Анықтамалық материалдармен терминдер 2019-2020 оқу жылы Анықтамалық материалдар Биология ғылымының негізгі салалары



бет25/33
Дата12.10.2022
өлшемі118,9 Kb.
#152768
түріАнықтамалық
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33
Байланысты:
Биологиядан анык термин

12

Жасуша орталығы

Центриоль мен центросферадан тұрады.
Негізі-центриоль (цилиндр пішінді); жасушаның бөлінуіне қатысады




Жарғақсыз(мембранасыз)

Біржарғақшалы

Екіжарғақшалы

Рибосома
Центроилдар (жасушалық орталық)
Қозғалу органоидтары: талшықтар,
кірпікшелер

Лизосома
ЭПТ (эндоплазмалық тор)
Гольджи жиынтығы
Вакуоль (тек өсімдіктерде)



Ядро
Митохондрия
Пластидтер






    • Әкелі-балалы Янсендер-жарық микроскопын жасады.

    • Е.Руска, М.Кнолль-1931ж электрондық микроскоп жасады.



Жарық микроскопының құрылысы.



Микроскоп бөліктері

Сипаттама

1

Окуляр

Екі дөңес ұлғайтқыш шыныдан (лупа) тұрады

2

Көру түтігі (тубус)

Ұлғайтқыш шынысы бар түтік

3

Объективтер

Бірнеше ұлғайтқыш шынысы бар

4

Заттық үстелше

Зерттелетін зат-микропрепарат бекітіледі

5

Тұтқа (штатив)

Барлық микроскоп бөліктері бекінеді

6

Бұранда (винт)

Заттық үстелшені жоғары-төмен бағыттайды

7

Айна

Жарық қабылдайды

8

Табан

Микроскопты үстелге орнықтырады

Микроскоп неше есе ұлғайтып көрсеткенін білу үшін окулярдағы (тубустағы) сан × объективтегі сан көбейтіледі


Өсімдік ұлпалары



Аталуы

Құрылысы мен маңызы

1

Жабын

Жасушалары бір-біріне өте тығыз жатады; кеуіп кетуден, зақымданудан сақтайды.

2

Тірек (механикалық)

Жасушалардың қабықшалары қалың, мықты; беріктік, мықтылық қасиет береді.

3

Өткізгіш

Жасушалары ұзынша пішінді; қоректік заттар мен су қозғалады.

4

Түзуші (меристема)

Жасушалары жас, ұдайы бөлінеді; тұқым, бүршіктер мен тамырдан өсімдік өседі

5

Бөліп шығарушы

Шірнеліктер, эфир майы (хош және жағымсыз иістер), шайыр (смола) бөледі.

6

н
е
г
і
з
г
і

Фотосинтездеуші

Жасушаларында хлоропласттары көп; фотосинтез процесіне қатысып, бейорганикалық заттардан (жарық, су, минералды тұз, СО2) органикалық зат (көмірсу-крахмал→қант-сахароза→глюкоза) түзіп, атмосфераға О2 бөледі.

7

Қор жинаушы

Жасушалары өте ірі; қоректік заттар қоры жиналады



Фотосинтездеуші ұлпа+қор жинаушы ұлпа═НЕГІЗГІ ҰЛПА


Н.И.Вавилов бойынша мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары-7



Орталық атауы



Географиялық орны

Мәдени өсімдіктер

1

Оңтүстік Азияның тропиктік орталығы

Тропиктік Үндістан, Үндіқытай, Оңтүстік Қытай, Оңтүстік Шығыс Азия аралдары

Күріш, қант қамысы, қияр, баклажан, қара бұрыш, цитрус және басқа көптеген көкөніс дақылдары
(мәдени өсімдіктердің 50% өседі)

2

Шығыс Азия орталығы

Орталық және Шығыс Қытай, Жапония, Корея, Тайвань

Соя, тары, алхоры, шие, көптеген жеміс және көкөніс дақылдары
(мәдени өсімдіктердің 20% өседі)

3

Оңтүстік-Батыс Азия орталығы

Кіші Азия, Орта Азия, Иран, Ауғанстан, Оңтүстік-Батыс Үндістан

Бидай, қарабидай, бұршақ тұқымдастары, зығыр, сәбіз, сарымсақ, жүзім, өрік, алмұрт,
(мәдени өсімдіктердің 14% өседі)

4

Жерорта теңізі орталығы

Жерорта теңізінің жағалауындағы елдер

Зәйтүн ағашы, жоңышқа, орамжапырақ, қант қызылшасы, көптеген көкөністер мен мал азықтық дақылдар
(мәдени өсімдіктердің 11% өседі)

5

Абиссиния орталығы

Африкадағы Абиссиния үстірті (Эфиопия территориясы)

Қатты бидай, сұлы, кофе, банан, сорго, май өсірілетін ноқат



6

Орталық Америка орталығы

Оңтүстік Мексика

Жүгері, талшықты мақта, какао, асқабақ, темекі, үрмебұршақ

7

Анд (Оңтүстік Америка) орталығы

Оңтүстік Американың батыс жағалауындағы Анд тау жоталары

Картоп, ананас, кокаин бұталары, хина ағашы




Тірі дүние түрлерінің сандары
1. Вирустар-өсімдіктер-400, жануар-500.
2. Саңырауқұлақтар-100 мың.
3. Қазақстанда-5 600 өсімдік түрі бар.
4. Қоңыр балдырлар-1 500 түр.
5. Қына-20 000түр. Антарктида-350, Оңтүстік полюс-7.
6. Мүктектестер-22000-27000.
7. Плаунтектестер-100-дей.
8. Қырықбуынтектес-30-35түр.
9. Қырықжапырақтектестер-10 000.
10. Қылқанжапырақтылар-600, оның 100 қарағай.
11. Жабықтұқымдылар-250 000.
12. Көкнәр тұқымдасы-700 түр, Қазақстанда-44.
13. Алабота тұқымдасы- 1 500 түр: Қазақстанда сексеуіл-3,бұйырғын-17
14. Бақша өсімдіктері-900 түр, Қазақстанда-9 түр.
15. Құлқайыргүлділер тұқымдасы-1 000, Қазақстанда-18 түрдің 7 туысы.
16. Раушангүлділер тұқымдасы- 3 000 түр; раушанның-25 000 іріктемесі шығарылған.
17. Бұршақ тұқымдасы-12 000 түр.
18. Алқа тұқымдасы-2 900 түр, Қазақстанда-23түр
19. Ерінгүлділер тұқымдасы-3 500 түр, Қазақстанда жалбыз-9 түрі,сәлбен (шалфей)-700 түр.
20. Күрделігүлділер Қазақстанда-700 түр, мақсар- қолда өсіретін-19 түр, Қазақстанда-4 түр.
21. Өгейшөп- Қазақстанда 1 түр
22. Құртқашаш тұқымдасы- 1800 түр, Қазақстанда-35 түр
23. Лалагүлділер тұқымдасы-1 300 түр, Қазақстанда-57 түр.
24. Пияз тұқымдасы-650 түр, Қазақстанда-110 түр.
25. Астық тұқымдасы-10 000 түр, Қазақстанда-418 түр, Қазақстанда бидайдың 6 түр.
26. Мәдени өсімдіктер саны-25 000; 50 тұқымдас.
27. Көкөніс дақылдары-700, Қазақстанда-70түр.
28. Картоп іріктемелерінің саны-100 аст.
29. Н.И.Вавилов Оңтүстік Азияда-400, Оңтүстік Америка-200.
30. Орамжапырақ-35 түр.
31. Қазақстанда өсетін 6 000 өсімдіктің 500 түрі дәрілік өсімдіктер.
32 Жануарлар-1,5 миллионнан астым.
33. Қарапайымдылар типі-70 мың, 7 класс.
34. Ішекқуыстар типі-9000 түр, 3 клас.
35. Жалпақ құрттар-15 мың.
36. Буылтық құрттар типі-9 мың түр.
37. Былқылдақденелілер типі 130 мың, 7 класс: Бауыраяқтылар класы-90 мың, қосжақтаулылар класы-20 мың, басаяқтылар класы-800 түр.
38. Буынаяқтылар-1 милл. астам.
39. Кенедер-20 мың.
40. Бунақденелілер 700 000 түр (миллион).
41. Тікентерілер типі-6 000 түр, 5 класс.
42. Желілілер типі-40-45 мың.
43. Балық-20 000, шеміршекті балық-750түр; акула мен жұпбалық-350, тұтасбастылар-30 дей.
44. Сүйекті балық-20 000.
45. Қосмекенділер-4 000, Қазақстанда-12; аяқсыз-200, құйрықты-500, құйрықсыздар-4 000.
46. Жорғалаушылар-8 000, Қазақстанда-49 түр(тасбақа-2,кесіртке-29, жылан-18).
47. Құстар -8 600, Қазақстанда-489.
48. Сүтқоректілер-5 000, Қазақстанда-8 отрядқа жататын 178 түр,оның 40 түрі Қ.к. тіркелген.
49. Кемірушілер отряды-2 500 түр, Қазақстанда-80 астам түр.
50. Қолқанаттылар- Қазақстанда 27 түр.
51. Жұптұяқтылар-190 түр, Қазақстанда-10 түр.
52. Жыртқыштар отряды-235 түр, Қазақстанда-31 түр.
53. Мысық тұқымдасы – Қазақстанда-8 түр.
54. Ескекаяқтылар отряды-30 түр.


Цитология негіздері


Цитология-жасушаны зерттейтін ғылым.


Жасуша теориясының даму тарихы-30 жылға созылған.

  1. 1665 жылы Р.Гук сабақтың тоз қабатынан жасушаны алғаш көрген.

  2. 1670 ж голл. Антони ван Левенгук 270-300 есе, кірпікшелі кебісше, эритроциттер, сперматозоидтарды жан-жақты зерттеген.

  3. 1839 ж Ян Пуркинье тірі жасушаны көрген, сұйықтық-цитоплазма, протоплазма=сұйықтық+ядро.

  4. Роберт Браун-ядроны ашты.

  5. 1838-1839 жж ботаник Маттиас Шлейден, зоолог Теодор Шванн жасушалардың құрылысы ортақ деген қорытынды жасап, жасуша теориясының негізін қалады.

  6. 1858 ж Рудольф Вирхов-әрбір жасуша өзіндей жасушаның бөлінуінен пайда болатынын анықтады.

  7. Карл Бэр-сүтқоректілердің жұмыртқажасушасын ашып, көпжасушалылардың дамуы бір жасушадан басталатынын, аталық сперматозоид пен аналық жұмыртқажасуша қосылғанда

зигота түзетінін анықтады.


Жасуша теориясының негізгі қағидалары:
1. Жасуша-барлық тірі ағзалардың ең кіші өлшемі;
2. Әртүрлі ағза жасушаларының құрылысы, химиялық құрамы , зат алмасуы және тіршілік әрекеттері ұқсас;
3. Жасушалар бастапқы жасушалардың бөлінуі арқылы пайда болады.

Ағзалар жасуша құрылысына қарай :прокариот(жасушалы, бірақ ядросы қалыптаспаған), эукариоттар(жасушалы, ядросы қалыптасқан).




Жасушаның құрамы

92 химиялық элементтің24тірі ағза жасушаларында болады.



Органикалық қосылыстар құрамында ≈99%

Ион түрінде
1%

Микроэлементтер
0,01%

О,С,Н, N

Nа, Mg, K, CL

Fe, Mn, Cu, I




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет