Темір Мәліктің денесін маған қой” Темір мен оның батырлары жайында осыған ұқсас әңгімелер көп. Тарих шылар Темірді басқыншы деп атайды. Оның солай екені де рас. Ал сол уақытта кімдерді кім жаулап алмады? Мемлекет пен империя қалай құрыл- ған еді? Бұл сұрақтарға былай жауап беруге болады: сол кезеңде өмір сүрген жандардың жағдайына назар аударайықшы. Ол уақытта халық ру, тайпа бо лып тұратын. Бұлардың бәрін біріктіретін ұйым керек болды. Үйым мемлекеттің құрылуына, ары қарай империяға айналуына алып келді. Мүның бәрі шекараны кең қамтып, нығайту үшін күресу еді. Сол себепті ислам мол тараған Алдыңғы ж әне Таяу Шығысты қосып, Орталық Азиада мызғымас империя құрмақшы болған Темірдің әрекеті түсінікті. Олар бір ғана империя басшылық жасайтын біртұтас аймақты қалады. Ашығын айт- сақ, Темір өркениеттіліктің үлгісін көрсетті. Біртұтас аймақ, біртұтас дін, біртұтас мәдениет болеа ғана империяның нығая түсетіні сөзсіз еді. Бұдан империя құрамындағы ешкім де зиян көрмейтіні анық. Ж оғарыда айтқанымыздай, 545 жылдың өзін де-ақ сахарада империя құрған бірінші түркі бірлестігінің қайраткерлері ендігі жерде түркі тектес халықтар сияқты өз мемлекеті болуы керектігін ойлады. Елінің тарихын жақсы білетін Темір тек түркі халқының емес, сондай-ақ рухани жағынан туыстас елдермен бірлескен империяның болуын қалады. Бұл Темір патша- лық құрған кезең н ің жетістік жағы болды. Өйткені, Орталық Азияның болашақ тағдырын ойлады. Мықты, бірлескен мемлекетсіз Орталық Азия күшті елдер сұқтаңа көз тігетін жанжал алаңына айналары сөзсіз еді. Қытай, Византия, Парсы елдері үшін Тұран немесе Үлы сахара баяғыдан
