Арман пв баспасы

123
отар шыл дық ез гі ге қар сы ұлт-азат тық қар сы лық, ұлт тық бө лі ну ту ра лы мә се ле 
бол са, екін ші сі – Де ме жан ның же ке өмі рі мен бай ла ныс ты. Мұн да ғы бір ерек-
ше лік, жа зу шы Де ме жан ның шыр етіп жер ге түс кен кү ні нен бас тап, қай тыс 
бол ған ға дей ін гі жар ты ға сыр лық өмір жо лын тұ тас қам ти ды. Өйт ке ні Де ме-
жан ның өмір ге ке луі нің өзі – жат қан бір хи кая.
Ро ман сол өл ке ге бел гі лі Құр бан қа жы ның қы зы Би бі ха ным ның ұй қы сы 
құж дың (алып күш ие сі) ұй қы сы нан да қат ты, құ дай қос қан қо са ғы, бас 
кейіп кер Де ме жан ды ояту дан бас тала ды. Би бі нің сұ лу си па ты, Шәуе шек қа ла-
сы ның ке ліс ті та би ға ты көр кем тіл мен на ным ды ба ян да ла ды.
«Тағ дыр» ро ма нын да ер те ден ке ле жат қан би лік жүй есі нің жал пы сі ле мі 
сақ тал ған. Мұн да хан дар ға на жоқ, бас қа ла ры ның аты бас қа бол ған мен, за ты 
бір. Мы са лы, үкір дай – аға сұл тан дә ре же лі ла уа зым бол са, зәң гі – бо лыс дә ре-
же лес ла уа зым, бас қа ла ры осы лай ша тө мен деп, ре ті мен ке те бе ре ді.
Цин (Қы тай) им пе рия сы ның жо ға ры дә ре же лі өкі лі, Тар ба ға тай жә не 
Ал тай ай мақ та ры ның гу бер на то ры Ши-ам бы ға Ке рім бай зәң гі ба ла сы Де ме-
жан ды 13 жа сын да ама нат қа тап сы ра ды. Ол уа қыт та ру кө сем де рі өз ба ла ла-
рын бауы ры нан жы рып, ұлық қа әкеп бе ру ге ти іс бол ған. Тү бін қу ып кел ген де 
Де ме жан – Ке рім бай дың өз ба ла сы емес, оның Гүл де рай ым де ген жал ғыз қа-
рын да сы нан ту ыл ған жие ні. Төр ту ыл ру ының бо лы сы Ке рім бай дың ау лы на 
ке рей дің мер кіт ру ынан бір қашқын жі гіт ке ліп сі ңе ді. Өте сым бат ты, көр кі 
көз той ды ра тын дай өң ді жі гіт де ген Ке рім бай дың бой же тіп отыр ған сұ лу қа-
рын да сы Гүл де рай ымға ға шық бо лып, сөз байласады. Алай да бұ лар көз де ген 
ар ман да ры на же те ал май ды. Қаш қын ның ізі не тү сіп жүр ген дер оның қай да 
еке нін анық та ған соң, бір түн де жыл қы шы ны тұт қын ға ала ды. Со дан қай тып 
орал май ды. Ар тын да ая ғы ау ыр Гүл де рай ым еңі реп қа ла бе ре ді. Жас ба ла сы 
бар Ке рім бай дың әй елі Ажар ба ла ны бау ыры на са лып, атын өз ба ла сы Сүйе-
жан ға ұй қас ты рып, Де ме жан қоя ды. Ке ле сі жы лы Гүл де рай ым қай тыс бо ла-
ды.
Де ме жан қы тай-маньчжур ба ла ла ры мен Ши-ам бы ның қо лын да гим на-
зи яны бі тір ген соң, тіл маш қыз ме тін де қа лып қоя ды. Ши-ам бы Де ме жан ды 
шекара бө лі сі не қа ты са тын ко мис сия ның құ ра мы на кір гі зе ді.
Де ме жан ның әке сі Ке рім бай да, оқу оқыт қан Ши-ам бы да та рих та бол ған 
адам дар. Ке рім бай Төр ту ыл ру ының ал ды мен зәң гі сі, одан соң 1884 жы лы 
қайтыс болғанша үкір дайы бо ла ды. Ке рім бай бай ға да, ке дей ге де бір дей қа-
рай тын әді лет ті, жар лы-жа қы бай ға қам қор лы ғы мол, адам гершілік қа сие ті 
өте жо ға ры, ел ішін де үл кен бе дел ге ие құр мет ке бө лен ген адам ре тін де та ны-
ла ды.
Ши-ам бы – шын аты Ши Лун. Ел ара сын да Ши жә не Ши-ам бы де ген ат-
тар мен та ныл ған. 1878 жыл дан бас тап, Тар ба ға тай ай ма ғы ның ам бы сы (князь, 
гу бер на тор) бо ла ды.
Бұ лар дан бас қа Ыс май ыл, Бал ка шин, Әсет Тә ңір бер ге нов, Ке рім бай, Бор 
ба тыр, Кү де рі, Әсет Най ман ба ев, Ма мыр бек тө ре т.б. си яқ ты ке йіп кер лер де 
ро ман да өз аты мен алын ған.
Жа зу шы отар лау сая са ты нан зар дап шек кен қа зақ хал қы ның қы тай дан 
көр ген те пе рі шін де, орыс тан көр ген зор лы ғын да та ри хи де рек тер ге сүй ене 
оты рып, ашы на жа за ды. Пат ша лық Ре сей отар шыл да ры XIX ға сыр дың 
60-жыл да ры Қа зақ стан ды то лық жау лап ал ған нан кей ін екі им пе рия 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: