер 
сақталған. Бұл тəсіл тіл білімінде сыртқы қалпына келтіру (реконструк-
ция) тəсілі деп аталады.
Түбір  сөздердің  морфологиялық,  фонетикалық,  семантикалық  ың-
ғайдағы  өзгерістері  негізінен  Енисей,  Орхон,  ұйғыр  ескерткіштерінің 
жазылу  кезеңіне  дейін  болғанын  көрсетеді.  Көбінесе,  ескерткіштер 
тілінде  түбір  екі  тұлғасында  да  (еш  қосымшасыз,  қарапайым  ежелгі 
түрі,  косымша  жалғанған  жаңа  түрі)  берілген:  са-  сан  -"сан",  сана,  ба-
бан - ө - "ойлау",  өг -"ой"  т.б.  Бұл  екі  форманың  біразға  шейін  қатар 
қолданылғанын көрсетеді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   144




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет