былайша айтқанда моңғолдарды «шапқыншылар», тағы «жауыздар» деп жа-
зғанмен (тіпті, белгілі тарихшы В.В.Бартольдтің өзі Шыңғысханды «данагөй
тағы» деп атайды), біз олардың дарындарын танып, таланттарын мойындау-
ымыз керек. Айтыңызшы, «тағы хайуан» данышпан болады деген ақыл-ойға
сыя ма? Тағылыққа тек жабайылық пен ақылы кемдік қана тән. Ал, даныш-
пандыққа келсек — ол дегеніңіз кемел көргенділік пен кемеңгерлік тұлға.
Ол өз заманындағы ең биік тұрған жеке-дара, елден ерек жан.
Тек сол бір жеті ғасырлық тарихтың тылсымын терең ұғып білгенде ғана
моңғолдық дәуірдің шын сырын түсіне аламыз. Тарихта хара-хорум моңғ-
олдар, оның ішінде Қытай, парсы, Араб, моңғолдары да жиі аталады. Сол
елдерді билеген моңғол есімдерін де естиміз. М әселен, Солтүстік Қытай-
дың мекен тұрағы Пекинді Құбылай, арабтар мен Кавказ ж ағал ауы н -
Хулагу, дала өлкесі мен Ресейді Батый билеген кездер болды.
Әбілхайыр ұлы мемлекет құрды. Тек оның нығаюына аталастық, бақта-
ластық кесірін тигізді. Шамамен, 60-жылдардың басында Әбілхайыр аталас
туыстары Керей, Ж әнібекпен біржола ат құйрығын кесісті. Ж әнібек пен
Керей өздерінің соңына 200.000 жақтастарын ертіп, даланы бетке алып жор-
тып кете барды. Әбілхайырдан бөлініп, қазақпыз деп келген кейінгі өзбек
қазақтары Шу өзенінің төменгі сағасындағы Шу мен Талас бойына келіп
қоныстанды. Олардың Моғол ханымен алдын ала келісімдері болған-ды.
Моғолстан Ж етісу өлкесі мен Шығыс Түркістан жерін алып жатты. Бірте-
Ұлы Тұранның Ү лдары
83
бірте мұндағы қазақтар Моғолстандағы қазақтармен бірігіп кетті.
Осылай тілі бір тайпалық ұлыстар бірігіп, біртұтас қазақ мемлекетіне
айналды. XV ғасырдың орта тұсындағы шытырман саяси оқиғалар мен про-
Достарыңызбен бөлісу: |
