АөК құрамында үш негізгі буын бар
жүктеу/скачать 59,96 Kb.
|
Тритикале
| Өнімділігі
Жасыл тритикале Азияда мен Қожаның өнімділігі 361,5-369,6 ц/га құрады, бұл Саратовская 7 қара бидай, Кроха тритикале және Айдын арпасынан 91,6-132,4 ц/га артық.Айдын арпасының салыстырмалы түрде төмен өнімділігі сипаттамалармен де байланысты дақылдар (қысқа бойлық), және 2017 жылы қыстау. Triticale Krokha жатады. астық бағытының сорттары, ол кезде зерттеулерде расталды фитомассаның өсуі мәдениеттің басқа сорттарына айтарлықтай табыс берді. Оралда бір жылдық шөп ретінде пайдаланылған күздік қара бидай өз орнын босатқан тритикаленің екі түрі, бұл соңғысының балама ретінде маңыздылығын көрсетеді жасыл конвейерге арналған дәстүрлі мәдениет. Жасыл массаның сапасы. Жасыл массадағы шикі ақуыздың мазмұны бойынша Азияда тритикале (10,73%), Кроха (9,85%) және Айдын арпа (9,94%) ерекшеленді. Күздік қара бидай бұл көрсеткіш бойынша зерттелген дақылдардан төмен болды. Шикі майдың мөлшері қара бидайда 1,35%-дан фитомасста 1,91-2,59%-ға дейін өзгерді. тритикале. Дәнді сорт дақылдағы майдың ең жоғары мәніне ие болды. Дақылдардың жасыл массасындағы шикі талшықтың мөлшері 17,19-27,65% аралығында болды, шикі күл – 5,87-7,29%. Тритикале Крох пен Қожадағы жасыл массаның тағамдық құндылығы 0,78-0,79 к.у.ал тритикале, арпа және қара бидайдың басқа сорттары үшін – 0,74-0,75 к.у. Осылайша, орташа өсімдіктердің жасыл массасының ең жоғары өнімділігі Екі жыл бойы зерттеу барысында Азияда мен Қожа тритикале түзген – 361,5-369,6 ц/га, ол Саратовская 7 қара бидай, Кроха тритикале және Айдын арпасынан 1,3-1,6 есе көп. Автор жасыл масса сапасының негізгі көрсеткіштеріне тритикале Азияда сорттары бөлінді (шикі ақуыз мөлшері 10,73%), үгінді (шикі май мөлшері 2,59% және жемнің тағамдық құндылығы 0,78 бірлік) және Тері (азықтың тағамдық құндылығы 0,79 бірлік). 1. Вьюрков В.В. Севообороты, обработка и воспроизводства плодородия в почвозащитном земледелии Приуралья. 2-е изд. Уральск: Зап.-Казахст. ЦНТИ, 2006. 70 с. 2. Основы опытного дела в растениеводстве / под ред. В.Е. Ещенко и М.Ф. Трифоновой. М.: КолосС, 2009. 268 с. 3. Система ведения сельского хозяйства Западно-Казахстанской области. Уральск, 2004. 276 с. Тритикале (×Triticosecale Wittm.) — бидайдың аллополиплоидты үлкен генетикалық потенциалы бар қара бидай. Соңғы 40 жыл ішінде бастапқы материал ретінде күздік және жаздық тритикаленің жоғары өнімді сорттары қарқынды түрде қолданылып келеді . Асыл тұқымды мал шаруашылығы саласында ғылыми-практикалық нәтижелерге қол жеткізді, тритикалені экономикадағы ең танымалдардың қатарына қойды. Тритикале егілген дүние жүзілік егіс алқабы 5,5 миллион гектарға жетті, оның ішінде Беларусьте 541 мың гектар. Тритикале Беларусь Республикасындағы негізгі дәнді дақылдардың бірі болып табылады, ол жыл сайын жалпы астық түсімінің 18-20% қамтамасыз етеді. Тритикале генофондының селекциясы мен генетикалық талдауы олардың генетикалық әлеуетінің жеткілікті түрде іске асырылмағанын көрсетеді. Тритикале аязға және қысқа төзімділігі, саңырауқұлақ ауруларына төзімділігі бойынша күздік қара бидайдан төмен, бұл бидайдың сандық жағынан басым ядролық және цитоплазмалық геномдарымен әрекеттесуіне байланысты қара бидай геномының толық экспрессияланбауына байланысты. 1. Мережко А.Ф. Генетические ресурсы тритикале // Генетические ресурсы культурных растений в XXI веке: состояние, проблемы, перспективы.: Тезисы докладов II Вавиловской междунар. конф. СанктПетербург, 26-30 ноября 2007 г. СПб.: ВИР, 2007. С. 541-543. 16 2. Гордей И.А., Белько Н.Б., Люсиков О.М. Секалотритикум (×Secalotriticum): генетические основы создания и формирования генома. Минск: Беларус. навука, 2011. 214 с. 3. Jouve N., Montalvo D., Soler C. Cytogenetic analysis of 6x Triticale with different cytoplasms // Hodovla roslin aklimatyzacja i nasiennictwo. - 1980. - V. 24, № 4. - P. 323 – 327. 4. Sanchez-Monge E. A retrospection on triticale // Triticale: Today and Tomorrow / H. Guedes-Pinto, N. Darvey, V. P. Carnide et al. (eds.). Dordreeht, Boston, London: Kluwer Acad. Publishers, 1996. P. 73–81. 5. Абдулаева А. К., Куркиев У. К. Синтез секалотрикумов – ржано– пшеничных амфмдиплоидов с цитоплазмой ржи // Исходный материал и проблемы селекции пшеницы и тритикале: Сб. науч. трудов по прикл. бот., ген. и сел. Л.: ВИР, 1991. Т. 142. С. 35-41. 6. Гордей И.А., Люсиков О.М. Гетероплазматические амфидиплоиды в системе рода тритикале (хTriticosecale Wittm) // Материалы Международной научной конференции «Роль Вавиловской коллекции генетических ресурсов растений в меняющемся мире», посвященной 115- летию основания Всероссийского научно-исследовательского института растениеводства имени Н.И. Вавилова. Россия, Ст.-Петербург, 14-17 декабря 2009 г. / Труды по прикладной ботанике, генетике и селекции. Т. 166. СПб.: ВИР, 2009. С. 56-65 Күздік тритикаленің 25 сорт үлгілері дәндерінің технологиялық және биохимиялық көрсеткіштерін бағалау жүргізілді. Дәндегі қоректік заттардың үлкен қорын көрсететін физикалық қасиеттердің маңызды көрсеткіштерінің бірі 1000 дәннің салмағы болып табылады. 2020 жылы зерттелген сорт үлгілерінің бұл көрсеткіші орташа 35,5 г құрады. Стандарт ТИ 17 (38,2 г) деңгейінде және одан жоғары көрсеткіштерді келесі сорт үлгілері қалыптастырды: Алтайский 5 (40,8 г), Hevo (40,2 г), Рондо (39,1 г), Капелла (38,1 г) және9457-4/14 (39,9 г), 9645-4/12 (39,1 г), 15/4 (36,6 г), 45/2(36,5 г). Жылтыр дән өте жоғары ұнға тарту ерекшеліктеріне ие. Дәннің жылтырлылығы сорттық белгі бола отырып, жылдың жағдайларының әсеріне байланысты едәуір өзгереді [10]. Зерттелген үлгілердің жылтырлылығы көрсеткіштерінің орташа мағынасы 90,7% -ды құрады. Жылтырлылықтың жоғары көрсеткіштері үлгілердің 80%-да байқалды. Башкирская короткостебельная, Неvо, Рондо, Алтайский 5 сорттарында және 36/2 сорттармағында жылтырлылық 77,3-88,7% деңгейінде болды. ТИ 17 (91,3%) стандартымен салыстырғанда ең анық жоғары көрсеткіштер күздік бидайдың Жемчужина Поволжья сортында (95,0%), күздік тритикаленің 9645- 4/12 (94,5%) және KS 88Т сорттармақтарында (94,3%) байқалды. Ұнға тарту ерекшеліктерінің жанама белгісі қызметін атқаратын натура дән сапасы көрсеткіші болып табылады. Дәннің толысуы және өнім жинау кезіндегі ауа-райының қолайсыз жағдайларына байланысты зерттелген үлгілерінің натурасы 604,7-705,7 г/л шамасында болды, бұл күздік бидайдың Жемчужина Поволжья (821,7 г/л)сорты көрсеткішінен едәуір төмен (1-кесте) Тритикаленің дәні бидайдан жоғары жылтырлықты мұра етіп алады. Жылтырлылық дән эндоспермасының консистенциясын сипаттайды. Бұл белгінің шамасы сорттық тартылған ұнның ерекшеліктері және ұнның жоғары сорттарының шығу шамасын білдіреді[11]. Көрсеткіштерді талдау күздік тритикаленің зерттелген сорт үлгілері айтарлықтай жоғары жылтырлылықпен (86-94%) сипатталатынын және ұн шығару үшін шикізат ретіндегі бидай дәніне қойылатын талаптарға сәйкестігін көрсетті. 1-кесте- Күздік тритикале сорт үлгілері дәндерінің сапалық көрсеткіштері, 2020ж
Ақуыз мөлшері тритикале дәнінің қоректік құндылығының маңызды көрсеткіші болып табылады. Дәндегі ақуыз мөлшері және ақуыздағы лизин мөлшері бойынша тритикале бидайдан асып түседі [12]. 2020 жылы зерттелген үлгілердің дәніндегіақуыз мөлшері 10,36-17,8% шамасында болды. Зерттеулер ақуыздың максималды мөлшерімен 15/4 (17,8%), 45/1 (17,24%), 9491- 2/7 (17,06%) сорттармақтары, Кроха (17,2%), КS88Т (17,09%), Капелла (16,82%)сорттары ерекшеленгендіктерін көрсетті (2-кесте) 2-кесте- Күздік тритикале сорт үлгілері дәндерінің биохимиялық құрамы, 2020 ж.
Зерттелген үлгілер дәндеріндегі шикі май мөлшері 0,76-1,94% деңгейінде болды. Майдың жоғарылау мөлшері Hevoи(1,94%), Алтайский 5 (1,87%) және Рондо (1,69%) сорттарында байқалды. Крахмалдың физикалық-химиялық қасиеттері нанның сапасы, әсіресе оның жұмсақ бөлігінің күйі үшін едәуір маңызы бар. Зерттелген үлгілер дәндеріндегі крахмал мөлшері 54,01-60,4% аралығында болды. Крахмал мөлшері бойынша тритикаленің кейбір сорттары күздік бидайдың Жемчужина Поволжьясорты деңгейінде дерлік (60,4%) болды. Дәндегі крахмалдың ең көп мөлшерімен тритикаленің Алтайский 5 (60,36%), Башкирская короткостебельная (60,13%)сорттары ерекшеленді. Сорт үлгілерінің нан пісіру қасиеттерін сипаттайтын маңызды технологиялық көрсеткіш шикі клейковинаның мөлшері мен сапасы болып табылады.Зерттелген үлгілер дәндеріндегі клейковина көрсеткіштері11-31%аралығында болды (3-кесте). Талданған 25 үлгілерден үшеуінде клейковинасумен шаймаланбады.Тритикаленің кейбір үлгілерінде шикі клейковинаның мөлшері Жемчужина Поволжья бидайынан жоғары болды, бірақ тритикале клейковинасының сапасы бидайдікінен едәуір төмен болды. Стандартты ТИ 17 сортындағы көрсеткіш 15,5 % бола тұра, клейковинаның жоғары көрсеткіштері (28,2-31,0%) Рунь, 9491- 2/7, 9409-8/4, Капелла, Валентин 90 үлгілерінде байқалды. 3- кесте. Күздік тритикале сорт үлгілері клейкинасының мөлшері мен сапасы, 2020ж.
Ұнның нан пісіру артықшылықтарының басқа көрсеткіштерімен қатар дән мен ұнның амилолитикалық ферменттерінің белсенділігі маңызды технологиялық және биохимиялық сипаттамасы болып табылады. Дәндегі альфаамилаза ферментінің белсенділігін анықтаудың жанама әдісі құлау саны болып табылады. Бұл көрсеткіш күздік тритикаленің дәннің тамырда өсуіне тұрақтылығын көрсетеді, бұл дәннің нан пісіру сапаларын арттырудың маңызды факторы болып табылады. Мемлекеттік стандарт талаптары бидайдың құлау шамасы 1 және 2 класстары үшін – 200 с-тен кем емес, 3-ші үшін – 150 с-тен кем емес, 4-ші үшін – не менее 80 с-тен кем емес болу керектігін көздейді. 2019 жылы құлау саны көрсеткіші бойынша зерттелген үлгілер стандарт талаптарына сай келмеді. Тритикале үлгілерінің дәні мен ұнын сипаттағанда 36/2 (193,3 с), 45/2 (173,7 с), Саратовский 17 (174,7 с), Башкирская короткостебельная (155 с) сорт үлгілерін қоспағанда,жоғары амилолитикалық белсенділік және төмен құлау саны байқалды (60,3-108,3 с). Дәннің жоғары ферменттілігіне байланысты қамырдың жоғары сұйылуы тритикале ұнын таза түрінде пайдалану шектелген. Осыған байланысты нан пісіруде пайдалану үшін тритикале және бидай ұндарының оңтайлы қатынасын анықтау бойынша зерттеулер жүргізілді.Тритикаленің 9 сорт үлгілері ұнынан сынама нан пісірілді. Нан пісіру сапалары бойынша тритикаленің зерттелген сорт үлгілері аз ғана ерекшеленді. 100% тритикале ұнынан пісірлген нанның көлемі және жалпы бағалау бойынша аз ғана басымдық КS 88Т сорт үлгісінде байқалды (4-кесте). Зерттелген сорт үлгілерінің 100% тритикале ұнынан пісірілген нанның көрсеткіштері шамалы нан пісіру сапаларын көрсетеді, бірақ дәмдік сапалары бойынша тритикаледен пісірілген нан жұмсақ қара бидай нанының жағымды дәмімен теңдес. 4 - кесте. Тритикале нанының сапа көрсеткіштері, 2020 ж.
Тритикаленің жоғары емес нан пісіру сапаларына байланысты оны нан пісіруде пайдаланудың негізгі бағыттарының бірі тритикале ұнын бидай ұнымен араластыру болып табылады. Зерттеулер көрсеткендей тритикаленің аралас ұнынан нан пісіргенде қасиеттері бойынша бидай мен қара бидай нандары арасында аралық нан алынады (5-кесте). Тритикале және бидай ұндарының 50:50 қатынасында тритикале мен бидай қоспасынан пісірілген нан көлемі бойынша бидай ұнынан пісірілген наннан төмендеу. 5 - кесте. Бидай-тритикале нанының сапа көрсеткіштері, 2020 ж.
50:50 қатынасындағы аралас ұнынан нан пісіргенде жақсы көлеммен келесі сорт үлгілері ерекшеленді: Рунь – 520 мл, 15/4 – 515 мл, КS 88Т – 505 мл. Тритикаленің басқа үлгілерінде бұл көрсеткіш 410-480 мл деңгейінде болды. Тритикале ұнынан пісірілген нанның көлемімен салыстырғанда аралас ұннан зерттелген үлгілердің пісірілген нанның көлемі 12- 77% аралығында артты. Үлгілердің ұндарын жиынтық нан пісіру бағалау нанның беткі қабығының тегіс еместігі мен оның түсі, және нанның жұмсақ бөлігі қуыстылығы біркелкі еместігінен төмендеу болды. Нан пісіру сапалары әлсіз бидай деңгейінде болды. Әдебиеттер тізімі 1 ВасюковаА.Т.,Сусликов А.В., Мошкин А.В., Пучкова В.Ф.Технология и товароведная оценка многокомпонентных смесей для хлебопекарного производства.Монография. – М.: Издво МТИ, 2015. – 137 с. 2 Швидченко В.К., Савин Т.В., Тысленко А.М., Зуев Д.В., Соловьев О.Ю. Разработка предварительных параметров оптимальной модели сорта яровое тритикале для климатических условий сухой степи Северного Казахстана // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С.Сейфуллина. – 2016. - №3 (90). – С. 94-102. 3 Швидченко В.К., Савин Т.В., Киян В.С., Тысленко А.М., Зуев Д.В. Оценка в условиях климата Северного Казахстана гибридных линий яровое тритикале по комплексу хозяйственно-ценных признаков // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С.Сейфуллина. – 2016. - №3 (90). – С. 102-110. 4 Мелешкина Е.П. Всероссийский институт зерна и продуктов его переработки: итоги 20-летия // Хранение и переработка сельхозсырья. – 2013. – №9. – С.9-13. 5 Михайлова Л.А., Мережко А.Ф., Фунтикова Е.Ю. Разнообразие тритикале по устойчивости к бурой ржавчине // Доклады РАСХН. – 2009. - №5. – С. 27-29. 6 Михайлова Л.А., Мережко А.Ф., Фунтикова Е.Ю. Генетический контроль устойчивости тритикале к бурой ржавчине // Доклады РАСХН. – 2010. - №2. – С. 3-6. 7 Гриб С.И., Буштевич В.Н., Полякова Е.Л., Кацер Ю.А., Пилипенко Ж.С. Генофонд и эффективность его использования в селекции тритикале в Беларуси // Матер.междунар. научно-практ. конф. «Роль тритикале в стабилизации производства зерна, кормов и технологии их использования», Ростов-на-Дону, 2014. - С. 44-50. 8 MarciniakA., Obuchowsk iW., Makowska A. Technological and nutritional aspects of utilization of triticale for extruded food production // Food Science and Technology. – 2008. – V. 11. – P. 3-7. 9 Lekgari L.A., Baenziger P.S., Voger K.P., Baltensperger D.D. Identifying Winter Forage Triticale (x Triticosecale Wittmack) Strains for the Central Great Plains//Crop Science. – 2008. – V. 48. – P. 2040-2048. 10 Корячкина С.Я., Кузнецова Е.А., Черепнина Л.В. Технология хлеба из целого зерна тритикале. - Орѐл: ФГБОУ ВПО «Госуниверситет-УПН», 2012. - 177 с. 11Егоров Г.А. Технология муки. Практический курс. – М., 2007. – 143 с. 12 Виллегас Е., Бауер Р.Тритикале – первая зерновая культура, созданная человеком. Пер. с англ. М.Б. Евгеньева. – М.: Колос, 1978. – С. 162-168. жүктеу/скачать 59,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||