Арнайы педагогиканың әлеуметтанулық және әлеуметтік-мәдени негіздері

Арнайы педагогиканың әлеуметтік мәдени негіздері XX ғасырдың ортасына дейін шетелде және кеңес дәуірінде тараған мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды әлеуметтік оңалтудың концепциясы философияның ықпалымен қалыптасты (В.Штерн, А.Мессер). Оның негізін қалаған адамзаттың әлеуметтік пайдасын жариялаған философия. Осыған сәйкес, мектеп қоғамға белсенді және әлеуметтік пайдалы мүше тәрбиелеуі тиіс болды. Мұнда арнайы білім берудің құндылығы - кемістікті түзету арқылы кемтар тұлғаларды қоғамдық пайдалы еңбекке араластыру болды.

Бұл контексте кемтар адамдардың қоғамға деген ауыртпашылығын алдын алу үшін, олардың кемшіліктерін түзету мен орын толтыру арқылы жалпы ортақ өндірістік еңбекке қосу мәселесі қарастырылған.

Бұрын қоғам мүмкіндігі шектеулі адамдарды алдын ала «қоғамның толық мүшесі емес» деп жариялап, оларды өз заңдарына бағындыру арқылы түзету жұмыстарын жүргізген. Ол кезде ерекше қажеттілігі бар тұлғаларды қоғамға бейімдеу жұмыстары қарастырылмаған.

Өз тиімділігі мен прогрессивтік бағытына қарамастан өткен ғасырдың 20-жылдарында Батыс Еуропа елдері мен АҚШ-та аталмыш концепция беделінен айырылған. Бұл жағдайға жағымсыз әсерін шетелдердегі дискриминациялык идеялардың қозғылысы тигізген.
Бірінші әлемдік соғыс аяқталуымен мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды пайдасыз мүшелер деген ой-пікірлер кең тарап, биологиялық тазалықты сақтау бағытында дене және психикалық дамуында тұлғаларды қолдан ұрықсыздандыру туралы зандар бірқатар мемлекеттерде: АҚШ, Канада, Дания, Швейцария кейін Германияда қабылданған.

Бұл ой-пікірлердін таратылуына фашистік идеология өз рөлін атқарды. Сол кезде "әлеуметтік тиімсіз", "кемдерді" өмірден айыру, мүлде жер бетінен жою шараларының идеологиясын негіздеп, жүзеге асырды.

Сол кезде "әлеуметтік пайдасыз" тұлғалар қатарына ақыл-ойы терең зақымдалған, мүгедектер мен қартайған адамдар, туберкулез бен эпилепсиямен ауратындар нақты жоспар бойынша өлімге жазаланды. Сонымен қатар дефектолог педагогтар құдаланып канцлагерьде өлімге жазаланған.

Кеңес дәуіріндегі дефектология (арнайы педагогикада) мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды қоғамдық пайдалы мүшесі ретінде тәрбиелеудің әлеуметтік оңалту концепциясы тәрбиелеу туралы кеңес дәуріндегі педагогиканың концептуальді негізімен сәтті бірігіп кетті.