Қазақ халқы ұлт-азаттық күресінің асқар шыңы ХХ ғасыр басындағы Алаш

4билет 
1. Наймандар
– VIIІ ғасырдағы жазба деректерде сегіз тайпа бірлестігі Орхон өзені мен Алтай тауының 
аралағында өмір сүрген. Монғолияда «найман» сөзі «сегіз тайпа» дегенді білдіреді. ХІІ ғасырдың екінші 
жартысында Найман мемлекеті құрылды. Орталығы-Балықты қаласы. Тайпалардың басқару жүйесі – хандық 
билік. Найман ханы- Наркеш Дайын (1160-1203ж.ж) кезіңде мемлекет дами бастайды. Ханның інісі – Инанч-білге 
өзінің қаділеттілігімен көзге түсті: Халықты өз төнірегіне топтастыра білді, елде өнерді дамытты, халықты 
күнкөріс- тіршілігіне баулыды, бейбіт өмір салтына үйретті. Сондықтан халық оған Білге хан деген атақ берді. 
Білге хан дүниеден қайтқаннан кейін оның екі ұлы Бұйрық хан мен Даян хандар арасында билік үшін талас 
басталады. Хандық екіге бөлінеді: Даян хан – Далалық өлкеде билік етсе, Бұйрық хан- Алтайдың кара Ертісіндегі 
Орунгу маның мекендейді. Наймандардын əлсіреуін күткен монғол ханы Шынғыс хан, керейіттер ханы Ван 
шабуыл жасап, Бұйрықты жеңеді. Хан Енисий қырғыздарына қарай қашады. Шынғыс ханның күшейіп келе 
жатқанынан қорыққан қырғыз, меркіт, найман т.б тайпалар 1201 жылы құрылтай жинайды. Мемлекеттің əлсіреуі: 
Бұйрық хан – Алтайдың оңтүстігіне жылжиды. Даян – Көксу бастаған əскерін Ван ханға қарсы аттандырады. 
Мұны естіген монғол ханы 1204 жылы Даян ханға қарсы жорққа шығып, оны біржола жеңеді. Даян ханның баласы 
Күшлік Жетісу жеріне қашып кетеді.
Керейіттер
-тайпаның аты Керлин (Керулен) өзенінің бойында қоныстанғандықтан керілер деп атаған. Жазба 
деректерде керілер тайпалары Орхон, Керулен, Селенгі, Аргун өзендерінің бойында тұрған. Керейіттер батыс 
жағында наймандармен көршілес отырған ұйғырлармен тығыз қарым-қатынаста болды. ХІ ғасырдың екінші 
жартысында керейіт хандығының құрамына: керей, жиркин, қонкай, сақай, тутау, алабат, тунхай, қырқун атты 
сегіз тайпа кірген. Керей мемлекетінің шарықтау шегі Х –ХІІ ғасырлар аралығын қамтыды.. Монғолдың 
шежірелеріндегі деректерге қарағанда, керейіттер мен монғолдардың арғы аталары өзара бейбіт қарым –қатынаста 
болған. Алайда Керей билеушісі Торы мен Шынғыс хан арасындағы достық ұзаққа созылмады. 1202 жылы бұлар 
өзара жауласып, Шынғыс хан керейіттерді басып алады.

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: