Қазақ әдебиеті Оқу-әдістемелік құралы

Бейімбет Майлин –ақын, жазушы, драматург, пулицист, аудармашы

жүктеу/скачать 1,02 Mb. бет 4/8 Дата 13.09.2023 өлшемі 1,02 Mb. #180938

Бұл бет үшін навигация:

• Сәкен Сейфуллин –ақын, жазушы, драматург, пулицист, аудармашы.
• Мұхтар Әуезов – жазушы-ғалым, драматург, пулицист, аудармашы.
• Сәбит Мұқанов – Қазақстан халық жазушысы, ғалым, драматург, пулицист, қоғам қайраткері
• Ғабит Мүсірепов – жазушы-ғалым, драматург, аудармашы, мемлекет және қоғам қайраткері.
• Ғабиден Мұстафин – жазушы, қоғам қайраткері

Бейімбет Майлин –ақын, жазушы, драматург, пулицист, аудармашы. р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 1896ж. Қостанай обл. Таран ауд. Дүниеге келген. Әуелі ауыл молдасынан сауат ашады. 2. 1913ж. Троицкідегі Уәзифа медресесінде ,Қостанайдағы орыс-қазақ мектебінде, Уфадағы «Ғалия» медресесінде оқыған. Ақындығы «Мұсылмандық белгісі» (1912ж.) «Мұқтаждық», «Кедей», «Жауыз кім? «Садақ» атты қолжазба журналына белсене араласып, өзінің «Шұғаның белгісі» атты әңгімесін жариялаған. 3. 1916-21ж. Ауылда ұстаздық еткен. «Байдың қызы» , «Қашқан келіншек» (1917), «Өтірікке бәйге», «Сағындық», «Кемпірдің ертегісі», «Қанай», т.б. поэмалар жазған. 4. 1922-23ж. Орынборда шығып тұрған «Еңбекші қазақ» газетінде редактор болды. «Қанды кек», «Өлім тырнағында», «бір суреттің тарихы» әңгімелері, «Азамат Азаматыч» романы жарық көрген. 1936ж. «Дон казаха» деген атпен басылып шыққан. 5. 1923-25ж. Қостанайдағы «Ауыл» газетінде жұмыс істеген. «Шаншар молда», «Неке қияр», «Талтақбайдың тәртібі», «Келін мен шешей», «Көзілдірік», «Амангелді»(Ғ.Мүсіреповпен бірге),»Жолбарыс», «біздің жігіттер», «(Майдан», «Жалбыр», « «Шұға» т.б. драмалық шығармалаы бар. 6. 1934-37ж. «Қазақ әдебиеті» газетінде редактор болды. Қазақ кеңестер әдебиеті кезеңінде көркем прозаның дамуына ерекше ықпал еткен жазушы. 7. 1937ж. жаламен ұсталды 8. 1938ж.25 ақпанда Атылды. Сәкен Сейфуллин –ақын, жазушы, драматург, пулицист, аудармашы. р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 1894 ж.15 қазанда Жезқазған обл. Ақадыр ауданы, Қарашілік қыстағында дүниеге келген. 2. 1905-0908ж. 1910ж. Нілдідегі орыс-қазақ, кейін Ақмоладағы приход мектебінде оқиды. 3. 1910-13ж. 1913-16ж. Қалалық үш кластық мектепте білім алады. Омбыдағы мұғалімдер семинариясында Оқиды. Қазан қаласында «Өткен күндер» тұңғыш өлеңдер жинағы басылып шығады. (1914ж) Омбыда «Бірлік» қауымы басшыларының бірі болды. 4. 1917ж. «Тіршілік» газетін шығаруға атсалысты. 9 наурызда «Асығып тез аттандық «өлеңін жазды. «Жұбату» тұңғыш әңгімесін жазды. Ақмола қаласына ауысып «Жас қазақ» ұйымын ашты. 5. 1918ж. 4 маусымда Ақтардың көтерілісі болып, Ақмола совдепшілері тұтқындалды. «Жас қазақ марсельезасын» жазды. Осы жылы «Бақыт жолында» атты драмалық шығармасы жарық көрді. Осы уақытта атаманның азап вогонында 47 күн ажалмен арпалысты. 6. 1919ж.3 сәуірде Колчактың Омбыдағы түрмесінен қашып шықты. 7. 1920ж.7 мамырда Ақмолаға қайтып келіпатқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі болды. Қаз. Кеңесі Автон. Респ. Жариялаған кеңестердің 1-Құрылтай съезіне делегат болып қатысып, Орталық Атқару Комитетінің мүшесі болып сайланды. Жер-су ком. басшысы болды. 8. 1922ж. Орынборда «Асау тұлпар» өлеңдер жинағы шықты. 9. 1924ж. «Домбыра» 10. 1927ж. «Жер қазғандар» повесі.»Тар жол тайғақ кешу» мемуарлық романы жарыққа шықты. Басты шығармалары орыс тіліне аударылып, Кеңес Одағының бірнеше тілдеріне аударылды. 11. 1928-29 «Тұрмыс толқынында», «Көкшетау» поэм. Жарық көрді. Қазақ жазушылары ішінен тұңғыш «Еңбек Қызыл Ту» орденімен марапатталған. 12. 1930-34 «Айша»(1930), «Жемістер» (1935), «Альбатрос» (1932), «Қызыл ат» (1934)»Қазақ әдебиеті» кітабын жазды. Шығармашылығының 20 жылдығы мерекеленген. 13. 1937ж. Саяси жаламен ұсталып, келесі жылы атылған. 1958ж. ақталды. 1985ж. С.Сейфулин атында әдеби сыйлық тағайындалған. Мұхтар Әуезов – жазушы-ғалым, драматург, пулицист, аудармашы. р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 1897ж.28.09. Шығ. Қаз. Обл. Абай ауд. Дүниеге келген. Әкесі Омархан мен атасы Әуез сауатты адамдар болған. 2. 1908ж. Семейде Камаладдин хазірет медресесінде оқып,орыс кл. Дайындық курсына ауысады. 6жасында Абайдың өлеңдерін жаттап, оны өзіне айтып берген. 3. 1910ж. Семейде қалалық бес сыныптық қазына учелищесіне түсіп оқиды Осында оқып жүріп, «Дауыл» атты тұңғыш шығармасын жазады. 4. 1915ж. Учелищ. Аяқтап, Семейдегі мұғалімдер семинариясына оқуға түседі. Семинарияда оқып жүріп, Шәкәрімнің «Жолсыз жаз» дастанының негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазады. 5. 1917ж. Ойқұдық деген жерде сахналап қояды. Ж.Аймауытовпен бірге «Қазақтың өзгеше мінездері» деп аталатын алғашқы мақаласы «Алаш» газетінде басылған. «Сарыарқа» газетінде «Адамдық негізі-әйел», «Оқудағы құрбыларыма», «Қайсысын қолданамыз» деген мақалалары жарияланған. 6. 1919-20ж. Семей губревкомның қазақ бөлімінің қызметкері болған. «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болған. 7. 1921ж. «Қорғансыздың күні» алғашқы әңгімесін жариялайды. «Еңлік-Кебек» драмасы мен алғашқы әңг. –сі Орынборда жеке кітап болып шығады(1922) Семейде Ж.Аймауытовпен бірге «Абай» журналын шығарған. 8. 1922ж. Ташкент унив. Тыңдаушы болып оқуға түседі. «Қыр суреттері», «Қыр әңгімелері», «Үйлену», «Оқыған азамат», «Кім кінәлі», «заман еркесі», шығармаларын жазды. «Шолпан», «Сана» журналдарына жұмысқа орналасқан. 9. 