Қатысушылардың психологиялық

Тақырыбы:

Инклюзивті білім беру процесіне қатысушылардың психологиялық- педагогикалық құзыреттілігі туралы түсінік

Педагогтың психологиялық-педагогикалық құзыреттілігі оның кәсіпқойлығының басты көрсеткіші және тиісінше білім беру процесін тиімді ұйымдастырудың негізін қалаушы шарты болып табылады.

• 
  «құзыреттілік» ұғымы тек танымдық (когнитивтік) және технологиялық құраушы ғана емес, ол мотивациялық, әлеуметтік және мінез- құлықтық, яғни оқыту нәтижелерін (білім, білік, дағды) құндылық бағдар жүйелерін қамтиды;
  
• 
  құзыреттілік – алған білім, білік, тәжірибе, мінез-құлық тәсілдерін нақты жағдаятта, нақты іс-әрекет жағдайында жұмылдыру қабілеті;
  
• 
  құзыреттілік ұғымында «нәтижеден» қалыптасатын білім мазмұны мен интеграциясы жатыр;
  
• 
  құзыреттіліктер тек білім беру мекемелеріндегі оқыту процесінде ғана емес, яғни дәстүрлі және дәстүрден тыс білім алу жағдайында да қалыптасады
  

• 
  кәсіби құзыреттілік тұлға мәдениеті ретінде (Е.В. Бондаревская, Т.Е. Исаева, В. Попова, А.И. Пискунов);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік кәсіби білім деңгейі ретінде (Б. С. Гершунский);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік кәсіби қызметтің тиімділігін негіздейтін тұлғаның субъектілік қасиеттерінің бірі ретінде (Д.М. Гришин, Н.В. Кузьмина, А.К. Маркова, Л.М. Митина, А.И. Горняцк және т. б.);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік кәсіби міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін білім, білік және дағды, тұлғаның кәсіби-маңызды қасиеттерін қамтитын жүйе ретінде (Т.Г. Браже, Н.И. Запрудский),
  
• 
  кәсіби құзыреттілік кәсіпқойлықтың жеке құрамдас бөлігі ретінде (Т.Ю. Базаров);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік маман даярлау сапасының көрсеткіші мен нәтижесі ретінде (А.Г. Бермус, И.А. Зимняя);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік білім беру мазмұнын жаңартудың практикалық көрінісі ретінде (В.В. Краевский);
  
• 
  кәсіби құзыреттілік білім беру стандарттарын құрастырудың жаңа тәсілі ретінде.
  

1. 
   Арнайы құзіреттілікті игеру барысында жеке тұлға дайын өнімді меңгерумен ғана шектелмейді, керісінше алған теориялық материалдарын тәжірибеде қолдануды үйренуге күш жұмсайды;
   
2. 
   Әлеуметтік құзыреттілік қоғамдық сананы қалыптастыруға, вербальды және вербальсыз стильдерді қолдануға, социумда әлеуметтену мен бейімделуге бағытталған кәсіби әрекеттестіктің көрсеткіші;
   
3. 
   Тұлғалық құзыреттілік жеке тұлғаның мендік сипатының болуы бүгінгі таңда өзін-өзі өзектендіруіне, өзін-өзі басқаруына негіз болады;
   
4. 
   Жеке кәсіби құзыреттілік барысында тұлға субъектілік әрекет жасауға, психологиялық эмоциясын тежеуге, танымдық әрекеттерін мотивациялауға, тұрақты мінез-құлықты қалыптастыруға әрекеттенеді.
   

1. 
   Психологиялық құзыреттілік. Ол мектеп кеңістігінде жұмыс істеу мақсатын, өзін-өзі дамыту мен өз білімдерін жетілдіру қажеттілігін, педагогикалық қызметті өз бетінше және жауапкершілікпен жүзеге асыруды, оқушының психикалық дамуына көмектесуді, ұдайы өз-өзімен, ойлау және тану қабілетімен жұмыс істеуді көздейді.
   
2. 
   Ғылыми-теориялық құзыреттілік. Ол педагогикалық ғылымды дамыту тұжырымдамасын білумен, тұлғаны дамыту схемасын үлгілеу шеберлігімен және т.б. теңдестіріледі.
   
3. 
   Тәжірибелік құзыреттілік. Бұл – педагогикалық іс-әрекетті тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тәжірибелік білімдер мен дағдылардың жиынтығы.
   
4. 
   Психофизиологиялық құзыреттілік. Ол тұлғалық қасиеттер мен балалармен педагогикалық жұмысты іске асыруға мүмкіндік беретін белгілі бір білімдердің үйлесімінен тұрады.
   
5. 
   Физиологиялық құзыреттілік. Бұл – педагогтың физиологиялық және психикалық денсаулығының кәсіпке қойылатын талаптарға сәйкестігі.
   

• 
  мотивациялық (жұмыс істеуге қызығушылық, осы салада белгілі бір табыстарға қол жеткізу);
  
• 
  танымдық (оқыту үдерісінде, соның ішінде гуманитарлық пәндерге деген қызығушылығын дамыту);
  
• 
  эмоционалды-еріктік (білім берудегі бәсекелестікті арттыру) [15].
  

• 
  баланың жеке тұлғасының қаншалықты дәрежеде ақауланғанына қарамастан, оны құндылық ретінде мойындауды;
  
• 
  балаға тек білім беріп қана қоюды емес, денсаулығының ақаулығына қарамастан, толық дамытуға бағдар ұстануды;
  
• 
  адамзат жинақтаған білім мен мәдени қазынаны денсаулығында ақауы бар балаларға жеткізуші ретінде де, сол қазынаның иесі ретінде де өзінің үлкен жауапкершілікте болатынын сезінуді;
  
• 
  осы салада жұмыс істейтін педагог қызметінің шығармашылық мәнін, көп рухани күші мен бойындағы қуатын жұмсауды қажет ететін болғандықтан, денсаулығының мәнін айқын түсінуді үйренеді.
  

• 
  ақпараттандыру құзіреттілігі барысында вертуалды әлемде өмір сүріп жатқандықтан қоғамда болып жатқан ақпараттық өзгерістермен мұғалім отбасын таныстырып отыруы қажет, бұл категориядағы балалардың психологиялық, физиологиялық өзгешеліктері туралы ақпараттық ресурстардан мәліметтер жинау арқылы ата-ананы сауаттандыру қажет, даму мүмкіндігі шектеулі балаларды қалыпты балалармен интерграциялап оқыту мен тәрбиелеудің заңдылықтары мен принциптерін меңгерту керек;
  
• 
  жеке кеңес беру құзіреттілігі барысында даму мүмкіндігінде ауытқушылықтары бар балаларға және отбасына әлемдік тәжірибенің мүмкіндіктеріне сүйене отырып, әлеуметтік, психологиялық қолдау көрсету, психологияның жетістіктері арқылы әртүрлі деңгейде тренингтер өткізу, саналы ғұмыр кешу барысында кездесетін түрлі қиындықтармен күресудің технологиясын меңгеруге үйрету;
  

1. 
   Тұлғааралық құзіреттілікте маманның іс-әрекетті болжай алу іскерлігі, психологиялық дайындығы, ұжыммен, топпен, жеке танымдық санасының қалыптасуы, педагогикалық әдеп, педагогикалық шеберліктің тәсілдерін меңгеруі жатады.
   
2. 
   Оқу-танымдық құзіреттілігі бойынша, күнделікті процесті жүзеге асыруы, бағдарламаға сәйкес пәндерді терең меңгеруге деген білімі, білігі, іскерлігінің болуы, қоршаған ортаға деген көзқарасты қалыптастыра алуы, интеграциялық байланысты орната алуы, оқытуды ұйымдастыру мүмкіндігінің болуы [25].
   

1. 
   Жеке тұлға ретінде өзіне қатысты құзыреттілік.
   
2. 
   Адамның басқа адамдармен өзара іс-қимылына қатысты құзыреттілік.
   
3. 
   Адам қызметіне қатысты, оның барлық түрлері мен формаларында көрініс табатын құзыреттілік [26].
   

• 
  жалпы кәсіби деп аталатын психологиялық-педагогикалық білім;
  
• 
  психологиялық-педагогикалық іскерліктер – мұғалімнің өз білімін педагогикалық қызметте, өзара іс-қимылды ұйымдастыруда пайдалану қабілеті;
  
• 
  кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттер – педагогикалық қызмет процесінен ажырамайтын және оның сипатынан байқалатын жүйе (шын мәнінде, мұғалімнің кез келген жеке қасиеттері оның кәсібінде көрініс табады және оқушыларға әсер етеді, білім мен іскерлікті іске асырудың өзіндік ерекшелігін қамтамасыз етеді.)
  

• 
  жеке және жас ерекшеліктеріне сәйкес балалардың оқу материалын меңгеру мүмкіндіктері туралы білім;
  
• 
  топтың және оның жеке мүшесінің оқу-танымдық және коммуникативтік қызметінің, мұғалімнің сыныппен өзара қарым- қатынасының ерекшеліктері, қарым-қатынас заңдылықтары туралы білімді қамтитын әлеуметтік-психологиялық жүйе;
  
• 
  аутопсихологиялық, өз қызметінің артықшылықтары мен кемшіліктері, өзінің жеке басының ерекшеліктері және оның тән қасиеттері туралы білімді қамтиды [28].
  

• 
  кәсіби психологиялық және педагогикалық білімі;
  
• 
  кәсіби педагогикалық іскерлігі;
  
• 
  кәсіби психологиялық ұстанымы;
  
• 
  білімі мен іскерлігін меңгеруді қамтамасыз ететін тұлғалық ерекшеліктері.
  

1. 
   жас ерекшелік психологиясы саласындағы білім және оны практикада қолдану;
   
2. 
   оқу тобының және ондағы нақты оқушының оқу-танымдық және коммуникативтік қызметінің ерекшеліктері туралы, мұғалімнің сыныбымен өзара қарым-қатынасының ерекшеліктері туралы, қарым-қатынас заңдылықтары туралы әлеуметтік-психологиялық білімінің болуы;
   
3. 
   өзінің кәсіби қызметінің күшті жақтары мен әлсіз тұстарын білу.
   

1. 
   ерекше қамқорлықты қажет ететін баланың қажеттіліктері барлық балалардың қажеттіліктерімен бірдей, олардың ең бастысы – махаббат пен оның дамуын ынталандыратын жағдайды қажетсінуі қажет;
   
2. 
   ерекше қамқорлықты қажет ететін бала, ең бірінші кезекте ол бала, яғни ол қалыпты балаға қарағанда жақсы жағдайда өмір сүруге міндетті;
   
3. 
   ең басты бала үшін отбасы, жергілікті үкіметтің әлеуметтік көмегі қажет;
   
4. 
   баланың даму бұзылысы қаншалықты ауыр болғанымен, оған оқуға, өз мүмкіндігін жетілдіруге жағдайлар жасалуы қажет.
   

1. 
   адамның мүмкіндігі оның қабілеті арқылы көрінеді және өзінің құндылығымен анықталады;
   
2. 
   жеке тұлға психологиялық жағдайды қабылдауға мүмкіндігі бар;
   
3. 
   адам қоғамда бейімделуге, әлеуметтенуге байланысты әрекет етуге міндетті;
   
4. 
   жеке тұлға мен табиғат гармонияда өмір сүреді;
   
5. 
   шынайы білім ғана биік мүмкіндіктерге жетуге жағдай жасайды;
   
6. 
   адамдар социумда өмір сүре отырып, қоршаған объективті шындықпен қарым-қатынас жасайды;
   
7. 
   оқушының мақсаты жетістікке жету, бірақ осы жолда аянбай еңбек ету қажет;
   
8. 
   адамның функционалдық сауаттылығы мен ақпараттық мәдениеттілігі маңызды [31].
   

• 
  оқуға деген сұраныстарын қанағаттандыру (widening participation);
  
• 
  мэйнстриминг (mainstreaming) – мүгедек оқушылардың құрдастарымен түрлі мейрамдар, сауық бағдарламалары кезінде араласуы;
  
• 
  ықпалдастық (integration) – ерекше қамқорлықты қажет ететін балаларды бейімделмеген, жалпы өзгермейтін жаңа реформаға сай келтіру;
  
• 
  инклюзия, яғни кірістіру (inclusion) барлық балалардың талаптары мен қажеттіліктеріне байланысты тұтас педагогикалық процесті қайта құру [32].
  

• 
  мұғалімдерді мүмкіндіктері шектеулі балаларға білім беру жауапкершілігін алуға шақырған үндеуі бар 1980 жылғы білім беру реформасы;
  
• 
  білім беру сапасы бойынша ұлттық комиссияға ұсынылған Р. Рейганның «Ұлттық қауіптер: білім беру реформасына арналған императив» тақырыбындағы баяндамасы (1983 ж.).