Қазақ әдебиетіне арналған тірек сызбалар мен кестелер
Ғ. Мүсірепов «Боранды түнде»
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
Ғ. Мүсірепов «Боранды түнде» 1. Еркін жазу стратегиясы. Боранды түнді суреттеп жазыңдар. 2. Еркін жауап стратегиясы.Жоспар құрып, оқыды, салыстырады, ұнаған жоспар түрін анықтайды. 3. Түсіну стратегиясы. Кестені толтыру.
Ойландыру стратегиясы. Қайсар қалындығын алып қашуға неге мәжбүр болды? Мәселені басқаша шешуге болмас па еді? Тұжырым кестесі стратегиясы. Қайсар
Бала
Кейіпкер мінезі стратегиясы. Қайсар
Кәмен
Қасым Аманжолов (1911-1955) Өмір жолы Шығармалары Поэмалары Өлеңдері Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданында туған. Семей интернатында оқыған. Ұлы Отан соғысына қатысқан. Түрлі газеттерде жұмыс істейді. «Өмір сыры» деген өлеңдер жинағы жарияланды.
«Сарыарқа» «Ертіс»
«Жайық» «Орал»
«Мен табиғат бөбегі» «Ақын өлімі туралы аңыз» «Қытай қызы» «Құпия қыз» «Бикеш»
«Естай-Қорлығайын» «Өзім туралы» Сатылай кешенді талдау жасаңдар. 1. Авторы: 2. Тақырып- Өлеңнің тақырыбы- 3. Жанр түрі: 4. Шумақ: 5. Тармақ: 6. Бунақ : 7. Буын саны: 8. Ұйқасы 9. Әдеби теориялық ұғымдар Метафора: Теңеу:
10. Түсіндірме сөздік: 11. Антоним: 12. Өлеңнің негізгі түйіні мен тәрбиелік мәні:
Салыстыру. Абай мен Қасым ойындағы ұқсастық туралы пікір айту. Қандай адам өлмейді ? Қасым «Өзім туралы» өлеңінде Абай «Өлсе өлер табиғат, адам өлмес » Барым да, бақытым да осы өлеңім, Өлсе өлер табиғат, адам өлмес, Жақыным, жүрегімнің досы өлеңім. Ол бірақ қайтып келіп ойнап- күлмес... Өмірге келгенім жоқ бостан-босқа, Көп адам дүниеге бой алдырған, Мен қайтіп босқа жасап, босқа өлемін. Бой алдырып, аяғын көп шалдырған Өлді деуге бола ма айтыңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.
қаласында дүниеге келді. Қызылордадағы жетім балалар интернатында тәрбиеленіп, Шымкент қаласындағы жетіжылдық мектепті оқып бітірген. С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік Университетін, Мәскеудегі М.Горький атындағы әдебиет институты жанындағы Жоғары әдеби курсты бітірген. Еңбек жолын 1926-1928 жж. «Еңбекші қазақ» газетінен бастайды. « «Та
«Тараспен әңгіме", «Елден сәлем», «Күзет әні», «Ат үстінде», «Қойшы жыры», т. б. «Абыл», «Аққу», «Толағай», «Мерген» Драмалық комедия туындылары «Майра» , «Жалғыз орман ағаш емес», «біз де қазақпыз, «Көңілдестер», т.б. «
«Сырдария» өлеңін сатылай кешенді талдау жасаңдар. Авторы: Тақырыбы: Жанр түрі: Идеясы: Шумақ саны: Тармақ саны: Бунақ саны: Буын саны: Ұйқас түрі: Өлеңнің тәрбиелік мәні: Әдеби теориялық талдау жасаңдар.
Шығармашылық ізденіс а) Өлеңдегі туған, су, ана, ел, сүт сөздеріне мақал-мәтел тауып жазыңдар. ә) Өлеңдегі шаш, көз, өзен сөздеріне жаңылтпаштар тауып айтыңдар. б)Бес жолды өлең құрастырыңдар. 1. 1 сөз (зат есім) 2. 2 сөз (сын есім) 3. 3 сөз (етістік) 4. 4 сөз (мағыналы сөйлем) 5. (тақырыптық синоним).
Қалижан Бекхожин (1913 -1990) Өмір жолы Шығармалары Поэмалары Өлеңдері Қазақ әдебиетінің көрнекті ақыны, халық жазушысы, мемлекеттік сыйлық иегері Қ. Н. Бекхожин Павлодар облысында 1913 жылы 25 қарашада шаруа отбасында дүниге келген. Оқу – білімге ынталы жас Қазақ Мемлекеттік универститетінің журналистика бөлімін тәмамдайды. 1938 жылы Жазушылар одағының мүшесі болады. « «Та
«Кел, біздің ауылға», «Бейбітшілік жыры», т.б. «Ақсақ құлан», «Сұңқар туралы баллада», т.б. Қалижан Бекхожин «Ақсақ Темір мен ақын» 1. Балладаның композициялық құрылысына талдау. Сюжеттің басталуы – кіріспесі, қарым-қатынасқа түспес бұрынғы хал-жағдай, оқиға орны. Сюжеттік байланыс – адамдар арасындағы әрекеттің басы, тартыстың басталуы. Шиеленісуі – оқиғаның адамдар арасындағы іс-әрекеттің шиеленісіп, ширығуы. Шарықтау шегі – ең жоғарғы сатысы, адамдар арасындағы қимыл-әрекеттің күшейіп, өрістеп шығуы. Шығарманың шешімі – суреткердің өзі суреттеп отырған өмір шындығына өзі шығарған үкімі, нақты нәтиже, оқиғаға қатысушылардың ең соңғы халі. Зерттеңдер. Қалижан Бекхожин балладада қандай көркемдегіш құралдарды қолданған? Қолданыңдар. Ақсақ Темір бойындағы қандай қасиеттерден үлгі-өнеге алар едіңдер? Талқылаңдар. Өлеңдегі басты кейіпкер кім? Хафиз Ақсақ Темірге қандай баға берді? Ақсақ Темірдің Хафизге жасаған рақымшылығының себебі. Хафиз ақындықтың құдіретін қалай дәлелдеді? Елестетіңдер. Ақынның ақындық құдіретті дәлелдеген кездегі Хафиздің, Ақсақ Темірдің, халықтың бейнесін елестетіңіз. Салыстырыңдар. Тарихтағы Ақсақ Темір мен баллададағы Ақсақ Темірдің бейнесін салыстырыңдар. Ұйқас тауып көріңдер. Жорықтар жасап небір, Тарихта қалды .......... Талайға жасап қастандық, Ақынға берді ................. Темірге долы күш берген, Ақынға ........ ...... берген. Әдеби теориялық талдау жасаңдар.
Кейіпкерлерге мәтінді пайдаланып, мінездеме беріңдер.
Тахауи Ахтанов (1923 – 1994) 1923жыл-Ақтөбе облысы, Шалқар ауданы, Шетырғыз жерінде туды. 1940жыл-орта мектепті бітіріп, Абай атындағы Алматы педагогикалық институтына оқуға түседі. 1948жыл- әскер қатарынан босағаннан кейін әдеби еңбекпен айналысты 1966жыл-«Боран» романы үшін Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықты алды «Қаһарлы күндер» , «Шырағың сөнбесін», «Боран» романдары, «Дала сыры» повесі жарық көрді. 1966жыл - «Боран» романы үшін Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықты алды. Т. Ахтанов- драматург, аудармашы Кестені мәтіннен көркем айтылған тұстарынан мысалдар келтіре отырып, дәптерлеріңе тольырыңдар.
Кейіпкерлерге мәтінді пайдаланып, мінездеме беріңдер.
Отан, ел, ерлік, жайындағы білетін мақал – мәтелдеріңді ортаға салып, дептерлеріңе жазыңдар. Шығарманың тілдік ерекшелігіне назар аударыңдар
Баубек Бұлқышев (1916 - 1944)
Шерхан Мұртаза Жамбыл облысы Жуалы ауданы Мыңбұлақ мекенінде туған. Қазақстанның халық жазушысы. Аудармашы. Қазақстанның Мемлекеттік сыйлық иегері. Қоғам қайраткері « Ахметжанның анты», «Табылған теңіз», «Белгісіз солдаттың баласы», «Мылтықсыз майдан» повестері « Интернат наны», « 41 - жылғы келіншек» әңгімелері «Қара маржан», « Қызыл жебе», « Ай мен Айша» романдары «Жүз жылдық жара» Әңгімені композициялық құрылысына талда ңдар. Басталуы: Оқиғаның шарықтау шегі: Оқиғаның шиеленісуі: Дамуы: Оқиға шешімі: Сөздер сөйлейді Бау - әр түрлі өсімдіктер, гүлдер, жеміс ағаштары отырғызылған жер. Шілік – сулы жерде өсетін, жіңішке солқылдақ бұта. Түйежапырақ – жапырағы ірі, үлкен боп өсетін жабайы өсімдік. Шынар – биіктігі 40 метрге дейін жететін, ірі ағаш. Ол қыстың соңында дөңгелекше келген жеміс береді. Бұл ағаш жылы жақта, тауда, биікте өседі. Қазақта қол жетпес асылын шынарға теңеген. Адыраспан – дәрілік шикізат ретінде шілде айында бұтақшаларын, жапырағы мен гүлін жинап алады. Ол – улы өсімдік. Халық емшілері адыраспанды адамның құяңын, сегізкөздің жүйке ауруын емдеуге пайдаланған. Мал-дәрігерлік тәжірибеде оның тұнбасымен малдың қышыма қотырын, түрлі тері ауруларын емдейді. Көкемарал – бұғылар күз, көктемде бұл өсімдіктің тамырын тұяғымен қазып жейтін болғандықтан, оны марал шөп тамыры деп атап кеткен. Күшәла – биіктігі 20-40 см болатын, көп жылдық шөп тектес, жартылай улы өсімдік, гүлінің ішкі беті қара түсті. Ө/збектер оны күшәла деп атайды. Ортаңғы қабыршақ жапырақтың ішінен ұзындығы 5-8 см болатын, қарындаш тәрізді. Мәтіннен мақал – мәтел, тұрақты тіркес, ырымдарды теріп жазып алыңдар.
Кестені толтырыңдар.
Қалиқан Ысқақ Өмір жолы Шығармалары Романдары Повестері 1935 жылдың 14 наурызында Шығыс Қазақстан облысы, Қатонқарағай ауданы, Топқайың ауылында туған. Үлкен Нарын ауданындағы Ш.Айманов атындағы Жұлдыз ауылдық мектебін бітірген соң Қазақтың Әл-Фарби атындағы ұлттық Университетінің журналистика факультетін 1957жылы аяқтаған. 1967-1972 жылдары «қазақфильм» киностудиясындағы үшінші творчестволық бірлесткітің бас редакторы болды. « «Та
«Қоңыр күз еді», «Менің ағаларым», «бұқтырма сарыны» «Тұйық», «Қараорман», «Ақсу – жер жәннаты» «Қоңыр күз еді» Концептуалдық кестені толтырыңдар.
Күзді биологиялық жолмен бейнелеңдер. 1. Күздің белгісі қандай? 2. Қалай сезінесің? 3. Қалай естисің? 4. Күзде қандай иіс болады? 5. Күздің дәмі қандай?
«Қоңыр күз еді» Үзіндіге сатылай кешенді талдау жасаңдар. 1. Әңгіме аты: 2. Әңгіменің авторы: 3. Шығарма мазмұны: 4. Оқиға кімнің атынан баяндалған? 5. Оқиға орны: 6. Алғашқы таныстың иесі кім болды? 7. Интернат өмірімен танысу неден басталды? 8. Соғыс біткен жылдың күзінде қандай өзгеріс болды? 9. Кітаптың жасырын оқылуының сыры неде? 10. Әңгіменің «Қоңыр күз еді» деп аталуының себебі неде? 11. Әңгіме немен аяқталды? 12. Мәтіннің тілдік ерекшеліктерін зерделеп, кестені дәптерлеріңе толтырыңдар.
Қадыр Мырзалиев Қадыр Мырзалиев 1935 жылы 5 қаңтарда Батыс Қазақстан облысының Сырым ауданы, Жампиты ауылында дүниеге келген. 1958 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факултетін тамамдаған. Қазақтың көрнекті ақыны. Драматург. Аудармашы. Қоғам қайраткері. «Ақ Жайық», «Атамекен», «Әже туралы ән», т.б. өлеңдері В.Гюго, Г. Гейне, М.Лермонтов, С.Есенин, Р.Ғамзатов, О.Сүлейменов өлеңдерін, жыр жинақтарын қазақ тіліне аударған шебер аудармашы. Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың, тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының иегері. «Кәрі қыран» Өлеңді композициялық құрылымына талдау Шығарманың басталуы: Шығарманың байланысуы: Шығарманың дамуы: Шығарманың шарықтау шегі: Шығарманыңт шешімі: Венн диаграммасы Қазақ халқы мен қыран құсты салыстыру 
Қазақ халқы Ұқсастықтары Қыран құс Символ туралы түсініп алыңдар. Символ—бір нәрсені не құбылысты тура суреттемей, бұларға ұқсас бір нәрсеге немесе құбылысқа құпия келіп, жасыра жарастырып, бүкпелей бейнелеу, ойды да ашық айтпай, тартымды түспалмен түсіндіру. Мысалы, гүл-жастықтың символы, ақ көгершін-бейбітшіліктің символы, аққу-адалдық, махабаттың символы, ал, қыран-еркіндіктің, ерліктің символы. Оның дәлелі туымыздағы қыран бейнесі. Бұл біздің халқымыздың бақыт пен молшылыққа,адамзат өркениетінің биіктерге ұмтылуын айқындайды.
Зәбірі артты- Албасты басқыр- Тәрк ету- Сайын Мұратбеков Өмір жолы Шығармалары Әңгімелері Повестері Алматы облысының Қапал ауданындағы Қоңыр ауылында туған. ҚазМУ-де сырттай оқыған. Мəскеудегі Жоғары əдеби курсты бітірген. Жазушы. Қоғам қайраткері. «Жабайы алма» повесі үшін Тəуелсіз«Тарлан» сыйлығының лауреаты атанды. «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған. «Қалың қар» повесі үшін Қазақстан Жазушылар одағының М.Əуезов атындағы əдеби сыйлығы, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері атағы берілген. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. « «Та
«Қалың қар», «Жабайы алма», т.б. «Менің қарындасым», «Ауыл оты», «Ескек жел»,т.б. «Жусан иісі» Кестені толтырыңдар.
Сөйлемнен түсіп қалған сөздерді тауып, толықтырып жазыңдар. Әуелде біз – балалар оның..... айтатынын білгеніміз жоқ. Менің көкем де, атам да жоқ, сондықтан төбелессем...... ұрысады ғой. Шіркін, ағама.... жазар едім (хат, письмо, лэттэ). Ал, жүріңдер мен кешегіден де........ ертегі айтамын. Ағамның......... сіңіп қапты. Аян есік жақтағы темір пештің түбіне төселген құрым киіздің үстінде кір – кір жұқа құрақ....... жамылып жатыр екен. Аян арық........... отқа тығып жіберіп, шала піскен күйемен масақты лып дегізіп суырып алатын . Концептуалдық кестені толтырыңдыр.
Төлен Әбдіков
"Көкжиек" жинағы 1969 жылы, одан кейін "Күзгі жапырақ" 1971 жылы жарық көрді. 1974 жылы "Ақиқат" атты повестер мен әңгімелер жинағы дүниеге келді. 1979 жылы "Айтылмаған ақиқат " әңгіме-повестер жинақтары жарық көрді. 1985 жылы "Өлі ара", "Біз үшеу едік" пьесасы республикалық театр сахналарында қойылды. Грек аңыздары "Эллада ерлерін" қазақ тіліне аударған. «Қуанған мен қорыққан бірдей» Шығармадағы кейіпкерлер бейнесі
Венн диаграммасы Құдиярдың естіртуі мен Тазша баланың естіртуін салыстырыңдар. Құдиярдың естіртуі Ұқсастықтары Тазша баланың естіртуі Естірту– ауылдастарына, туған – туыстарына, жора – жолдастарына өлген адамның қайғылы хабарын естірту үшін айтылатын жыр. Егер қазақтың өшпес мұрасына айналған «Ақсақ құлан» аңызына сүйенетін болсақ, «Ақсақ құлан» күйі де естірту болып табылады. Ал, көңіл айту болса, қаралы үйге келген кісілердің жақынынан айрылған туған – туыстарына жұбаныш сөз айтып, рухын көтеру ниетімен айтылатын ән. 
«Тортай мінер ақ боз ат» Тортайға мінездеме беріңдер. Топтастыру. ТОРТАЙ Венн диаграммасы.
Мәтіннің мазмұны бойынша кесте толтырыңдар.
Мәтіннен бейнелі сөздерді табыңдар. Эпитеттер – Теңеулер – Мақал - мәтел – Тұрақты тіркестер - Марат Қабанбаев Өмір жолы Шығармалары Романдары Повестері Марат Қабанбаев 1948 ж. Шығыс Қазақстан обл., Зайсан ауданында дүниеге келген. Қазақ Мемлекеттік универститетінің журналистика факультетін бітірген. Жазушы, белгілі публицист. Туындылары негізінен балалрға, жасөспірімдерге арналған. « «Бақбақ басы толған күн», «Жиһангез Тити», «Пысық бодым мінекей», «Қала мен қыз бала», «Қазақ қайда барасың», «Сурет салғым келмейді», «Бауыр» т.б повестер мен әңгімелер топтамалары. «Кермек дәм», « Айшылық алыс жол» «Бауыр» әңгімесі Әңгімеге сатылай кешенді талдау жасаңдар. Тақырыбы - Жанр түрі - әңгіме – көлемі шағын, әдемі дүние, оқушысын тез тапқыш, өткір икемді, шұғыл үн қосқыш жанр. Идеясы – Шығарманың композициялық құрылысы: а) Оқиғаның басталуы – ә) Оқиғаның дамуы – б) Оқиғадағы шиеленіс – в) Шарықтау шегі г) Оқиғаның шешімі – 5. Шығарамадағы кейіпкердің бейнесі: Жағымды- Манап, Қали Жағымсыз кейіпкерлер жоқ десе болады. Әдеби теориялық ұғымдар: Теңеу – Гипербола – Метонимя ( алмастыру) Тұрақты тіркестер – Мақал - мәтел –
Түсіндіре сөздік: Солтайдай – еңгезердей, ірі сорайған, биік. Патрикеевна – орыс ертегілеріндегі түлкінің атауы. Финал - шешу сәт. Туған жердің қолаты- туған жердің жылылығы, топырағы деген мағынада, т.б 8. Тәрбиелік мәні: Концептуалдық кестені толтырыңдар.
Әдебиет (арабша — асыл сөз) — сөз өнері, әлеуметтік мәні бар шығармалар жиынтығы. А.Байтұрсынов оған “бір нәрсенің жайын, күйін, түрін, түсін, ісін сөзбен келістіріп айту өнері”, “Сөз өнері” деп баға берген. Әдебиет — жалпы өнердің бір саласы. Бірақ ол қоғамдық сананың ерекше түрі есебінде шындықты логикалық ойлау жүйесімен емес, көркем тіл арқылы, сөз өнерінің күшімен суреттеп көрсетеді. Көркем бейненің сыртқы сұлбасымен бірге ішкі мазмұнын, сырын оқырман тұшынып сезіне алатындай етіп ашады, адамның жан дүниесі мен ішкі сезім байлығын көзге елестету арқылы қоғамдық санаға әсер етеді. Оның “өнер атаулының ең қиыны және күрделісі” (Бальзак), “Өнердің ең жоғарғы түрі” (В.Белинский) болатыны да осыдан. Қазақ та “Өнер алды — қызыл тіл” деп тегін айтпаған. Әдебиеттің суреттейтіні — адам. Оны жалпылай емес, нақты, тұлға (образ) дәрежесіне көтере даралап көрсетеді. Адам қашан да бір ортада өмір сүреді, еңбек етеді, сол ортада өзін жан-жақты таныта, көрсете біледі. “Әдебиетші… — қаламымен ғана жазбайды, сөзбен сурет салады, адамды бір қалыпта ғана суретке түсіретін сурет өнері сияқты емес, үнемі қозғалыс, әрекет үстінде, таусылмайтын кездесулер мен қақтығыстардың жағдайында… суреттейді” (М.Горький). Қазақ әдебиетінің бұл тұстағы табыстары М. Жұмабаевтың, Ж. Аймауытовтың, М. Әуезовтің, С. Сейфуллиннің, Қ. Жансүгіровтің, Б. Майлиннің, С.Мұқановтың, Ғ. Мүсіреповтің, Ғ. Мұстафиннің, А. Тоқмағамбетовтің, Т. Жароковтың, Ғ. Ормановтың, Қ. Аманжоловтың, Ә. Тәжібаевтың, Ж.Молдағалиевтің, С. Мәуленовтің, Ә. Нұрпейісовтің, Т. Ахтановтың, О. Сүлейменовтың, Ә. Кекілбаевтың, М. Мағауиннің, С. Жүнісовтің, Ш.Мұртазаның, Т. Молдағалиевтің, Қ. Мырзалиевтің т.б. шығармашылық өнерімен байланысты. Заманның қайшылықты сипаты да, Әдебиет дамуының қиыншылықтары да осылардың өмірі мен еңбегінен көрінді. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