1924-25ж. Семей қ. Мұғалімдер техн. Оқытушы болады. «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу», «Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық» әңгімелері жарияланған. «Таң» журналын шығарған. 10. 1926ж. Семейге арнайы комиссия құрып, ауыз әдебиетін жинайды. «Қаракөз» пьесасын жазған. 11. 1927ж. Жетісу өңіріне келіп, І.Жансүгіровпен бірге ел аралайды. «Әдебиет тарихы» монографиясы ғыл. эскпед. Негізінде жарық көреді. «Қараш-Қараш оқиғасы» повесі жарық көреді. 1927-29ж. Абай шығармаларын жинап, баспаға әзірлеген. 12. 1928ж. «Қилы заман», «Хан Кене», пьесасын жазған. Орта Азия мемл. Ун. Аспирантурасына қабылданған және Қазақ ағарту инст. Сабақ берген. 13. 1930ж. 16.09. Тұтқындалады. Тергеу 2 жылға созылады. 14. 1932ж. Шартты түрде 3 жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарады. «Айман-Шолпан», «Тартыс»(1933), « «Қаракөз», «Еңлік-Кебек», «Хан Кене», «Қилы заман» шығармаларынан бас тартуға мәжүр болады. 15. 1934ж. Қаз. Пед. Инст. Оқытушы –профессор болды. «Түнгі сарын», «Қалқаман –Мамыр»(1938), «Абай» (1940)пьесаларын жазды. 16. 1940ж. «Абай жолы» романын жазуға кіріседі. 1- кітабы -1942ж. 2-кітабы-1947ж. 3-кітабы-1950ж. 4-кітабы-1954ж. Бұл шығарма әлем әдебиетінде ерекше құбылыс саналған. Бұл еңбегі үшін 4949ж. Сталиндік сыйлық(кейін КСРО Мемл.сыйл.) 1959ж. Лениндік сыйл. Берілген. 17. 1941ж-47ж. «Намыс гвардиясы» Ә.Әбішевпен бірге,(1942) «Қынаптан қылыш»(1945) «Абай» либереттосын(1944) Жазады. 1945,1957ж.-екі мәрте Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталады. 1951ж. «Құрмет белгісі» орд. 18. 1950-1960ж. «Бес дос», «Алуа», «Асыл нәсілдер» драмалық шығармаларын, «абай Құнанбаев» монограф. (1959) жазады. «Өскен өркен» романы шығады. 1957ж. Ленин орденімен марапт. 19. 1961ж. Кенеттен қайтыс болады. Семейде, Алматыда, Астанада жазушы есімімен ауыл, аудан, көш. Аталады. 20. 1963ж. Әуезов үйі ашылады. Драма театры есімімен аталады. 21. 1997ж. ЮНЕСКО көлемінде жазушының 100 жылдық мерейтойы аталып өтіледі. Парижде жаз. Арналған. халықаралық конф. Болады. Сәбит Мұқанов – Қазақстан халық жазушысы, ғалым, драматург, пулицист, қоғам қайраткері р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 1900ж. Солтүстік Қаз. Обл. Жамбыл ауданында, қазіргі С.Мұқанов атындығы ауылды дүниеге келген. ( Бұрынғы Ақмола обл. Ақмола уезі) 7 жасында әкесінен, 8 жасында анасынан айырылып, Мұстафа деген ағасының қолында тәрбиеленеді.Ауыл байларынан жалданып жұмыс істейді.Ауыл молдасынан өз талабымен сауат ашады. 2. 1918-19ж. Омбыдағы мұғалімдер курсын оқиды. «Көңілім», «зарығу», «Жоқшылыққа» атты өлеңдері осы жылдары жазылған. Ғ.Тоқай, Абай шығармаларын оқып, халықтың қисса дастандарын жатқа біледі. Ол ақын болуды армандайды. 3. 1922-1926ж. Орынбордағы жұмысшылар факультетінде оқиды. Осы жылдар ішінде шығармашылығын жетілдіреді. «Еңбекші қазақ», «Қазақ мемлекеттік баспасында» жауапты қызметтер атқарады. 4. 1928-35ж. Ленинград университетінде, одан кейін Мәскеу ге ауысып, қызыл профессорлар институтында білімін жетілдіреді. «Батырақ» дастаны, «Октябрь өткелдері»(1927) , «Бай баласы» (1928), «Майға сәлем» (1933), «Сұлушаш» поэмасы(1928), «Адасқандар»(Мөлдір махаббат)(1931), «Ақ аю» поэмасы (1935), «Теміртас» романы(1935), «Ақбөпенің зары» «(1927) повесі, Ғылыми еңбектері: «ХХғ. қазақ әдебиеті» (1932), «ХҮІІ-ХІХғ. қазақ әдебиетінің тарихи очерктері» (1941), «Өсу жолдарымыз» (1960), «Жарқын жұлдыздар» (1964), «Халық мұрасы» (1974ж.) 5. 1937-41ж. Абай ат. ҚазҰПУ сабақ береді. «Ботакөз» ( «Жұмбақ жалау» деген атпен шыққан)романы (1938), «Балуан Шолақ» повесі (1941), 1936-37ж. Жазушылар Одағының төрағасы қызметін қоса атқарады. 6. 1947-1964ж. «Сырдария» романы (1947-48),«Өмір мектептері» 3-т. Мемуарлық романы (1949-64), «Ш.Уәлиханов» драмалық шығармасы(1953),»Қашқар қызы» (1958). Публ. Мақалалары мен очерктерінен тұратын «Саяхаттар» (1954), «Туған жердің тыңында» (1955), «Алыптың адамдары»(1959), «Замандас туралы аңыз» (1961) «Өмір мект.» шығармасы үшін Абай ат. мемлекеттік сыйлыққа ие болады. 7. 1967-80ж. «С.Сейфуллин» драмалық шығ. (1964), «Аққан жұлдыз» романы(1967-70) Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегері болды. 8. 1973 ж. 18.04 Алматыда қайтыс болды. М.Төлебаев көш. 1965-73ж. тұрған үйін мемуарлық мұражай үйіне айналдырды. Ғабит Мүсірепов – жазушы-ғалым, драматург, аудармашы, мемлекет және қоғам қайраткері. р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 22.03.1902ж. Солт. Қаз. Обл. Жамбыл ауд. Қазіргі Ғ.Мүсірепов ат. Ауылда дүниеге келген. 2. 1908-10ж. Ауыл мектебінде сауат ашқан. 3. 1916-18ж. 2 сыныптық ауылдық орыс мектебінде оқиды 4. 1918-21ж. Жоғарғы бастауыш мектебінде оқиды Қазақ публицистикасының дамуына да зор үлесін тигізген. Көптеген мақалалар мен очерктер жазған. 5. 1923-26ж. Орынбордағы жұм. Фак-нде оқыған. Оның әдебиет туралы жазған мақалалары 20 жылдардан бастап, өмірінің соңына дейін жалғасып жарық көріп тұрды. 6. 1927ж. Омбы ауылшар. Инст. Бітірген. 7. 1927-28ж. Бурабай орман ш. Техникумында оқытушы болған. «Қос шалқар», «Тулаған толқында»шығ. Жазды. 8. 1928-32ж. Қаз. Мемл. Баспасының бас редакторы болған. «Көк үйдегі көршілер»(1929), «Өмір ертегісі», «Талпақ танау», «Алғашқы адымдар» шығ.ж. Ел басына қиын іс түсіп, халық аштық зардабын тартқанда «Бесеудің хаты» деп аталатын БКП (б)-ға танымал адамдармен хат жолдады. 9. 1933-34ж. Қазақ АКСР Оқу халық комиссариатының сектор меңгерушісі болған. «Ананың анасы», «Ашынған ана», «Ананың арашасы», «Шұғыла», «Үздіксіз өсу» шығ. ж. 10. 1934-36ж. «Қазақ әдебиеті», «Соц. Қаз.» газ. Бас редакторы болған. «Тюннель», «Жайлау жолында», «Тұтқын қыз», «Қыз Жібек» пьесасы. 1938-55ж. дейін шығармашылық жұмыстармен айналысқан. 11. 1942-45ж. «Ер Ана», «Ақлима», «Қазақ солдаты» романдары жар. Көрді. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Амангелді» пьесалары (1939), «Ақан сері Ақтоқты» пьесасы жазылды. О.Генри, М.Горький, М.Шолохов, И.Эренбург, А.Островский, Ж.Мольер, Я.Галан, К.Симонов, А.Штейн, т.б. шетелдік шығармаларды қазақшаға аударған. 11. 1956-61, 1964-66жж. Жазушылар Одағының басқармасының хатшысы болды. «Автобиографиялық әңгіме», «Айгүл қойшының бір күні», «Кездеспей кеткен бір бейне», «Ұлпан», «Жат қолында» (1984) Бесінші сайланған ҚСРО Жоғ. Кеңесінің 6-11 сайланған депутаты болған. Қаз.Мемл.сыйл. лауреаты болды.(1970) 12. 1974-75ж. Қаз.КСР Жоғ.Кеңесінің төрағасы болған. «Махаббат туралы дастан», «Кыз Жібек» кинофильмдерінің сцен. Жазған. Әдебиет туралы мақалалары мен зерттеулері «Суреткер парызы»,(1970) «Заман және әдебиет»(1982), «Дәуір дидары», «Әдебиет–кәсіп емес, өнер» деген зерттеу еңбектері кітап боп басылды. 13 1982ж. Қайтыс болған. 1968-85ж.тұрған Ғабиден Мұстафин – жазушы, қоғам қайраткері р/с жылдар оқиғалар Шығармалары Қосымша мәлімет 1. 1902ж. Қарағанды обл. Тельман ауданында дүниеге келген. Ауыл молдасынан сауат ашады. 2. 1916ж. Зауыттағы орыс-қазақ мектебінен 1 жыл білім алады. 3. 1918-25ж. Ауылдық кеңесте қызмет атқарады. «Еңбекші Қазақстан» газ. Фельетон, әңгімелері жарияланып тұрады. Қызылордаға оқуға барады, түсе алмай жоғары сотқа қызмет атқарады 4. 1927ж. «Сәрсен мен Боқаш» тынақалды әңгімесі. «Жыл құсы» журналына жарияланған. 4. 1929ж. «Ер Шойын» тұңғыш кітабы жарық көреді. 1930-33ж. шахтада темір жонушы боп жұмыс атқарады. 5. 1933ж. «Қарағанды пролетариаттары» газ. Қызмет атқарады. Көп кешікпей «Қызыл ту» газ. Ауысады. Новосибрь қаласына 6. 1938ж. Алматыға көшіп келеді. Әдеби ортаға етене араласады. 7. 1938-39ж. «Өмір мен өлім» атты тұңғыш романын жазады. Қарағанды туралы. 8. 1939-48ж. «Әдебиет майданы» газ. Жұмыс істейді. «Тұтқын», «Күлмеген адам», «Құлаған құз», «Керуен» әңгімелерін жазады. 9. 1942ж «Айғақ» драмалық шығ. жазады. 10. 1940-45ж. «Шығанақ» романы Тынымсыз еңбек адамының өмірі. 11. 1945-48ж. «Миллионре» повесі жарық көреді. 12. 1948-52ж. «Қарағанды» романы Он-он бес жылғы еңбектің жемісі. Өндіріс тақырыбы. 13. 1953. «Жиырма бес» жинағы жарық көрген 1978ж. Мемл.сыйл. лаурета болды. 14. 1954-55 «Дауылдан кейін» романы 15. 1960ж. «Көз көрген» романы 16. 1963ж. «Ой әуендері» мақалалар жинағы. 17. 1974ж. Шығ. 5-томдығы жарық көрді. Қаз. Хал. Жазушысы.қоғам қайраткері, ҚР ҰҒА корр.-мүшесі 18. 1984.20.01. қайтыс болды. жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу: