Атты Республикалық ғылыми конференция материалдарының жинағы 4 сәуір 2022 жыл

232
Болашақ мұғалімдерде санамаланған құзіреттіліктерді қалыптастыру іс-тәжірибеге 
бағытталған білім беруді жүзеге асыру арқылы және оқу бағдарламасының барлық пәндеріне 
қатысты барынша толық жүзеге асады. 
Қазіргі университеттік педагогикалық білім беруде болып жатқан барлық қарқынды 
өзгерістерге қарамастан, мамандандырылған жаратылыстану-ғылыми оқу пәндерін оқыту (соның 
ішінде «Химия» пәні бойынша) әлі де классикалық сызбалар бойынша жүзеге асырылады: 
классикалық 
дәрістер, 
тәжірибелік және 
зертханалық сабақтар, 
қорытынды,емтихан. 
Алдағыуақытта биология-химия бейіндік «Педагогикалық білім» оқыту бағытының оқу 
бағдарламасының пәні ретінде «Физикалық химия» пәндік блогын құру үлгісін сипаттайтын 
боламын.[1] 
Бұл модель аясында мен педагогикалық білім беру аясындафизикалы қхимияны оқытуды 
ұйымдастыру кезінде туындайтын бірқатар сұрақтарға жауап беруге тырысамын: 
1.
Физикалық химияны не үшін оқу керек? 
2.
Білім беру бағдарламасында осы пәнге қандай орын беру керек? 
3.
Пәннің мазмұны қандай болуы керек? 
4.
Пән қандай білім беру нәтижелеріне жетуге бағытталған? 
5.
Физикалық химияны оқытуда оқытудың қандай формаларымен әдістерін 
қолданған тиімді? 
Физикалық химия химиялық білім беруде маңызды рөл атқарады. Оның тілі химияның 
барлық салаларында қолданылады. Физикалық химия курсы бүкіл әлем бойынша химия 
кафедраларында оқытылады. Ол химиктер мен инженер-химиктерге міндетті. Ол аз дәрежеде 
биологтар, дәрігерлер және геологтар үшін бағдарламаға енгізілген. Физикалық химия жалпы 
химия курсының негізін құрайды. Бұл пәнді әртүрлі мамандықтардың өкілдері оқиалады: 
математиктер, физиктер, экономистер, гуманитарлық ғылымдар. Физикалық химияның элементтері 
бейорганикалық, аналитикалық, органикалық химия және т.б. Химиялық кафедраларға арналған 
негізгі физикалық химия курсының мазмұны барлық жерде бірдей. Айырмашылықтары әдетте елде 
немесе университетте бар дәстүрлерге құрмет болып табылады. Курс бірінші немесе екінші 
семестрде төменгі математикалық деңгейде химиялық термодинамика мен химиялық кинетиканың 
негізгі принциптерін (термодинамика және формалды кинетика заңдары, тепе-теңдік және 
жылдамдық константалары, энтальпиялар және активтену энергиялары) талқылаумен ашылады.
Мұндай талқылаусыз басқа химиялық пәндер бойынша лекцияларды тыңдау мүмкін емес. Шын 
мәнінде, физикалық химия бағдарламаның соңында математика және физика бойынша қажетті 
курстар аяқталған кезде беріледі. Курстың бұл бөліміне статистикалық термодинамика, 
химиялық реакция жылдамдығының қазіргі теориялары, катализ, электрохимия, фотохимия, беттік 
құбылыстар химиясының мәселелерін талқылау кіреді. Ресейлік жоғары оқу орындарында 
химиялық термодинамика мен кинетиканы қайта оқу әдетке айналған. Нәтижесінде бұл 
бөлімдердің бағдарламасы кеңейіп, талқылау тереңдей түседі. Бағдарламаға, мысалы, қайтымсыз 
процестердің термодинамикасы, тербелмелі реакциялардың кинетикасы және т.б. Параллельді 
түрде барлық жерде кванттық механика мен кванттық химия, химиядағы физикалық зерттеу 
әдістері, кейде коллоидтық химия, кристалдық химия және электрохимия бойынша курстар 
оқытылады. Дәрістер практикумдармен сүйемелденеді.Университеттің ең маңызды міндеті – 
физикалық химияның әртүрлі бөлімдерін өз бағдарламасы аясында тұжырымдамалық және 
ұйымдастырушылық деңгейде байланыстыру. Мұны істеу өте қиын. Кәдімгі физикалық химия 
курсының нақты мазмұны мен көлемін П.Этткинс оқулықтарынан бағалауға болады. Олар дүние 
жүзіндегі университеттерде оңай қолданылады. П.Этткинс курсы физикалық химияның барлық 
бөлімдерін бір оқулық мұқабасының астына қалай жинауға болатынын көрсетеді.[2] 
Физикалық химияның элементтері мектеп бағдарламасына енгізілген. Мұнда химиялық 
тепе-теңдік, химиялық реакцияның жылдамдығы және катализ ұғымдары енгізіледі. Идеал және 
нақты газдар мен электролит ерітінділерінің модельдері талқыланады. 
Педагогикалық университетте физикалық химия бейорганикалық және органикалық 
химиямен қатар жетекші пәндердің бірі болып табылады. Бірақ, бейорганикалық және органикалық 
химияны мұғалімдер алдағы кәсіби қызметінде міндетті түрде оқытатынын айта кеткен жөн. 
Физикалық химияға келетін болсақ, студенттер де мұндай күрделі пәнді не себептен оқу 
қажеттілігі туралы сұрақ туындайды. Бұл сұрақ өте орынды. Оқушылардың 90%-ы қатысатын 
базалық деңгейдегі химияның мектеп курсының бағдарламаларын талдау физикалық химия 
саласындағы мәселелердің өте тар шеңберін қамтиды: химиялық реакцияның жылдамдығы және 
оған әсер ететін факторлар, химиялық тепе-теңдік және оның сыртқы жағдайларға тәуелділігі, еруі 

233
және ерітіндінің құрамын өрнектеу жолдары, электролиттік диссоциация, электролиз, химиялық 
реакциялардың жылу эффектілері. 
Бұл сұрақтардың барлығын жалпы және бейорганикалық химияны оқуда түсіндіруге 
болады. Ендеше, болашақ химия мұғалімдері неге физикалық химияны оқуы керек? 
Физикалық химия – химиялық құбылыстарды физиканың теориялық және тәжірибелік 
әдістерінің көмегімен зерттейтін химиялық заттардың құрылысының және түрленуінің жалпы 
заңдылықтары туралы ғылым. Бұл химия мен физиканың қиылысында жатқан іргелі ғылым. 
Физикалық химиядан алған біліммұғалімге физика заңдарынасүйенеотырып, студенттерде 
жалпы химиядан терең білім қалыптастыруға көмектеседі. Бұл студенттерге химиялық кинетика, 
химиялық термодинамика заңдарын түсінуге, әртүрлі типтегі есептерді шығару дағдыларын 
меңгеруге мүмкіндік беретін физикалық химияны оқу болып табылады. Сонымен қатар, мұғалімнің 
міндетіне оқушыларды пәндік олимпиадаларға дайындау және физикалық химияны жақсы 
білмейінше жүзеге асыру мүмкін емес оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру 
жатады. 
Оқу жоспарында физикалық химия пәні міндетті болып табылады және оқу жоспарының 
вариативті блогына енгізілген. Оқу бағдарламасы студенттер физикалық химияны жалпы, 
бейорганикалық және аналитикалық химияны меңгергеннен кейін ғана оқуға кірісетіндей 
құрылымдалған, сондықтан физикалық химиядан білімнің қалыптасуы бар химиялық білім мен 
дағды негізінде жүзеге асады. Мысалы, «Химиялық кинетика» бөлімін оқуды сол аттас тақырып 
бойынша жалпы химияның материалын қайталаудан бастау керек, содан кейін жаңа, терең 
білімдерді қалыптастыру келесі реттілікпен басталады: «Химиялық кинетика» бөлімі —> масса 
әсерінің заңы —>кинетикалық теңдеулер —> реакция реті, реакция ретін анықтау әдістері—
>реакцияның молекулалығы—>сыртқы жағдайлардың химиялық реакция жылдамдығына әсері—
>активтену энергиясы —> кинетикалық химиялық реакциялардың жіктелуі—>механизмі және 
күрделі химиялық реакциялардың кинетикасы—>гетерогенді реакциялардың кинетикасы—> 
катализ.[3] 
Физикалық химияны білу кейінгі пәндерді түсіну үшін өте маңызды. Мысалы, органикалық 
химия мен биохимияны оқығанда химиялық кинетиканы ойлаймыз; қоршаған ортаның химиясын, 
органикалық және бейорганикалық синтезді зерттегенде ерітінділердің термодинамикасына қайта 
ораламыз; қолданбалы химияны оқу кезінде термохимияны білу қажет және т.б. 
Сонымен физикалық химияны оқыту химиялық пәндер цикліне үйлесімдік іріктірілген, 
мазмұны сабақтастық принципіне сай құрылған, бұл пәндік саланың пәндерін меңгеру сапасын 
арттырады. 
Физикалық химияны оқу нәтижесінде педагогикалық университет түлектерінде химиялық 
термодинамиканың, химиялық кинетиканың негізгі заңдары туралы жүйелі түрде ұйымдастырылған 
идеялар, электролиттер мен бейэлектролиттердің ерітінділерін зерттеу туралы идеялар, физикалық 
және химиялық ғылымдар туралы ғылыми-әдістемелік түсініктер қалыптасуы керек. 
Пән бойынша кәсіби «Химия» пәні бойынша құзіреттілікті қалыптастыру химиялық 
пәндерді оқытудың осындай нысандары мен әдістерін қажет етеді, онда бұл құзыреттер үнемі 
көрініп, қалыптасып, жетілдірілуі мүмкін.Белсенділік тәсілін оқушылардың танымдық 
қызығушылықтары мен кәсіби бағыттылығын ескере отырып, сыныптағы іс-әрекеттер, 
оқушылардың сабақтан тыс және өздік жұмыстары кезінде жүзеге асырылатын интерактивті және 
тәжірибеге бағытталған оқытуды интеграциялау арқылы жүзеге асыруға болады. Педагогикалық 
жоғары оқу орындарының студенттеріне физикалық химияны интерактивті түрде оқыту процесінде 
теориялық, эмпирикалық, эксперименттік, әдістемелік тәжірибені бақыланатын меңгеру, ғылыми-
химиялық және химия-педагогикалық іс-әрекеттің нақты түрлерін меңгеру жүзеге асырылады, бұл 
кәсіби білімді қалыптастыру химия мұғалімінің құзыреттілігі негізінде жатыр. 
Білім беру оқушы белсенді білім беру субъектісі ретінде әрекет ететіндей етіп құрылады, 
оның негізгі қызметі –мұғалім ұсынған проблемалық сипаттағы мәселелерді шешуге мүмкіндік 
беретін ақпаратты іздеу болып табылады. Бұл жағдайда мұғалімнің кәсіби ұстанымының 
ерекшелігі, ол білімнің аудармашысы және ақпарат көзіемес, кеңесші немесе модератор 
функцияларын орындайды. Мұғалім оқушылардың химиялық білім берудің білім беру ортасымен 
өзара әрекеттесуін ұйымдастырады, оларды өз бетінше жаңа мәліметтер жинауға, қойылған 
міндеттерді шешу жолдарын іздеуге және өз бетінше жаңасын қоюға ынталандырады. 
Интерактивті әдістерді қолдану дәстүрлі дәрістер мен зертханалық сабақтардың болуын 
жоққа шығармайды. Керісінше, олар ұсынылған оқыту моделіне органикалық түрде сәйкес келеді, 
оны физикалық химия бөлімдерінің бірін оқу мысалы арқылы сипаттауға болады. Кез келген 

234
бөлімді оқуды оқушыларды қажетті білім мен дағдыларды меңгеруге мүмкіндік беретін барлық 
сұрақтар мен тапсырмаларды көрсететін жол бөлігімен таныстырудан бастайды. 
Жол бөлігін алған студент бөлімді оқу процесін өз бетінше құруға мүмкіндік алады. Ол 
теориялық тапсырмаларды өз бетінше де, дәріске қатысқанда да оқи алады. Сіздің зертханалық 
жұмысыңыз – ұсынылған үлгі немесе өз параметрлеріңізді таңдау; Электрондық ресурсты немесе 
тәжірибелік сабақтың бөлігі ретінде, топпен немесе мұғалім мен жеке жұмыс істеу арқылы оқуға 
арналған есептерді шешу алгоритмдерін аяқтайды. Тіпті оқу ретін және бөлім бойынша есеп беру 
құжаттамасын беруді студент өз бетінше таңдайды, өйткені физикалық химияны оқудың барлық 
кезеңінде зертханада жұмыс орындары курстың барлық бөлімдері үшін жабдықталған. Барлық есеп 
беру құжаттамасы оқу нәтижелерінің баллдық-рейтингтік жүйесін бағалаудың факторлары мен 
критерийлеріне сәйкес келеді. 
Сонымен,біз ұсынып отырған оқыту моделінің негізі физикалық химияны оқытуды 
фундаментализациялау мен кәсібилендірудің комбинациясын пайдалану болып табылады. 
Фундаментализация физикалық химияны зерттеудің негізі ретінде жалпы химияның 
теориялық принциптерін және физиканың ең жалпы заңдарын тереңірек, жүйелі түрде 
пайдаланудан тұрады. Кәсіби контекстті енгізу педагогикалық университеттегі химияның мектеп 
курсында оқытылатын тақырыптарға көбірек мән беруден тұрады. Осы идеяларды пайдалана 
отырып және оқудағы белсенділік тәсіліне сүйене отырып, педагогикалық жоғары оқу орнының 
оқытушы стандартында қарастырылған барлық еңбек функцияларын кәсіби түрде орындауға дайын 
түлегін дайындауға болады [4]. 

жүктеу/скачать 12,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: