Ашу және жазуға үйретудің

3. 
   сыныпта оқушылардың жазу икемділігі одан әрі жетілдіріледі. Әріптерді кішілеу етіп, тез жазуға арналған графикалық жаттығулар жүргізіледі. Алдыңғы сыныптардағыдай, көркем жазу бұл сыныпта да қазақ тілі сабактарының материалдарымен тікелей байланыстырылып өткізілуге тиіс.
   

Каллиграфияның бұзылу себебі неде? Оқушының жақсы жазуы, әрине, мұғалімге тікелей байланысты. Өкінішке орай, көптеген мұғалімдер, әсіресе жас мұғалімдер сауат ашу кезеңі

біткен соң, барша күшті мәтін оқуға жұмсап, оқушылардын каллиграфиялык машықтарын қалыптастыруға жете көңіл бөлмейді. Мұғалімдер тарапынан «жөндеп жаз», «тез жаз»,

«таза жаз» деген жеку сөздерді жиі естуге болады. Әріптердің гра-фикалық формаларын көркем етіп жазып үйренуге. оларды сөз ішінде бір-бірімен дұрыс қосып байланыстыруға және көлбеу жазуға, сондай-ақ ритмикалық тез жазуға машықтандыратын жүйелі жаттығулар жүргізілмейді. Әріп үлгілері оқушы дәптеріне үнемі жазылып көрсетіле бермейді. Теріс жазылған әріптердің түзетілген үлгілері дәптер жолағына косылмайды. Бастауыш сынып оқушылары әріптердін жазылу үлгілерін тек сауат ашу кезінде ғана көреді. Одан кейінгі кездерде «Жазу үлгісімен» тиянақты да жүйелі жұмыс жүргізілмейді. Кіші және бас әріптердің жазу үлгілері (алфавит) сыныптың көрнекті жеріне ілініп қойыла бермейді.

Кейбір мұғалімдер көркем жазуға берілетін уакытты өз орнында пайдаланбай, грамматика мен орфография материал- дарын оқытуға пайдаланады.

Жазу жұмысы – оқу үдерісінің аса бір қиын саласы. Ол үздіксіз көп жазып жаттығуды, жүйелі жұмыс істеуді керек етеді. Бастауыш сыныптарда оку жоспары бойынша өтілетін қазақ тілі мен математикадан басқа пәндерді оқыту барысында жазу жұмысы жүргізілмейді, жүргізілсе, тиіп-қашты өткізіледі. Жалпы алғанда, жазусыз оқу тиянақты оқу бола алмайды.

Жазуға үйрету барысында кішкентай оқушылардың жас ерекшелігімен тікелей санасудың үлкен мәні бар. Мұғалім жазу үдерісінің кішкентай оқушы үшін аса қиын да күрделі жұмыс екенін естен шығармауға тиіс. 1-сынып оқушылары алфавиттің екі түрін: баспа әріптер мен жазба әріптер алфавитін, сондай-ақ ондағы бас әріптер мен кіші әріптерді үйренеді. Баспа әріптер мен жазба әріптерді үйрену бір мезгілде (синхрондық әдіспен) өтіледі.

Жазу кезінде оқушы сөзге ауызша, іштен дыбыстық талдау жасайды (сөздегі дыбыстардың ретін белгілейді). Сонымен қатар ол дыбыстарды тиісті әріптермен таңбалайды. Сөзді жазып біткен соң, оны дыбыстап оқиды. Басқаша айтқанда, жазу үстінде оқушы оқу ережесін (әріптерді дыбысқа айналдырып оқу) және жазу ережесін (дыбыстарды әріптермен таңбалау операцияларын) орьндайды. Соңғы ережені орфографиялық ереже деп атаймыз.

Әріп таңбасын түсірудің өзі оқушының сол әріп бейнееін көз алдына айқын елестете білуіне тікелей байланысты. Әріп формасын жете танымаса, оны жазу да қиын. Мысалы, ә әрпін жазғанда сызық жоғарыдан оң жаққа, одан төмен қарай иіліп, жарты дөңгелек жасау арқылы төменнен жоғарылаған бағытпен оңға бұрылып бітуді керек етеді. Бұл операцияны дұрыс орындау, әрине, аталған әріптің бейнесін айқын білуді бірден-бір керек етеді. Демек, дұрыс жазуға қалыптасу кезінде сөз дыбыстары мен оларды таңбалайтын әріптер арасында тығыз байланыс жасалатынын байқаймыз. Мұнымен бірге жазып отырған баладан партада дұрыс отыру, дәптерді дұрыс қою, қаламды дұрыс ұстау ережелерін мұқият сақтау талап етіледі.

Дыбыстарды, сөздерді таңбалау кезіндегі жазу қозғалыстары баланың физиологиялық даму дәрежесіне, психологиялық жақтан даярлығына байланысты. Бастауыш сынып оқушыларының саусақтары жетіле қоймаған, сондықтан олар қолдарын ұзақ кимылдатып, жазу талаптарын бірден орындай алмайды. Оқушылардың саусақтарын, қолдарының әлсіз бұлшық еттерін, сондай-ақ көзінің көруін біртіндеп жетілдіретін арнайы жаттығулар жасату қажет болады. Ондай жаттығуларды аз уақытқа ғана жасату керек, өйткені кішкентай балалардың ұзақ жазуға шамасы келмейді және төзімі де жетпейді – колдары тез шаршайды. Сондықтан жұмыс түрін жиі-жиі алмастыруда мұғалімнің іскерлігі қажет болады.

«Жазу кезінде дұрыс отыр» деген кесте, қолжазба шрифтерімен орындалған плакат түріндегі алфавит, жеке әріптердің жазу үлгілерін көрсететін көрнекі кестелер, түрлі-түсті борлар болуға тиіс.

1-сыныпқа арналған қазіргі дәптерлер екі түзу сызықпен сызылған, кіші әріптің биіктігі – 4 мм, бас әріптің биіктігі – 8 мм. 2-3-сыныптарға арналған дәптерлер ара қашықтығы 9 мм болатын бір түзу сызықпен сызылған. Кіші әріптердің биіктігі

– 3 мм, бас әріптердің биіктігі – 7 мм.

Жалпы, көркем жазу жаттығулары қазақ тіліне арналған дәптерге жазылады. 1-сыныпқа әріптердің жазылу үлгісін мұғалімнің өзі жазып көрсетеді. 1–3-сыныптарда әріптердің жазылу үлгілері әрбір оқушының жазу ерекшелігіне қарай белгіленеді.

Жұмыс көлемі: 1-сыныпта – 2 жол (екінші жарты жылдықта), 2-сыныпта – 3 жол; 3-сыныпта – 3–4 жол болуға тиіс.

Көркем жазудан оқушыларға жеке баға қойылмайды. Алайда мұның жеке өзі оқушының қалай жазғанын елемеу деген сөз емес. Оқушының әрбір жазба жұмысын бағалауда, оның каллиграфиялық сапасы мұқият ескеріліп, қазақ тілі бойынша қойылатын жалпы бағаның ішіне көркем жазу бағасы да ескеріледі.