Ұстаз оқу арқылы адамгершілігі биік жаңа ұрпақ тәрбиелеуді мақсат етеді.
8.
1879ж.
«Қазақ хрестоматиясы» оқулығы Орынборда басылып шығады. Сол жылы Торғайда мектеп инспекторы болып тағайындалады.
Халқымызға білім беріп, басқа мәдениетті елдердің қатарына қосылуды мақсат етеді. Л.Н.Толстойдың, И.Б.Паульсонның, К.Д.Ушинскийдің оқулықтарын өз оқулығына негіз етіп алады.
9.
1879-1883ж.
Торғай облысының 4 уезінде (Торғай, Ырғыз,Торицк,Ақтөбе) жаңа мектептер ашады.
А.И.Герцен, В.Г.Белинский, Н.Г.Чернышевский, Н.А.Добролюбовь секілді орыс демократтарының еңбектерімен танысады. Қазақ тіліне аударады.
10.
1883ж.
Торғайда техникалық білім беретін тұңғыш қолөнер мектебі ашылады.
«Кел, балалар, оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Залым төреге», «Азған елдің
11.
1883ж.
«Мұсылмандық тұтқасы» оқу құралы Қазан қаласында араб әрпімен басылып шығады.
12.
1886ж.
Орскіде тұңғыш мұғалімдер мектебін ашады.
13
1887ж.
Ырғызда тұңғыш қыздар мектебін ашады.
14
30.07.1889ж.
Қайтыс болды.
15
1896ж.
Қазанда «Мәктубат» деген кітабы жарық көреді.
15
1989ж.
22 ҚР қаулысымен ұстаздың 150 жылдығына орай Арқалықта Алтынсарин мұражайы ашылды.
1983ж. бастап білім беру саласында педагогтар мен ғалымдарға «Алтынсарин медалі» беріліп келеді.
Шәкәрім Құдайбердіұлы – ақын, сазгер, әнші, аудармашы, тарихшы, ғалым-зерттеуші, философ.
р/с
жылдар
оқиғалар
Қосымша мәліметтер
1.
1858ж
ШҚО,Абай ауданы, Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген.
Абайдың Құдайберді деген ағасының ұлы, немере інісі.
2.
1866ж.
Әкесі қайтыс болып, Абайдың тәрбиесінде болады.
Абайдың ақыл-кеңесімен аса білімдар, ойшыл болып өседі. Араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жетік білген.
3.
1878ж.
20 жасында Ысқақтың орнына болыс болады.
4.
1905-06ж.
Меккеге барып қайтады.
Жолда Стамбұл қаласында 1 ай болып, кітапханаларда отырады. Көптеген кітаптар алып қайтады.
5.
1909-10ж.
Шыңғыстау қойнауындағы Шақпақ деген жерде жалғыз үй тігіп, өмір сүре бастайды.
«Жастарға» өлеңі білімді болуға үндейді. «Насихат» өлеңі қазақ өмірінің психологиялық портретін жасайды. «Үш-ақ түрлі өмір бар» -үш кезеңді суреттейді.
6.
1917ж.
Ресей патшасының тақтан құлағанына қуанып, ел ішіне оралып, шаруашылықпен айналысып, мақалалар жазады. Шығармаларын баспасөзге шығарады.
«Адамдық болырың», «Талап пен ақыл», «Кәрілік туралы», «Дүние мен өмір», т.б. өлеңдері философиялық мәнде. Ақынның ірі поэмалары: «Еңлік-Кебек», «Қалқаман-Мамыр», «Нартайлақ пен Ақсұлу» .
7.
1931ж.
Шақпақтағы өз үйіне қайтып келіп, тұрып жатқан жерінде 2 қазан күні қайғылы қазаға ұшырайды.
«Әділ мен Мария» атты роман жазған. Физулидің шығармасы негізінде «Ләйлі-Мәжнүн» дастанын жазған. А.С.Пушкиннің «Дубровский», «Боран» атты шығармаларын еркін аударған.
8.
1988ж.
Ақын ақталып, шығармалары халықпен қауышады.
Ахмет Байтұрсынұлы –мемлекет қайраткері, ақын, ғалым, пулицист.
Қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, Сарытүбек ауылында дүниеге келген.
2.
1882-84ж.
Ауылдағы көзіқарақты адамдардан хат танып сауат ашады.
3.
1891-95ж.
Орынбордағы мұғалімдік мектепте оқып білім алады.
4.
1895ж. -1909ж
1 маусымынан бастап Ақтөбе, Қостанай,Қарқаралы уездерінде қазақ-орыс мектептерінде мұғалім болады.
Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы қалаларында бала оқытады,өмір күресіне араласады.
5.
1905ж.
Қоянды жәрмеңкесіне қатысады.
14 500 адам қол қойған құзырхат жазып, онда жергілікті басқару, сот,халыққа білім беру істеріне Қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, т.б. талап қойған.
6.
1909ж.
1 шілде губернатор Тройницкийдің бұйрығымен тұтқындалып, Семей түрмесіне жабылды.
Алғашқы жинағы «Қырық мысал» Санк-Петербургта жарық көреді.
Көркем аударма саласымен айналысып, орыс классиктерінің И.А.Крылов, А.Пушкин, И.И.Хемницер, С.Я.Надсонның шығармаларын қазақ тіліне аударған.
7.
1910ж.
Ресей ІІМ-нің Ерекше Кеңесі 19 ақпанда жер аудару жөнінде шешім қабылдады.Айдауда жүріп, халық мүддесінің, оның тілі, діні, ділінің қорлануына қарсы нақты істердің басында болады.
1911ж. екінші кітабы «Маса» өлеңдер жинағы жарық көреді.
1912ж.»Оқу құралы», 1914ж.«Тіл құралы», оқу құралдары жарық көреді.
8.
1913-18ж.
Ә.Бөкейханов, М.Дулатовпен «Қазақ» газетін шығарады.
«Қазақ халқының бас ақыны» деген мақаласы «Қазақ» газетінің 3 санына жарық көреді.
9.
1917ж.
Алаш партиясы бағдарламасын дайындауға қатысады.
10.
1917ж.
Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы болды.
11.
1919ж.
Алашорда үкіметінің Торғай обл. Бөлімінің мүшесі болды.
Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметінен келіссөзге аттанды.
12.
1920ж.
В.И.Ленин Кеңес үкіметінің Қазақсстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады.
13.
1920ж.-21ж.
Тамызда құрылған Қазақ АКСР үкіметінің құрамына еніп, халық ағарту комиссары қызметінде болды..
1923ж. «Ер Сайын» атты эпостық жырын ғылыми түсініктемелерін, алғы сөзін жазып Мәскеуден басып шығарады.
14.
1921-25ж.
Орынбордағы халық ағарту инст. Сабақ береді
1924ж. «Әліпби», 1926ж. «Жаңа әліпби» оқулығы жарық көреді
15.
1926-28ж.
Ташкенттегі Қазақ халық ағарту сабақ береді.
1926ж. «23 жоқтау» халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жинап шығарады.Осы жылы Ташкентте «Әдебиет танытқыш» деген ғылыми кітабы жарық көреді.
ХХғ. басында қазақ тіл білімінің негізін қалап, қалыптастырып, араб графикасына негізделген қазақ жазуының реформаторы болды.
16.
1928ж
Алматыда ҚазМУ(қазіргі ҚазҰПУ) профессоры болады.
17.
1929ж.
2 маусымда 43 Алаш қозғалысы қайраткерлерімен бірге ол Алматыда тұтқынға алынып, осы жылдың соңына дейін тергеу үшін Мәскеудегі Бутырка абақтысында жөнелтілді.
8 қазанда қайта қамауға алынып,2 айдан соң 8 желтоқсанда атылады.
20.
1988ж.
4 қарашада Қазақ ССр Жоғарғы соты А.Байтұрсынұлының қылмысы жоқ деген шешім қабылдап, оны ақтауға шешім шығарады.
Осы кезеңде Ш.Құдайбердіұлы, Ә.Бөкейханұлы, С.Садуақасұлы, М.Дулатов, Ж.Ақбаев, Қ.Кемеңгерұлы. Ғ.Қарашев, Х.Досмағамбетов, М.Тынышбаев, т.б. қайраткерлер ақталады.
Міржақып Дулатов –мемлекет қайраткері, ақын, жазушы, пулицист.
р/с
жылдар
оқиғалар
Шығармалары
Қосымша мәлімет
1.
. 1885ж.
Қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, «Қызбел» ауылында дүниеге келген.
