Күрделі кемістігі бар балаларга психологиялық-педагогикалық колдау көрсету

Көру мен есту кабілетшең айырылған балаларды психолого-педагогикалық түрғыдан тәрбиелеу жүйесінде көптеген нәтижелі зерттеулер жүргізілген.

Мамандар алдындагы ең бірінші міндет - осы ауыткуларды ерте жастан анықтау, диагностикалау. Бала бойындағы кемістікті, оның қүрамын кеш диагностикалау - аталмыш топтағы балаларды арнайы оқытуда жиі кездесетін жағдай. Ауытқуы өте ауыр балштардың ата-аналары алгашкы жылдары тек дәрігерлерден көмек сұрайды, ал арнайы педагогтарға бармайды, бул маманды ескермейді. Кептеген күрделі кемістігі бар балалар ұзақ уақыт бойы ауруханапарда ем кабылдайды, олар анасынаң депривацияға үшырайды. Бүл жағдай аталмыш балалардың әмоциялық дамуына және ойлау қабілетіне жағысыз әсер етеді. Бірақта кейде арнайы-педагогтарға баруда нәтиже бермейді. Көптеген дефектологтар ата-аналарға күрделі кемістігі бар баланы қандай кемек көрсету бағытында дүрыс ақыл кеңес бере алмайды, ол үшін арнайы мамандарды дайындау қажег. Осы бағыттагы проблемалады шешумен Ресейлік білім Академиясыдағы Коррекциялық педагогика институтының қызметкерлері айналысады және арнайы тәжірибелі мектептердегі педагогтар. Бірак осындай жагдайда да ата-аналар толығымен анык психолого-педагогикалық кеңес ала алмайды.

Соқыр-керен балаларды оқыту үшін толык ғылыми негізделген және тәжірибелік технологиялары әзірленгеніне карамастан, күрделі кемістігі бар балалардың кептүрлігі болашақта көптеген окыту мен тәрбиелеу бағдарламаларың әзірлеуді талап етеді. Қазіргі кезде осындай балалар арнайы мектептер қүрамындағы арнайы сыныптарда оқиды.

Ерте диагностикалауда нейрофизиологиялық әдістердің жалпылама зерттеулерінің маңызы кушейеді. Қазіргі ғылым мен техниканың дамуына байланысты мүлдай ауытқуларды ерте жастан диагностикалауға және кандай дәрежеде екенін, баланың өмірінің алғашқы жылдарыда анықтауға болады. Екі-үш жастағы нашар көретің баланын сөйлей алмауы, баланың психикалык дамуы тежелуі туралы ой тудырады. Бірақ сол баланың бойында қ^лақ мұкістігі әлектро-физиологиялық әдіспен тексеріліп, баланың сөйлей алмауының басқа себептері және кемістіктің орның толықтыру бар екеңдігін көрсетеді.

Баланың ақыл ой дамуындағы кемістікті диагностикалауға көптеген қиындықтар пайда болады, нақты себептерін ажырату (әлеуметтік-педагогикалық жағдайлар немесе биологиялық).

Бүл жерде медициналық-генетикалық зерттеулердің маңьвы өте зор, өйткені көптеген күрделі кемістіктер түдым куалаушылык себептерге тәуелді болады. Синдром жағдайларын уақытмен анықтау қажет, болшақта баскдда функциялардың пайда болуына болжау жасауға мумкіндік ашады. Мысалы, Ушер синдромы бар керең баланы алдын ала, оның кейін соқыр болуын ескеріп, мамандар арнайы дайындық жүмыс атқару керек Брайль жүйесі бойынша нүктелі оқуға, басқа да жағдайларға психологиялык дайындап, үйрету кажет.

Ресейде қалыптасқан тәжірибе соқыр-керең балаларды балалар үйлеріне арнайы медико-педагогикалық комиссияның корытындысы немесе Ресей Білім Академиясының коррекциялық педагогика институтың күрделі кемістігі бар балаларды оқыту зертханасыың кешенді психолого-педагогикалық зерттеулерден нәтижелер негізінде қабылдайды. Бүл бапаларды оқыту мен тәрбиелеу үшін барлық қаражатты мемлекет телейді. Балалар үйінде Ресейдің барлық аймағындағы соқыр-керең балалар оқытылады.

Ұйымның арнайы міндеттері баланың ортаға бейімделуіне, сөйлеу қабілетінің түрлері (тактильді) үлкен шрифтпен жазу, Брайль жүйесі бойынша рельефт нүктесі, ауызша, жас өспірімдерді өз кабілетіне сәйкес мамандыкқа үйрету.

Қазіргі тифлосурдопедагогиканың өзекті мәселесінің бірі тифлосурдотехникалық құралдарды әзірлеу, көрмейтін-естімейтін түлғаларды  коммуникациялық  аспаптармен,   сонын   ішінде  оқу синтезаторламен, қамтамасыз ету болып табылады. Оку синтезаторы барлык ақпаратты дыбыстауға мүмкіндік береді, окуды, қарым-қатынасты мүлде жеңілдететің қүрал.

Оқыту мен тәрбиелеу белгілі оқу жоспары және бағдарламамен сыныпта және сыныптан тыс жүргізіледі. Арнайы дыбыс күшейткіш аппарат, оптикалык құралдар, соқыр-кереңдер қарым-қатынаста болуы үшін арнайы телетакторлар пайдаланады. Балалар үйінде мектепке дейінгі және мектеп бөлімі, еңбекке-оқыту топтар және кептеген кемістіктері бар балаларға арнайы бөлімдері бар. Мектептен кейін түлектер  арнайы соқыр-кереңдерге арналған мектептерде    немесе арнайы сыныптарда білімің жалғастыруға болады.

Арнайы білім беру жүйесінде естімейтіндерге, нашар еститіндерге, көрмейтіндерге, нашар көретіндерге, тірек қимыл-козғалысында ауьггқуы бар балалар үшін арнайы ұйымдарда қосымша сынып ашу тәжірибесі калыптасқан. Жетекші кемістігіне қарай арнайы мектептегі мүддай сыныптарға зиятында жеңіл, шамалы ауытқушылықгары бар балалар қабылданады. Бүл балалар үшін оку бағдарламалары әзірлеген (1-8 класқа дейін).

Жиі кездесетін жағдай, арнайы мекемеге қабылданған күрделі кемістігі бар балаларды жеке дара үйден оқытуға жібереді немесе сол мекеменің қалыпты сыныбында қала береді. Ал жәй сыныпта аталмыш балаларды оқыту үшін арнайы жеке оқыту бағдарламасын дайындау кажет.

Біздің елімізде күрделі кемістігі бар балалар мен ересек тұлғалардың өмір сүру, білім алу, қоғамға бейімдеу мәселесімен "Мейірім" атты бірлестік айналысады. Бірақ толығымен күрделі кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу, түзетушілік қолдау керсету жүйесі қалыптаспаған. Ең ауыр тиетіні ерте жастан, мектепке дейінгі жастан арнайы диагностикалау, қолға алу деңгейін әзірлеу және ата-аналарымен жу-мыс жүргізу. Соңымен қатар арнайы бала бақшаларда қосымша күрделі кемістігі бар балалар үшін топтарды ашу қажетгілігі туындап отыр. Әрине арнайы балабақшалардың өздері жеткіліксіз болған жағдайда бүл мәселе үлақ уақытқа дейің өзекті болады.

Шет елдерде (¥лыбритания, Дания, Швеция) арнайы орталықгар "жанұялық орталықгар" нұсқаеында кең тараған.