Атмосфералық қысым. Торричелли тәжірибесі. Барометр. Атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі



бет1/2
Дата07.05.2017
өлшемі344,22 Kb.
#16053
түріСабақ
  1   2
119 мектеп-лицей


Тақырыбы: Атмосфералық қысым. Торричелли тәжірибесі. Барометр. Атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі.

Физика пәнінің мұғалімі: Алиева А.А

Алматы қаласы
Сабақ: 38 Сыныбы: 7а Күні: 28.12.2015

Сабақ тақырыбы: Атмосфералық қысым. Торричелли тәжірибесі. Барометр. Атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі.

Сабақ мақсаты:

Білімділік мақсаты: Атмосфералық қысымның пайда болу себебін, атмосфералық қысымның ашылу тарихын, Торричели тәжірибесін түсіндіру, оны өлшейтін құралмен таныстыру. Атмосфералық қысымның биіктікке байланысты қалай өзгеретінін оқушыларға жете түсіндіру.

Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларды танымдық және практикалық іс- әрекетте дұрыс әдіс-тәсіл жасауға үйрету. Еңбекке, ынталылыққа және қиындықтарды жеңуге, табандылыққа үйрете отырып, тәрбиелеу.

Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың алған білімдері бойынша өз пікірлерін тез қорыта білуге жетелеу. Және оқушыларды өздерінің ойларындағы күнделікті тұрмыстағы мысалдарды келтіре отырып, өз ойларын дамыту.

Сабақ түрі: аралас сабақ

Сабақ әдісі: сабақты интериактивтік тақтаны қолдана отырып тусіндіру.

Сабақта қолданылатын техникалық құралдар: Компьютер, интериактивтік тақта, телесканер.

Сабақта қолданылатын көрнекілік құралдар: Магдебург жарты шарлары, шыны бөтелке, жұмыртқа, қағаз, сіріңке, стакан, су, слайд, плакаттар, сөзжұмбақ, карточкалар.

Демонстрациялық көрсетілімдер: атмосфералық қысымның бар екендігін дәлелдейтін тәжірибелер, бейнеәдіс «Торричелли тәжірибесі».

Сабақтың өту барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі;

2.Үй тапсырмасын сұрау;

3.Жаңа сабақты хабарлау;

4.Сабақты бекіту;

5.Сабақты қорыту;

6. Үйге тапсырма;

7. Бағалау кезеңі.



ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: (карточкалар арқылы сұрақтар қою).

Карточка №1: Қатынас ыдыстарға қандай мысалдар келтіре аласыңдар?

Карточка №2: Қатынас ыдыстардың үш тармағы бар. Оларға су, керосин және сынап құйылған. Осы әр текті сұйықтардың еркін беттері қалай орналасады?

Карточка №3: Су құбыры не үшін керек?

Карточка №4: Су құбырының жұмыс істеу принципі қандай?

Карточка №5: Тұрмыстық су құбыры не үшін қажет?

Карточка №6: Өнеркәсіптік су құбырлары не үшін қажет?

Карточка №7: Қазақстанда су құбырлары қай ғасырларда пайда болған және ол қандай материалдан жасалған?

Карточка №8: Алматыда алғашқы су құбыры қашан салынды және ол неден жасалды?

ІІІ. Жаңа сабақ: Сендер Жердің бетін ауа қабығы – атмосфера қоршап тұратынын білесіндер. (Атмосфера – грекше атмос – бу, ауа және сфера – шар деген екі сөзінен құралған.)

Атмосфера бірнеше қабаттан тұрады. Ауырлық күшінің әрекетінен оның жоғарғы қабаттары төменгі қабаттарына қысым түсіреді. Атмосфера – газ, сондақтан ол Паскаль заңы бойынша өзіне түскен қысымды барлық бағытта таратады. Соның салдарынан Жер бетіне және ондағы барлық денелерге атмосфералық қысым түседі.



Мынадай тәжірибе жасап көрейік. Ішкі қабырғаларына тығыз кептеліп тұратын жылжымалы поршені бар шыны түтік алынады. Оны ішінде суы бар ыдысқа батырып, поршеньді сумен жанасқанға дейін түсіреді де, сонан соң қайтадан жоғары қарай жылжытады. Сонда поршеньмен ілесіп, су да жоғары котеріле бастайды. Мұның мәнісі мынада: атмосфера су бетіне төмен қарай бағытталған қысыммен әрекет етеді. Паскаль заңы бойынша ол қысым барлық бағыттарға бірдей беріледі. Міне суды поршеньмен ілестіре көтеретін осы атмосфералық қысым. Атмосфералық ауаның тұрақты тығыздығы (әр түрлі биіктікте әр түрлі) және белгілі бір биіктігі болмағандықтан (атмсофераның нақты шекарасы жоқ) атмосфералық қысымды өлшеу үшін p = ρgh формуласын қолдануға болмайды. Бірақ бәрібір атмосфералық қысымды анықтауға болады. Атмосфералық қысымды қалай өлшеу керектігін ең алағаш итальян ғалымы Эванджелиста Торричелли (1608-1647) ойлап тапты. Бұл тәжірибеде бір ұшы бекітілген ұзындығы 1м-ге жуық шыны түтік қолданылды. Оны сынаппен толтырып саусақпен жауып, (сынап төгілмеу үшін) төңкеріп сынабы бар ыдысқа саламыз. Түтіктен саусақты алсақ, біраз сынап бөлігі ағып, жоғары жағында ауасыз кеңістік — “торричелли бостығы” пайда болады. Мұндағы сынап бағанының биіктігі (ыдыстағы сынап деңгейі) 760 мм еді.





Түтікте қалған сынап бағанын атмосфералық қысым ұстап тұр, - деп Торричелли алғаш рет осындай ой түйеді. Атмосфералық қысымның ауа райына да байланысты екенін алғаш рет байқаған Торричелли болатын. Атмосфералық қысым түтік бағанының қысымына тең:

pатм = pсынап

Егер бұл қысымдар тең болмаса, сынап тепе-теңдікте болмас еді. pсынап>pатм болғанда сынап түтікшеден табаққа төгілер еді, ал pатм>pсынап болғанда түтікше бойымен жоғары көтеріледі.

Кейіннен бұл Торричеллидің қондырғысын атмосфералық қысымды өлшеуге қолдана бастады.

Атмосфералық қысымды сол түтікшенің ішіндегі сынап бағанының биіктігінің деңгейі бойынша есептейді. Сынап бағанының биіктігі үлкен болса атмосфералық қысым үлкен, ал биіктігі аз болса қысым да аз болады.

Атмосфералық қысымның бірлігі ретінде 1 миллиметр сынап бағаны (1 мм.сын.бағ.) алынады.

1 мм.сын.бағ.=133,3 Па=1,33гПа.

Сонымен балалар атмосфера бізге және басқа барлық денелерге қысым түсіреді. Сондай-ақ атмосфералық қысым адамдардың көңіл күйіне, денсаулығына елеулі әсерін тигізеді.

Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құрал барометр (грек сөзі барос - ауырлық, метрео - өлшеймін) деп аталады.

Торричелли тәжірибесіндегі сынапты түтікке вертикаль шкала орнатса, қарапайым сынапты барометр пайда болады. Мұндай сынапты барометрдегі сынап бағанының биіктігі 1 метрге жуық әрі оны тік қалыпта орнату керек немесе іліп қою керек. Сондықтан ондай барометрлерді алып жүру қиын әрі ыңғайсыз және қауіпті де, өйткені сынаптың буы – улы.

Торричеллидің жасаған тәжірибесі оның көптеген замандас-ғалымдарының қызығушылығын туғызады. Тәжірибені естіген Паскаль әр түрлі сұйықтармен (май, шарап, су) оны қайталап жасап көрді. 1646 ж. Паскаль жасаған су барометрі көрсетілген. Атмосфералық қысымды теңестірген су бағаны сынап бағанынан биіктеу болып шықты.

1648 ж. Паскальдың тапсырмасымен, Ф. Перье Пюи-де-Дом тауының етегі мен төбесіндегі барометрдің сынап бағанының биіктігін өлшеп, Паскальдің атмосфералық қысым биіктікке байланысты деген болжамын дәлелдеді: тау төбесіндегі сынап бағаны 84,4 мм аз болып шықты. Жер бетінен биіктеген сайын атмосфералық қысымның азаятынына ешқандай күмән қалмас үшін Паскаль тағы да бірнеше тәжірибелерін, бұл жолы Парижде, Нотр-Дам соборының етегі мен төбесінде, Сен-Жак мұнарасында, сондай-ақ 90 баспалдақты биік үйде жасады. Өзінің нәтижелерін ол “сұйықтардың тепе-теңдігінің ұлы тәжірибесі туралы” еңбегінде жариялады.

Неміз физигі Отто фон Герикенің (1602—1686) де тәжірибесі көпке танымал болды. Атмоссфералық қысымның бар екенін Торичеллиден тыс қорытындылаған еді (оның тәжірибелері туралы 9 жыл өткесін естіген). Өте жұқа қабырғалы металл шардың ауасын сора отырып, Герике шардың жиырылғанын байқады. Бұл құбылыстың себебін ойлана отырып, шардың жиырылуы қоршаған ауаның қысымының әсерінен болғанын түсінді.

Атмосфеалық қысымды ашқан Герике Магдебургте шыныдағы бөліктерді көрсететін су барометрін жасады.

1654 ж. атмосфералық қысымның бар екеніне көз жеткізу үшін Герике “Магдебург жартышарларымен” өзінің атақты тәжірибесін жасады. Тәжірибенің көрсетілуіне император Фердинанд ІІІ және Регенсбург рейхстагының мүшелері қатысты. Олардың көзінше өзара біріктірілген екі жарты шарлардың қуысынан ауа сорылып алынады. Осы жарты шарларды атмосефералық қысым күші бір-біріне жабыстырғаны сонша, оларды бірнеше жегулі аттармен ажырату қиын болды.





Каталог: uploads -> doc -> 0582
doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты
doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері
doc -> Сабақ Сабақтың тақырыбы : Кіріспе Сабақтың мақсаты : «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны, Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу
doc -> Тәрбие сағаттың тақырыбы: Желтоқсан жаңғырығы
doc -> Сабақтың тақырыбы : Әбунасыр Әл- фараби Сабақтың мақсаты
doc -> Сабақ жоспары Тақырыбы: Үкілі Ыбырай Мектеп:№21ом мерзімі
0582 -> 6-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы
0582 -> Сабақтың тақырыбы: Жүзден жүйрік Мақсаты: Жан-жақты сауатты, дарынды,озық болуға тәрбиелеу
0582 -> Сабақ тақырыбы Биосфераның құрам бөліктері Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаты
0582 -> Сабақтың мақсаты: Жас ұрпақты ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан ана тіліміздің өрісін әлемнің бай тілдер сатысына көтеру арқылы білімдерін шыңдау және тіліне, халқына деген оүйіспеншілігін арттыру Сабақтың тәрбиелілігі


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет