Ерте темір дәуіріне жататын Есілдің оң жағындағы зерттелген бекініс-қалашық: 1761 жылы негізі қаланған бекініс: 1752 ж салынған Жаңа – Есіл линиясындағы ең ірі бекініс: 1718 жылы жоғары Ертіс бойына салынған әскери бекініс: 1864 жылы Ш.Уалихановтың генерал Н.Черняевтің әскерімен басып алуға қатысқан бекініс: 1847ж. Салынған бекініс: 1851ж. Орыстарға қантөгіссіз берілген бекініс: 1853ж. Ресейдің қол астына алынған Қоқандықтардың бекінісі: 1854ж. Салынған бекініс: 1859ж. Ұлы жүз бен Қырғыз елінің солтүстік шекарасына тұрғызылған бекініс: 1720 жылы салынған бекініс:
«Қазақ» сөзіне «еркін», «кезбе» деген түсініктеме берілген
«Дешті уәләяты Берке ханға бағынған кезде дінсіздердің көп бөлігін ол ислам дініне кіргізді»
1913ж. «Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды»
«1899 жылдан кейін қазақтар мен орыстар арасындағы жанжалдар өмірінің сипатты белгісіне айналды»
«Тыңдаңыздар, қан төкпеңіздер»
Ғұндар соғыстан кейін тынығады, әрі қамсыз тіршілік етеді, әркім қолында барымен қанағат етеді.
Үйсіндер Қытай сияқты ірі елдермен тең құқықты дәрежеде болған. Саяси және сауда қарым-қатынасы дамыған.
Сақтар жақсы шабандоз болған. Олар «садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген».
Вэсаканың ер жүрек ұлдары ең биік, бәрінен жоғары тұрған Канха қамалының алдында құрбандық берді.
Үйсіндер егіншілікпен де, бау-бақша өсірумен де айналыспайды, тек оты мол, суы мол жерге мал-жанымен бірге көшеді де, жүреді.
Парсы патшасы әр елден келген салт аттылардың ат жарысын ұйымдастырады. Жарыс жолының ұзындығы бес шақырымнан астам болып белгіленеді.
Ертелі-кеш ат үстінен түспейді. Маңызды істер туралы кеңесетін болса, кеңесті де ат үстінде отырып өткізеді. Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді. Олар тау мен орманда көшіп жүреді, жас кезінен ыстық-суыққа, шөлге үйренген.
Томирис, әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ.
Сақтар туралы «Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандықққа шалады» деп жазған
«Соғдылардың Түркістан мен Жетісуға қоныс аударуы саудаға байланысты» деп айтқан зерттеуші
«Монғол жеріндегі IX-XIIIғ. өмір сүрген керейлер күшті дамыған ел» деп айтқан тарихшы
Ресейдің саудасын дамытуда Қазақстанды “кілт және қақпа” деп атаған
