Ары мектеп педагогикасы
Оқытушының кәсіби қызметінің әдіснамалық сипаты
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
Жоғары мектеп педагогикасы
| 1.4 Оқытушының кәсіби қызметінің әдіснамалық сипаты
Кез-келген пән ойшылдықтың өлшемі адам білім жүйесінде көрінеді. Сондықтанда білімсіз, бүтін нысанның бір бүтін субъектінің жемісті ойының жиынтықтағы көзқараста болуы мүмкін емес. Бүтін нысанның сенімділігі, жеке бір обылыстағы білім меңгеруінің нәтижесі болып табылады. Бұл ішкі ізденістер арқылы субъектінің және субъективті құндылықтағы адамның жан-жақтылығы. Теориялық білім, оқытушының жеке бір ерекшелік қасиетін ашады. Осы арқылы оқытушы идеялды бола алады. З.В.Ильенкованың айтуы бойынша субъективті форма арқылы осы бір тақырыптың азық-түлігі бола алады. Сондықтан да оқытушының жан-жақтылығын ашу үшін теориялық білімнің керектілігі байқалып отырады, ал теориялық білім профессионалдықты айқындайды. Оқытушының еңбек жолы Н.В.Кузьмин, И.П.Раченко, В.А.Саластенин, Л.Ф.Спирин және т.б. еңбектерінде көрсетілгендей өзінің ерекшелігін анықтайды. Бұл тақырыпқа оралуымызға бізді итермелейтін мына сұрақ: мұғалімнің еңбек ерекшелігі қалай кәсіби білімнің негізінде теориялық білімге әсер етеді. Осы кереку болғандықтанда, қазіргі кезеңдегі бастапқы теориялық білім мұғалімнің дайындық мінездемесімен сәйкестік міндеткерлігін анықтайды. Бірақ теориялық шындық тұрғысынан қарағанда рухани және қазіргі ғылым, өз-өзінен үйлеспейді, ал оның мүмкіндігі эмприкалық дәрежеде ауқымды. Айқынды шектелген эмприкалық түсінікте іс-әрекеттің бекітілуі қайталану арқылы әр түрлі жағдайдағы және бекітілмеген білім толық деңгейде жаңа сығынды шындыққа өткен практикалық жағдайдағы кезеңді кездестіреміз. Теориялық деңгейдің түсінігі, барлық білім қағидасын енгізе отырып және заңдылық үлкен болжамдық мүмніндікке ие болады. Бұлар сапалы таным құрлымының айқас салаларынан жаңа танымдық жағдайда шешімдердің қолданылысы болу мүмкін. Осы талдау байланысы қандай ойшылдық нысанды айқындайды, бұл тікелей мазмұнды теория негізіндегі профессионалды мұғалімдер дайындығының қарым-қатынасынан құралады. К.Маркстің тұжырымы бойынша, барлық еңбекті қарапайым еңбек пороцесімен байланыстырады - орынды іс-әрекет немесе өз еңбегің, еңбек пәні және еңбек құралы. К. Маркс үшінші еңбек кезеңіне мынандай түсінік береді. «Еңбек құралы бұл зат және заттың кешені, адам оз аралық ортаға сидыра отырып және еңбек пәнін өзіне жол сілтеу арқылы сол пәнге қызмет жасайды ». Материалдық өндіріс ортасында түсінікті, адам еңбек субъектісі, аспаптар және механизім – құрал немесе еңбек құралы, табиғат немесе оның жемісі ,еңбек пәні міне осының барлығы адамның еңбек іс әрекетінің нәтижесінде материалды мінез болады. Педагогикалы еңбекте, басқа салалардағы мамандарда да профессионалды іс-әрекет еңбек субъектісі адам болып табылады. Еңбек құрамы кезеңінде мұғалім оз мінез-құлқын сақтайды – бұған жататындар білімі, іскерлігі және жеке басының ерекшелігі. Сонымен қатар білім «орындау нысанындағы ақыл -ой»ретінде айқындалады, ал мұғалім дайындығы оның тәжрибесі профессионалды мастерлік қарым-қатынасына үздіксіз болады. Бұл педагогикалық тәжірибе сұрағы бекер емес, оның мазмұны және қалыптасу кезеңі методикалық деңгейде қаралады. Педагогикалық тәжірибе түсінігі арқылы эмпирикалық жиынтық және теориялық білім шеберлігі, дағдылығы қандайда бір іс-әрекеттің қамтылуында біздің жорамал, педагогикалық тәжірибе үздіксіз ерекшеленеді егер де теориялық білім нысанының іс-әрекетіне жақындай түседі. Іс-әрекет тәжірибесінің жиналуында, оқытушының жеке басының қалыптасуы «Еңбек құралы» арқылы қортынды жасалады. Бірақ бұл жеткіліксіз, егер еңбек нысаны айқындалмаса егер субъект нысаны тақырыптан тыс нысанды зеріттейді. Мұндай жағдайда еңбек субъектісінің іс-әрекеті нысан мазмұнына дәл келмейді. Осы себептен К.Д. Ушински педагогика тәжрибесінің әлсіз жиынтығы, келесі ұрпақ мұғалімінің оқытылуына байланысты болады дейді. Теория деңгейіндегі оқытушының дайындығын анықтайтын кезең педгогика ғылымының дамуына байланысты. Дәстүрлі эмприкалық кезең, болашақ оқытушының дайындығының алдынғы әдіснамасына байланыстырылады - студентке өзінің барлық жағынан педагогикалық еңбектің түр-тұлғасын тану арқылы бар ынтасын көрсетуге мүмкідік береді. Бұған қажеттілік бар ма Егер жалпы идея болмаса, деп жазады өз кезеңінде И.П.Павлов, онда бұл жалғыз мүмкідіктің жолы. Тек терең білім ғана педагогикалық негізде мұғалімге басты кезеңді көруге көмектеседі. Осы ойды әлеуметтік білім лабораториясының жетекшісі (қ.Новосибирск ) В.Н.Турченко тұрақтанды; жүмыс барысында эмприкалық тәжрибе нәтижесі практикада жеткіліксіз деп көрсетеді. Бірақта жинақталған материал бойынша тұрақтылықты педагогикалық теория немесе оқытушының уақыт шығыны 50 пайызға көбейтіледі. Келтірілген жоғарғы пікірлер бойынша практикадағы оқытушының тәжрибесі жеткіліксіз. Оқытушының педагогикалық теориясының әлсіздігі жоғарыда келтірілгендей практикада жеткіліксіз болады. Педагогикалық теорияның жарамдылығы оқытушының іс-әрекетінің практикалық құрлымында қажет, бірақ бұл сұраққа жауап іздеу үшін қандайда бір күрделі педагогикалық түсінік мұғалімнің педагогикалық жағдайын алдын-ала ашады, ең негізгісі олардың байланысы және өзара кіріптарлығы. Толасыз қойылған сұрақ педагогикалық теорияда жеке педагогикалық практикада қажет. Әлде дамып келе жатқан ғылым қарама-қарсылықты дамытады, оның жағдайы өрлеп келе жатқан практикаға әсер етеді. Материалистік методологияның шығу түсінігіндегі нысанды мазмұнында яғни нысанның іс-әрекетінен көрінеді. Біздің нысандық іс-әрекет бір орнында тұрмайды, сондықтан ғылым дамуында терең түсінік қалыптасуы олардың байланысының нақтылануы көрініс табады. Барлық ғылым өзінің жиелену және құрылымдық негізгі категориясындағы ролге сүиенеді. Жеке түсініктер негізгі түсініктердің айласында жинақталады. Педагогика саласындада дәл осындай,м сондықтан да білімнің негізгі түсінігінің құрлымы қажет. Ең негізінде талдау түсінігінде мұғалімнің іс-әрекетінің педагогикалық көрінісінің шығуы негізге алынады. В.В.Давыдовтың белгілеуі бойынша бір түсініктің екінші түсінікке ауысуынан шындық туады. Бұл тереңдетілген, мамандандырылған іс-әрекеттің теориялық негізінде тереңдетуге мүмкіндік береді. Қазіргі кездегі жоғары мектеп оқытушыларының бағдарлы кәсіби дәрежелері: психологиялық-педагогикалық білім беру, ойлаудың сыни, креативті стилі, диагностиканы, педагогикалық технологияны меңгеруі, тұлғаның универсалды (әмбебап) қасиеттерінің жиынтығы. Құзіреттілік ұғымының мазмұны мыналардан тұрады: білімнің мобилдігі, әдістерді дұрыс пайдалануы және ойлаудың сынилығы. Біріншіден, құзіреттілік білімді әрдайым жаңартып тұруы керек, нақты жағдайларды жүзеге асыру үшін жаңа ақпараттарды игеру керек. Екіншіден, құзіреттіліктің құрамына мазмұндық (білім) пен процессуалды (білім) құзіреттіліктері оқытушы проблемасының мәнін ғана білуі керек емес, сонымен бірге, оны практика жүзінде шеше алуы қажет. Құзіретті маман, осыған байланысты, әдіс түрлерін таңдай алуы керек. Әдісті пайдалану жүйелілігі – құзіреттіліктің екінші маңызды қасиеті. Үшіншіден, құзіретті маманды бірнеше шешімнің ең оңтайлысын таңдай алу, тиімді жақтарды аша білу қабілеттері арқылы ажыратып алуға болады. Қысқасы, кәсіби маман сыни ойлай алуы керек. Соңғы 10 жылда кәсіби құзіреттілігіне қатысты тұлғаны зерттеу екі бағытта жүргізілуде. Біріншіден, көптеген жұмыстар еңбектенуші тұлғаның жеке психологиялық ерекшеліктерін оқып үйренуге арналған. Бұл бағыттағы жұмыстар тәжірибенің сұраныстарынан туып отыр және қандай да бір кәсіби іс-әрекеттің нақты түріне бағытталған. Екінші бағыты – тұтас тұлғаны оқып үйрену. Әр түрлі кәсіби іс-әрекеттің маңызды қасиеттер кешенінің әр түрлілігіне байланысты тұлғалық қасиеттердің бірнешеуін атап өтуге болады: ең алдымен, жауапкершілік, өзін-өзі бақылау, толеранттылық, кәсіби өзін-өзі бағалау, кәсіби мобилдік, және эмоционалды тұрақтылық, қауіпке қарым-қатынас. Бұл қасиеттер, негізінен, кәсіби іс-әрекеттің кез келген түріне маңызды қасиеттер деуге болады. Кәсібиліктің өсуіне қарай, бірінші орынға кәсіби маманның өткен тәжірибелеріне сүйеніп, іс-әрекеттің бірқатар жағдайларында өз мүмкіндіктерін бағалай білуі, эмоционалды компетентінің ролі төмендейді және экстремалды (төтенше) жағдайда өзектілігі артады. Бұл жағдайда, оқытушы өзінің бойында конструктивті педагогикалық рефлексиясын дамытуы маңызды, өйткені, іс-әрекеттің жақсаруына әкеліп соғады. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|