2 жасында анасынан,12 жасында әкесінен айырылады.
2.
1897-1902ж.
Торғайдағы 2 кластық орыс-қазақ учелищесінде Мұқан Тоқтабайұлынан дәріс алады.
Бітірген соң ауылда мұғалім болады.
3.
1904ж.
Омбыға келіп А.Байтұрсыновпен кездеседі.
Патшалық отаршылдыққа ашық қарсы шығып, жер мәселесін көтеріп, мұсылмандықты қудалауға тыйым салуды талап еткен.
4.
1905ж.
Қарқаралыдағы саяси-әлеуметтік істерге қатысады.
Патша өкіметіне қарсы питеция жазушылардың қатарында болады. 14 500 адам қол қойған құзырхат жазып, онда жергілікті басқару, сот,халыққа білім беру істеріне Қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, т.б. талап қойған.
5.
1906ж.
Петербурге барып қайтады.
6.
1907ж.
Перетбургте шыққан «Серке» газетіне «Жастарға» деген өлеңін, «Біздің мақсатымыз» деген мақаласын бүркеншек атпен жариялайды.
7.
1909ж.
Уфада «Оян, қазақ» деген атпен тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көреді.
Алғаш 1909ж, кейін 1911ж.Орынборда қайта басылып шығады.
Бұл қазақ әдебиетінде ең көп қудаланған шығарманың бірі болды. Патша өкіметі кітаптың басылымдарын таратпауды қатаң қадағалауға алды.
8.
1910ж.
Қазанда тұңғыш роман – «Бақытсыз Жамал» романы жарияланады.
Өз мезгілінің қоғамдықмәселесін көтерген, махаббат бостандығын көтерген,әйел теңсіздігін көтерген тұңғыш көркем шығарма.
Қазақ әдебиетінің барлық жанрында қалам тартқан қайраткер.
9.
1911ж.
«Оян, қазақ» кітабы үшін Семей түрмесіне қамалып, 19 ай бойы түрмеде қамауда болады.
Бұл кітаптағы өлеңдері: «Қазақ халқының бұрынғы һәм бүгінгі халі», «Қазақ жерлері», «Жастарға», «Жесір даулары хақында», «Жігіттер»,т.б.
Ақынның терең жан күйзелісін, рухани бұлқынысын,ақындық қуатын бар өлеңдерінен аңғаруға болады.
10.
1913-18ж. «Қазақ» газетін шығарушылардың бірі болады.
«Азамат» өлеңдер жинағы (1913)Орынборда жарық көреді.
«Терме» өлеңдер жинағы (1915ж) Орынборда жарық көреді.
Өмірлік мақсаты- туған халқының бостандығы, отарлық езгіден құтылуы болды. Өмірінің ақырына дейін осы жолда күресті.
11.
1920ж.
Ташкентте «Ақжол» газетінде қызмет етті.
12.
1922ж.
Саяси тұтқынға түсіп, Ә.Бөкейханов екеуі Орынборға жер аударылады.
«Есеп құралы» Ташкентте жарық көреді. «Балқия» пьесасы (1922) Орынборда жарық көреді. «Оқу құралы» (1924) Орынборда жарық көреді.
Халықты рухани санасын ашу үшін, білім беру, мектептер ашу ісімен белсенді түрде айналысқан.
13.
1922-28ж.
Ағарту саласында оқытушы болады: Орынборда педагог, Семейде сот мекемесінде, Ташкент,Қызылордада газет қызметтерінде болады.
14.
1928ж.
Қамауға алынып, 10 жылға сотталады. Ақ Теңіз-Балтық теңізінің Сосновец лагеріне жіберіледі. Абақты тауқыметін көре-көре ақыры сонда қаза табады.
15.
1935ж. 5 қазанда
Сол лагерьде қайтыс болады.
16.
1988ж.
ҚССР-ң Жоғары Сотының шешімімен ақталады.
17
1993ж.
Сүйегі туған жеріне әкелінеді.
Жүсіпбек Аймауытов –мемлекет қайраткері, ақын, жазушы, аудармашы, сыншы, әнші, сазгер.
р/с
жылдар
оқиғалар
Шығармалары
Қосымша мәлімет
1.
1889ж.
ҚазіргіПовладар облысы, Баянауыл ауданы, «Қызылтау» ауылында дүниеге келген.
2.
14-15ж.
