Жиренше шешен Жиренше шешен (т.-ө.ж.б.) – Қазақ хандығын құрған
Жəнібек хан (ХV – ХVІ ғғ.) тұсында өмір сүрген атақты
шешен. Жиренше шешеннің есімі ақыл, парасаттың үлгісі
ретінде қазақ ауыз əдебиетінен берік орын алған. Халық
аңыздары бойынша Жиренше шешен кедей адам болған.
Ол дербес Қазақ хандығын құруда ханға көмектескен,
оған пайдалы кеңестер айтып, халық бұқарасының
атынан сөйлеген. Оның атынан айтылып, халық жадында
сақталған аңыз-əңгімелер мен шешендік сөздер көп.
Олардың көпшілігі ХV – ХVІ ғасырлардан басталатын
халық шығармасына немесе əлденеше адамның, бірнеше буынның өңдеп, өзгертуінен
өткен ортақ мұраға айналып кеткен. Жиренше шешен туралы аңыздарда оның əйелі
Қарашаш та ақылды əрі тапқыр жан ретінде суреттеледі. Басқа түркі тілдес халықтар
фольклорында да Жиренше шешен туралы ертегі, аңыз, əңгімелер кездеседі. Мысалы,
қарақалпақта Жиренше шешен, қырғыздарда Жээренче чээчэн, түркіменде ақылды
да тапқыр, əділ Ийкренче туралы аңыздар бар. Жиренше шешен туралы əңгімелерді,
негізінен, үш салаға бөлуге болады. Біріншісінде ол Жəнібек ханның уəзірі, ақылшысы,
досы ретінде бейнеленеді, екіншісінде ханның кемшіліктерін бетіне айтып, ақыл-
парасатымен өзін мойындата білген əділ адам ретінде суреттеледі, үшіншісінде оның
өз əйелі Қарашашпен т.б. қарапайым халық бұқарасы өкілдерімен қарым-қатынасы
көрсетіледі.
Сырым Датұлы Сырым Датұлы – қолбасшы, батыр, би, шешен, 1783 –
97 жылдардағы Кіші жүз руларының орыс отаршыларына
қарсы ұлт-азаттық көтерілісінің жетекшісі. Ол 1723
қазіргі Батыс Қазақстан облысы Сырым ауданы Сарыой
ауылында дүниеге келіп, 1802 жылы Хиуа қаласында
қайтыс болған. Сырым бала күнінен ақылымен, сөзге
шешендігімен, əділдігімен ел аузына іліккен. Сол се-
бептен ел оны «Бала би» немесе «Байбақтының бала биі»
