Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi
жүктеу/скачать 1,02 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілінің синтаксисі
Қазақ тілінің синтаксисі, Төлетай Ә
| Көсемшелі сөз тіркесі. Көсемшелер-синтаксистік қызметі жағынан етістіктің
үстеуге бір түрі. Олар жіктік жалғауларын қабылдап, көсемшелік қасиетін жойып ала береді, бірақ көсемше тұлғаларында оқшау тұрып, күрделі мүшенің, мысалы, баяндауыштың құрамында, сонымен қатар толық мағыналы сөз ретінде етістікпен қабыса байланысып пысықтауыштық қатынаста да айтылады. Соңғы екі жағдайда да көсемшелік тұлғалар бір етістікті екінші етістікке бағынышты ететін қосымша қызметінде жұмсалады. Солай болатындықтан көсемшелер тек етістіктерге қатысты болып, тек етістіктермен ғана тіркесе алады. Олардың етістіктермен тіркескіштік қасиетін мынадан көруге болады; етістіктердің модальдық, шақтық, видтық т.б. мағыналарын түрлендіру үшін немесе əр түрлі пысықтауыштық қатынаста жұмсалу үшін етістіктер көсемше тұлғалары арқылы бірінің ұстіне бірі жамалып, өз ара қат- қабатала береді. Мысалы: асықпай оқыды,-асықпай оқып отыр еді,-асықпай оқып кетіп бара жатыр еді; осылардың ішінде тек асықпай сөзі ғана пысықтауш мұште қызметінде дербес қолданылған да қалған көсемшілер тұтас бір түйдекті тіркес қураған. Кейде осы тəрізді қат-қабаттаулдың нəтижесінде бір сөйлем мүшесі қызметінде жүмсалатын тіркес қүрамында бес етістік, ал екі түрлі сөйлем мүшесінің қызметін атқара алатын тіркестер қурамында он етістікке дейігн болады. Мысал:1. Жүгіріп кету, жүгіріп кетіп бара жатыр, жүгіріп кетіп бара жатыр еді, 2.Асықпай оқып отыр, асықпай оқып отыра берді. 3. Асығып оқып кетіп бара жатып, сүрініп кетіп жығылып қала жаздап еді. Соңғы мысалда 11 сөз бар. Бұлар мынадай синтаксистік топтар қүраған: соңғы төрт сөз баяндауш қызметінде қалған үш топ əр түрлі пысықтауш қызетінде айтылған: 1) асығып оқу; 2) оқып кетіп бара жатып сүріну; 3) сүрініп кетіп жығылу. жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|