Қарағанды облысы Шет ауданы Жарық орта мектебі «Бекітемін»

Мұнда синтаксистік материалдарды сатылай кешенді талдау: сөз тіркесі, оның түрлері, жай сөйлем, олардың түрлері жайлы меңгерген теориялық материалдарын рет-ретімен сызба бойынша жүйелі талдап үйренуге, оқушылардың сөздік қорын молайтуға, өз ойын жатық сөйлемдермен жеткізе білуге, көркем мәтіндерді мәнерлеп сазына келтіріп оқуға, сөйлемде айтылған ойдың мәнін, мазмұнын жете меңгеруге ықпалын тигізеді.

Тілдік материалдарды сатылай кешенді талдай меңгерту-оқушылар білімін тереңдетіп, берілген білімнің ұзақ уақыт естерінде сақталатындығын көрсетеді.

Бағдарламаның көздеген мақсатының бірі – тілдің рухы. Тілдің рухы деген өте бір құдыретті ұғым. Олбіздің салт-санамыз, дәстүріміз, ұлттық психологиямыз, дүние танымымыз.

Бағдарлама 7 сыныптың қазақ тілі пәні материалдарын (тереңдетіп) кең көлемде меңгертуге арналған. Барлығы – 34 сағат, аптасына 1 сағаттан жүргізіледі.
Мақсаты:

1. 
   Тұлғаны синтаксистік материалдарды ашық ажырата білуге үйрету.
   
2. 
   Сөздік қорын молайтуға, өз ойын жатық сөйлемдермен жеткізе білуге дағдыландыру.
   
3. 
   Көркем мәтіндерді мәнерлеп, сазына келтіріп оқуға баулу.
   
4. 
   Сөйлемде айтылған ойдың мәнін, мазмұнын жете меңгере білуге қалыптастыру.
   

1. 
   Өз бетімен іздене білуге үйрету.
   
2. 
   Қосымша материалдармен сауатты жұмыс істей білу.
   
3. 
   Шығармашылық қасиеттерін дамыту.
   

• 
  өз беттерімен мәтіндер, сценарийлер құрастыра білу;
  
• 
  талдау, пікір айта білу;
  
• 
  тарихи – мәдени, рухани мұраларды тіл арқылы меңгерту
  
• 
  Шағын мақала, өлең, ертегілерді ойдан шығарту, талдау жасауға икемдеу.
  

• 
  қазақ тілінің (танымдық) халықтық сипатын танытатын тілдегі сөйлемдердің түрлерін, олардың атқаратын қызметін, байланыс түрлерін терең меңгере отырып, қазақ тілінің сөз байлығын, әр сөздің мағыналық ерекшелігін жете танып, өмірде таңдап, талғап қолдана білу.
  
• 
  Ауызекі сөйлеу барысында, түрлі жазба жұмыстарын орындау барысында сауатты сөйлеп, сауатты жазу машығын қалыптастыру.
  

• 
  өздігінен шешім қабылдап, өз шешімінің нәтижесін бағалай алады;
  
• 
  сөздерді мақсатқа, негізгі ойға, мазмұнға сәйкес өз бетінше талдап қолдана алады;
  
• 
  сөздік қорын өз бетінше толықтырады;
  
• 
  оқу материалдары бойынша дискурсқа (диалог, сұхбат, әңгіме, инсценировка, пікір алмасу) т.б. қажетті дағдыларды меңгерді.
  

Курстың мақсаты мен міндеті . Оқушыларға қойылатын талаптар . Тіл дамыту сабағында біз не білеміз ?

- Оқушыларға қойылатын міндеттер мен мақсаттар айтылады , синтаксистік

талдаудың сызбасымен таныстыру .

- Жай сөйлемнің түрлерін сатылы кешенді талдау.

• 
  Жай сөйлемді түрлеріне ажырата алады , (сөйлеу тілдері дамиды ), сызба арқылы талдауды үйренеді.
  

- Өлең немесе қара сөзбен жазылған шығарманы мазмұндай білуге үйренеді ,

пікір білдіруге қалыптасады , өсиет сөздерді күнделікті өмірде қолдану

қасиетін үйренеді .

• 
  Сөйлем мүшесін - әр уақытта сөйлем ішінде қарастырылатын синтаксистік
  

• 
  Сөйлем мүшелерін грамматикалық - мағыналық белгілеріне , құрамына ,
  

• 
  Сөйлем мүшелерінің құрамын , лексика – грамматикалық мағынасын ықшамдау
  

• 
  Сөйлем мүшелерінің қызметін сатылы кешенді талдау
  

- Мәнерлеп сөйлеуге үйренеді , жаттап алу қабілеттері дамиды .Өлеңнің , қара

сөздің мәнін түсіндіріп , ой қорытуға қалыптасады .
Міндетті деңгей :

- Сөйлем мүшелері туралы ұғымдары кеңейеді . Түрлерін тұлғасына ,

мағынасына қарай ажырата алады . Сатылы кешенді талдау арқылы сөйлеу

тілдері дамиды.

Жай сөйлемнің айтылу сазымен мазмұнына , түріне , құрлысына сатылы кешенді талдау

Жай сөйлемнің қызметін сатылы кешенді талдау , лексика - грамматикалық мағынасын ықшамдық принципімен өрнектеу . Сауатты сөйлеп , жазуға үйрену.

Жай сөйлемнің мағыналық түрлері , құрамы , қызметі туралы берік ұғым қалыптасады . Ықшамдық принципімен өрнектеу тәсілін меңгереді . Жаңылтпаш , жұмбақтар арқылы ойлау дағдысы , ұйқастыра білу дағдысы қалыптасады.

Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың мезгілін , шақтың мағынасын сатылы кешенді талдау

Лексика - грамматикалық мағынасын ықшамдау принципімен өрнектеу . Сауатты сөйлеп , жазуға үйрену


Мүмкіндік деңгей :

Мәтінмен жұмыс істеу дағдылары қалыптасады , ойларынан мәтін жазуға үйренеді .Өз пікірлерін айта білу , дұрыс сөйлей білу қабілеттері артады .

Етістік қимылдық , іс - әрекеттің , жай – күйдің , өтуі бір жағынан айтушының ,

я сөйлеушінің пікірімен , екінші жағынан , ол пікірдің, ақиқат шындыққа катысын білдірумен байланысты екендігін терең түсінуге мүмкіндік беріледі .

Мысалдар арқылы ықшамдау принципі бойынша жұмыс істеуге қалыптасады .

Мәнерлеп оқу арқылы өлеңнің мәтінін түсіну сауатты түрде мазмұндай білуге үйрену . Өз пікірін білдіруге дағдылану .

Сөз бен сөздің жалғаулар арқылы немесе жалғаусыз , іргелес , алшақ болмаса, ешбір жалғаусыз , қатаң орын тәртібі арқылы байланысу түрлері туралы ұғымдары қалыптасады ықшамдау принципімен өрнектеу тәсілін меңгереді .

Мәтінмен инсценировка құрауды үйренеді . Сөздерді өз орнына , мағынасына қарай пайдалануға дағдыланады. «Аталы сөз – баталы сөз» жаттау арқылы есте сақтау қабілеттері дамиды . Сөздік қорын толықтырады .

Сөздердің өзара қосымшалар арқылы , септеулік шылаулар , интонация немесе орын тәртібі арқылы байланысу тәсілдеріне сатылы кешенді талдау арқылы қалыптасу . Мәтінмен жұмыс барысында білімдерін толықтыру .

Мақала құрастыра білуге үйренеді .Ой толғау арқылы сөйлей алу , көпшіліктің алдында өз пікірін қорғай алуға үйренеді .

Сөздердің бір – бірімен мағыналық әрі тұлғалық байланысқа түскен түрі , кем дегенде толық мағыналы екі сөзден құралатындығын , бірі екіншісіне бағынатындығын ұғыну . Өздігінен жұмыс істей білу. Сатылы кешенді талдата отырып , тілдік материалды жүйелей білуге , айтылым , жазылым дағдысын сатылап дұрыс талдауға дағдыланады .

Шығармашылық , танымдық қабілеттері дамиды , өзіндік ой қорытуға , ойын әдеби тілмен өрнектей білуге дағдыланады . Халықтың қанатты сөздерінің мәнін , мағынасын түсіне білуге , одан тәрбие алуға үйренеді .

1. 
   Сатылай комплексті талдау. Алматы 2003 ж.
   

2. 
   Қазақ тілі «Шеберлік класы»
   

Сатылай комплексті талдау (синтаксис)

3. 
   Қазақ тілі мен әдебиеті журналы № 8 2005 ж. № 9 2005 ж.
   

1. «Шың» № 4 2006 , № 1 2006 , № 4 2003 ж. баспа кітабы.