Үй-ішінің рухсатынсыз Баянауылдағы орысша-қазақша мектепке екі сыныптық түседі.
3.
1907-1914ж.
Баянауыл орыс мектебінде, Кереку ауылшаруашылық мектебінде, Кереку орыс-қазақ мектебінде оқыиды.
4.
1913ж.
«Қазақ» газетіне алғашқы өлеңі жарық көреді.
5.
1914-18ж.
Семей мұғалімдер семинариясында оқып білім алады.
6.
1916ж.
Драмалық шығармалар жаза бастайды.
7.
1918-19ж.
М.Әуезовпен бірге Семейде «Абай» журналын шығарып, Абай қазасының 10 жылдығына арнап мақалалар жазады.
«Абайдың өмірі мен қызметі», «Абайдан кейінгі ақындар» атты мақалалар.
8.
1922-24ж.
Қарқаралыда мұғалім, «Қазақ тілі» газетінің редакторы болады.
«Рабиға» , «Сылаң қыз», пьесалары Орынборда жарық көрді. (1922)
9.
1924-26ж.
Ташкентте «Ақжол» газетінің бөлім меңгерушісі болып қызмет атқарады.
«Тәрбиеге жетекші»Оры.бор, (1924), «Мансапқорлар» Москва(1925), « Ел қорғаны» Ташкент (1925), «Шернияз» пьеса Мәскеу (1925), «Терме» Ташкент (1925), «Қанапия-Шарбану» Мәскеу (1926)»Қартқожақ» романы және «Психология» еңбегі, Қызылорда (1926),»Жан жүйесі және өнер таңдау» Мәскеу (1926)
10.
1929ж.
Ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалады.
«Ақбілек» романы,(1928ж.), «Күнікейдің жазығы» (1928) «Жаңа әдебиет» журналы №1.
«Комплекспен оқыту жолдары» Қызылорда (1929), «Нұр күйі» Қызылорда (1929)
11.
1930ж.
Москвадағв Бутырка түрмесіне қамалады.
12.
1931ж.
Атылды.
13.
1988ж.
КССР. Жоғарғы Соты оның қыдмысы жоқ деп ақтады.
Мағжан Жұмабаев –мемлекет қайраткері, ақын, жазушы, аудармашы, әнші, сазгер.
р/с
жылдар
оқиғалар
Шығармалары
Қосымша мәлімет
1.
15.05. 1893ж.
Қазіргі СҚО, Булаев ауданында, Сасықкөл ауылында дүниеге келген.
Өз әкесі Бекен, бабалары Жұмабай, қажы, Шоқай, Өтеген, Өтеміс –өз заманынның даңқы шыққан белгілі адамдары.
2.
1905-1910ж.
Қызылжардағы татар зиялысы М.Бегішевтің медрессесінде Хасен молдада оқиды.
Өзіңі Мүсілім, Қаһарман, Мұхаметжан, Сәлімжан, Қалижан, Сабыржан, Күландам, Гүлбарам сынды бауыр-қарындастары болған.
3.
1909ж.
Абай өлеңдерін оқып, тағлым алады.
4.
1910-11ж.
Уфадағы Медресе Ғалиядағы Ғ.Ибрагимовтан білім алады.
Қазанда «Шолпан» атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көрді. (1912)
5.
1913ж.-1916ж.
Омбыда М.Дулатовтан білім алған «Бірлік» ұйымының жұмысына араласады.
Алаш қайраткерлері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов т.б. бірге болды. Өлеңдері «Қазақ» газетіне жарияланып тұрды.
6.
1919ж.
«Бостандық туы», «Ақжол» газеттерінде редактор және «Шолпан», «Сана» журналдарында қызмет етті.
«Батыр Баян» поэмасы жарыққа шықты.
7.
1922 ж.
Мәскеуде «Күншығыс» баспасында аудармашы қызметін атқарады.
8.
1923-26ж.
Мәскеуде В.Брюсов ат. Жоғары әдебиет институтында оқыды.
«Өлеңдер жинағы» Қазан(1922),
Ж.Аймауытов «Мағжанның ақындығы» зерттеу еңбегі –поэзиятанудағы ғажайып эстетикалық биіктеріміздің бірі саналған. М.Әуезов Абаймен қатар қойып, ең үздік, заманынан озған ең жүйрік ақын санаған.
8.
1923ж.
«Алқа» атты жасырын ұйым құрғаны үшін 10 жылға айдауға кесті.
Оның 10 жылдай өмірі абақтыда қуғын-сүргінде өтеді.
10.
1934ж.
Әкесі Бекен қуғында қайтыс болды.
Өлеңдері: «Сағындым», «Анама», «Орал», «Сүй, жан сәулем», «Шолпы»,
«Мен жастарға сенемін»т.б.
11.
1936ж.
М.Горький мен Е.Пешкованың көмегімен босап келеді.
Аудармалары: «Орман патшасы» (Гете-Жуковскийден), «»Жазғы таң», «Толқын», «Күннің батуы» (Гейнеден), «Сарғайып келіп егін толқындаса» (Лермонтовтан)
12.
1938ж. 19.03.
Атылды.
«Сағындым», «Жан сөзі», «Мені де өлім әлдиле», «Шын сорлы», т.б.
Бауырлары Мүсілім, Қаһарман, Мұхамеджан репрессияға ұшырады.
12
1943.ж.
Анасы Гүлсім қуғында қаза тапты.
13.
1988ж.
ҚССР Жоғарғы сотының шешімімен ақталды.
Сұлтанмахмұт Торайғыров – ақын, жазушы, ағартушы.
р/с
жылдар
оқиғалар
Шығармалары
Қосымша мәлімет
1.
28қазан1893ж.
Көкшетау обл., Қызылту ауданында дүниеге келген.
Өз әкесінің аты-Әбубәкір (Шоқпыт деп атаған). Торайғыр-заманында батырлығымен де, әділдігімен аты шыққан би болған. 2 жасында анасынан айырылған.
2.
1896-97ж.
Шоқпыт атақонысы Баянауылға көшіп келіп, Торайғыр көлінің жағасына орналасады.
3.
1902-07ж.
Әкесі оны ауыл молдасына оқуға береді.
4.
1908ж.
Баянауылда Әбдрахман молданың медресесінде 2 жыл оқиды.
5.
1911ж.
Нұрғали Бекбауов деген мұғалімнен сабақ алады.
6.
1912ж.
Троицк қаласында Рахманқұли медреседе білім алады.
«Зарландым» атты очеркін жазады.
Ақын, азамат, публицист болып қалыптасуына осы жақтағы алған білімінің ықпалы болады.
7.
1913ж.
Троицк маңындағы ауылдарда бала оқытады.
«Өлең һәм айтушылар», «Ауырмай есімнен жаңылғаным», «Қазақ тіліндегі өлең кітаптары жайында», «Қазақ ішінде оқу, оқыту жолы қалай?» деген әңгіме, мақалаларын жариялайды.
8.
1913-14ж.
«Айқап» журналында қызмет атқарады.
Көптеген шығармаларын осы редакцияда қызмет етіп жүрген кезінде жазады.
9.
1914ж.
«Шоң серіктігі» ұйымын құрады.
«Қамар сұлу» романын жазады.
Осы жылы Қатонқарағай аймағында Шыңғыстай ауылында мұғалім болады.
10.
1915-16ж.
Тарбағатай аймағындаТерісайрық болысында, Құрбан қажының аулында бала оқытады.
«Кім жазықты?» өлеңмен жазылған романы жарық көреді.
«Ескі сөз», «Ақнайман Ойсынбай», «жалаңаш баба», «Елден» деген атпен аңыз, әңгімелер жариялап тұрады.
11.
1916ж.
Томскіге барып, орысша оқиды.
12.
1917ж.
«Алаш» партиясының идеясын қолдайды, Семейге келіп,облыстық қазақ комитетінің кіші хатшысы болады.
«Алаш ұранын» , «Таныстыру» , «Сарыарқа жаңбыры» секілді шығармаларын жариялайды.
13.
1918ж.
Ауырып, оқуын да, жұмысын да тастап, еліне келеді.
«Оқып жүрген жастарға», «Шығамын тірі болсам адам болып», «Тәліптерге», «Шәкірт ойы», т.б. өлеңдері бар.
14.
1919ж.
«Адасқан өмір», «Кедей» поэмаларын жазады.
15.
1920ж.
27 жасында аурудан қайтыс болады.
«Тым болмаса 2 жыл тура алмадым, іштегіні түгел жарыққа шығара алмай барамын» – деген соңғы сөзі қалған.
