Арман пв баспасы

136
Көк бай дың «Абы лай 
– 
Ке не са ры», Нұр хан ның «Жа сау ыл қыр­
ғы ны», Сая діл дің «Ке не са ры» жыр ла рын, М.Әуе зов тің «Хан Ке не» 
тра ге дия сын, І.Есен бер лин нің «Қа һар» ро ма нын оқың дар.
 Әде би ет тео рия сы
Та ри хи жыр лар
Та ри хи жыр лар
–
 
бел гі лі та ри хи оқи ға ға бай ла ныс ты ту ған эпи­
ка лық шы ғар ма лар. Мұн да оқи ға ның дәл ді гі сақ тала бер мей ді, әр 
ке зең нің та ри хи­әлеу мет тік, қо ғам дық­сая си бет­бе де рі көр кем дік 
тұр ғы дан қо ры ты лып бей не ле не ді. Бұл жанр да ру­тай па лық мақ­
сат тар та са да қа лып, жал пы ха лық тық мем ле кет тік мүд де лер бас ты 
си пат ала ды. Ба тыр лар жы рын да кез де се тін ғай ып тан туу, жар із деу, 
құ да тү су, ба тыр дан ту ған із ба сар си яқ ты оқи ға лар та ри хи жыр да кез­
дес пей ді. Қа зақ ау ыз әде бие тін де та ри хи жыр төрт ке зең ге бө лі не ді:
І­ ке­зең
–
 
ХІ –Х ІІ ға сыр лар да Ал тын Ор да, Но ғай лы, Аст ра хань, 
Қы рым хан дық та ры на қар сы фео дал дық со ғыс тар су рет тел ген 
та ри хи жыр лар. Олар ға «Еді ге», «Нұ рад дин», «Орақ – Ма май», 
«Қа ра сай – Қа зи», «Мұ са хан», «Те ла ғыс» т.б. жа та ды.
ІІ­ ке­зең
–
 
Х ІІІ ға сыр да ғы жоң ғар­қал мақ шап қын шы лы ғы на қар сы 
жо рық тар ды қам ти тын Қа бан бай, Бө ген бай, Ол жа бай, Өте ген, 
Жә ні бек ба тыр лар ту ра лы жыр лар.
ІІІ­ ке­зең
–
 
ХІХ ға сыр да ұлт­азат тық, бос тан дық жо лын да ғы кү рес ті 
си пат тай тын жыр лар: «Иса тай – Ма хам бет», «Бе кет ба тыр», «До­
сай ба тыр», «Жан ғо жа ба тыр» т.б.
І ­ке­зең
–
 
ХХ ға сыр дың ба сын да ғы төң ке ріс жыл да рын да ғы елеу лі 
оқи ға лар жә не 1916 жыл ғы пат ша өкі ме ті не қар сы ха лық кө те рі­
лі сі жай ын да ғы жыр лар: «Туар ма екен біз ге күн», «Ерік сіз кел­
дім елім нен», «Зар лы за ман ке зін де», «Құ ла қас қа», «Бек бо лат», 
«Ұзақ ба тыр», «Аман гел ді» т.б.
Қа зақ әде бие тін де та ри хи жыр лар ды Үм бе тей, Мұ рат, Ті ле міс, 
Ны сан бай, Жан кі сі, Шер нияз, Жам был, Нұр пейіс, Мұ рын си яқ ты 
ақын­жы рау лар шы ғар ған, то лық ты рып, өң деп қай та жыр ла ған. 
Та ри хи жыр лар ға ал ғаш кө ңіл бөл ген – Шо қан Уәли ха нов.
«Қазақ­әдебиеті»­анықтамалығы
«Ке не са ры – Нау рыз бай» жы ры ның та ри хи жыр екен ді гін дә лел­
дең дер.

жүктеу/скачать 4,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: