Ауыл мектебі – әдістемелік қолдау бағыты

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаевтың 2019 жылы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында әлеуметтік жаңғырудың жаңа кезеңін: «Қалалық және ауылдық мектептер арасындағы орта білім сапасындағы теңсіздік өсіп келеді. Негізгі мәселе – ауылдық жерлердегі білікті педагог кадрлардың тапшылығы»,-деп белгіледі.

Білім беру сапасының маңызы ел экономикасы мен қауіпсіздігін дамытудың елеулі факторының бірі ретінде стратегиялық болып табылады.Сонымен қатар әр өңірдің дамуында ауылдың әлеуметтік-мәдени орталығының негізін құрайтын, оның өміршеңдігі мен келешегін айқындайтын ауыл мектебі ерекшк орын алады.

ЭЫДҰ-ның көптеген елдерінде оқуға деген алшақтықты азайту және оқушылардың білім алу мүмкіндіктерін теңестіру саясаты мәлімделді.

Қазіргі кезде қазақстандық мектептер біртіндеп өзгеріп бастады, табысты адамдардың ойлау стратегиялары мен дағдыларын үйрету жүйесіне айналып келеді.

Ауыл мектебі және соған байланысты барлық мәселелер кешені, оқу процесінің ерекшелігінен бастап, мамандар даярлауға дейін білім беру жүйесіндегі «осал тұс» болып қала береді. Мұғалімдердің жетіспеушілігі, сыныптардың толық еместігі, орта және жоғары буында бірнеше пәнді оқыту, материалдық-техһникалық базаның әлсіздігі, ауылдағы қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдайлар – бұлар ауыл мектебінің жұмысын қиындататын жағымсыз факторлардың бірсыпырасы ғана. Демек, ауыл мектебінде оқу процесін ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері бар екенін түсіну керек, сондықтан оны қала мектептерімен қатар бір схемаға келтіру мүмкін емес.

Шынында да, бұл проблемалар, ең алдымен, ауыл мектебінде оқу процесін ұйымдастырудың сапасына теріс әсер етеді. Мұғалімдер ғана емес, оқушылар да зардап шегеді. Оқушының білім беру бағдарламасын игерудің мета-пәндік және пәндік нәтижелеріне қол жеткізуі үшін, шынында да, ауылдық мектеп, егер сыртқы және ішкі факторлар болса, баланың оқу іс-әрекетіне қосылуын толық қамтамасыз ете алмайды, оның барысында жеке жағдайлар жасалады.

Ауыл мектебінде оқу процесін ұйымдастыруға, нақтырақ айтсақ, әр басшының алдында оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға кері әсер ететін келесі факторлар кездеседі:

• 
  Балалардың қарым-қатынасының шектеулілігі;
  
• 
  Ауыл халқының білімі мен мәдениет деңгейінің төмендігі;
  
• 
  Мәдени даму үшін мүмкіндіктердің шектеулілігі;
  
• 
  Адамдарға, адамдардың өмірі мен тұрмысына табиғи ортаның жақындауы;
  
• 
  Балалардың дамуы мен біліміне қойылатын талаптарды бағаламау;
  
• 
  Әртүрлі санаттағы балаларға, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар және дамуында проблемалары бар балаларға ауылдағы түзету мекемелерінің мамандары, психологтер және әлеуметтік педагогтер және басқа мамандар болмаған кезде психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік қолдауды ұйымдастыру қажеттілігі;
  
• 
  Өңірдің мәдени және білім беру орталықтарына бару қиындығы оқушылар мен педагогтердің кейбір ақпарат көздеріне қолжетімділігінің шектеулі болуы және т.б.
  

Сонымен бірге ауыл мектебі қарапайым мектепке қарағанда аумақтық ерекшеліктеріне, контингентіне, әлеуметтік – мәдени ортаның сипатына, ата-аналардың білім деңгейіне қарамастан, кейбір артықшылықтарға ие екенін атап өткен жөн:

• 
  Білім беру процесін дараландыру, жеке білім беру бағытын, бағдарламасын, жоспарын жобалау мүмкіндігі;
  
• 
  Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы тұлғааралық және іскерлік байланыстардың қарқындылығы;
  
• 
  Әр баланың ортақ істе өзін көрсетуге, бірігуге, іс-әрекет бірлігі туралы келісімге келу мүмкіндігі;
  
• 
  Педагогтар мен балалардың шығармашылығы үшін, үлкен және кіші балалардың ынтымақтастығы үшін, бірлескен іс-әрекет пен қарым-қатынасты ұйымдастыру үшін қолайлы жағдайлар туғызу;
  
• 
  Көп балалы отбасының жеке ерекшеліктерінің атмосферасының қалыптасуына бір-бірінің өмір сүру жағдайларын, отбасылардағы қарым-қатынастарды білу, ересектер мен балалар арасында достық және сенімді қарым-қатынас орнатуға ықпал етеді;
  
• 
  Мектептегі және балалардың өзін-өзі басқаруының даму шындығы;
  
• 
  Әр бала мен ата-ананың мектеп проблемаларын талқылауға қатысуымен ұжымдық шешімдерді әзірлеу мүмкіндігі;
  

Жоба шеңберінде оқу-тәрбие қызметінің жай-күйін зерттеу, мектеп инфақұрылымына, білім беру ресурстарына талдау жүргізілді және осы арқылы ауыл мектептерінің қажеттіліктері белгіленді. Ауыл мектептерінің қызметін зерттеудің негізгі бағыты оқу процесі; педагогикалық ұжымның сапасы мен кәсібилігі; мектеп климаты мен оқушылардың әл-ауқаты; мұғалімдерді әдістемелік қолдау; мектеп қоғамдастығының жергілікті социуммен өзара іс-қимылы; мектептің оқу жабдықтарымен және ресурстармен жарақтандырылуы;мектептің техникалық жай-күйі және т.б.

Өкінішке қарай, ауыл мектептеріндегі мектеп тәжірибесін зерттеу бүгінде:

• 
  Соңғы 5 жылдағы білім сапасы тұрақты әлсіз деңгейде, ал оқушылардың білім сапасының көрсеткіші бастапқы деңгейден негізгі деңгейге ауысқан кезде төмендейді;
  
• 
  Мұғалімдердің көпшілігі қалыптастырушы және жиынтық бағалауды жүргізуде, сабақтың мақсаттарын қоюда қиындықтарға тап болады;
  
• 
  Жоғары сапалы қосымша білімнің жетіспеушілігі айқын: әрбір 4-інші ата-ана оны «қанағаттанарлық» немесе «өте нашар» деп бағалайды
  
• 
  Педагогтердің 80 % - дан астамы белсенді оқыту әдістері, сараланған тәсіл, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру, қашықтан оқыту, АКТ қолдану, пәндерді интеграциялау және т.б. бойынша біліктілікті арттыру қажеттілігін атап өтеді.
  

Ұжымдағы ынтымақтастық сапасын өз кезегінде мұғалімдердің кем дегенде 90 % - ы мектеп көмекке мұқтаж оқушыларды қолдайды деп санайды, сондай-ақ оң бағалайды.

Мектеп педагогтерінің цифрлық және басқа ресурстардың болмауы сыныптағы оқу сапасына әсер етпейтін бұл нәтижелер мектепте қолайлы және оң оқу ортасын қалыптастыруға қабілетті екендігін көрсетеді.

2020 жылдың қаңтар айынан бастап жоба шеңберінде 447 оқу кабинеті мен зертханалары тексерілді, кәсіптік кері байланысты ұсына отырып, пән мұғалімдерінің 790 сабағына бақылау жасалды, ауыл мектептерінің педагогтері үшін 1500-ден астам оқыту іс-шаралары өткізілді.

Әдістемелік және педагогикалық қызметінің барлық аспектісі бойынша зерттеудің қорытындысы мектептің оқу-тәрбие жөнінде нәтижелері ұсынылды. Педагогикалық ұжымдарға мектеп тәжірибесін жақсарту, кәсіби дамыту, білім беру процесін жоспарлау және сандық ресурстарды пайдалану бойынша мектеп әкімшілігіне мектепте заманауи білім беру ортасын құру, мектеп кітапханаларының жұмысын қайта жүктеу және оларды оқушылар мен мұғалімдер үшін қосымша білім беру алаңы ретінде пайдалану бойынша кеңестер, ұсыныстар берілді.

Ауыл мектебінде тиімді оқу процесін қамтамасыз етуде басшылар мен мұғалімдерге консультациялық қолдау қажет екенін жүргізілген зерттеу нәтижелері айқындады. Педагогикалық шеберлік орталығының филиалдары мен Назарбаев Зияткерлік мектептері осындай әдістемелік көмек көрсетті. Әдістемелік қолдаудың мақсаты басшылар мен ауыл мұғалімдерінің кәсіби құзіреттілігін дамыту үшін әлеуетін арттыру болды.