Қазақ мектептері үшін I тур I ойын «Капитандар сайысы»

1.Ертеде қайрат, ақыл, жүрек таласып, ғылымға жүгініпті. Сонда ғылым үшеуін тыңдап алып, сендер үшеуін ала болсаңдар мен жүректі таңдаймын деген екен. Үшеуің бірдей бір адамның бойынан табылсаңдар, қасиетті адам сол деген екен. Мысалға мақалмен түйін жаса.

1. Баяғыда бір қарияның қызы барлық бөлмелерді аралап жүріп, бір жабық тұрған бөлмеге кіруді армандайды. Атасы ол бөлмеде “жақсылардың жақсысы” сақтаулы тұрғанын айтады, бірақ оны алу үшін есейіп, бойжетуің керек деген екен. Бөлмеде сақтаулы тұрған не деп ойлайсың?(неліктен) (ұршық, өрмек, кітап- еңбектену үшін)

1. «Түлкі мен ешкі» ертегісінде – түлкі апанға түсіп кетіп, ешкінің ақымақтығының арқасында өзі апаннан шығып кетті. Мысалға мақалмен түйін жаса. (Өтірікке алданба - басың бәлеге душар болар)

1. Бір зауыттан екі соқа істеліп шықты. Бірі егіншінің қолына түсіп, еңбекпен шындалды. Екіншісі еш қимылсыз аулада қалып тот басып, қарайып кеткен екен. Әңгімені қай мақалмен түйіндеуге болады? (Ердің атын еңбек шығарады. немесе Адамды адам еткен еңбек)

1. Бірде құмырсқа өз илеуінен бөлініп, ара- қоңызбен дос болыпты. Басына қиындық түскенде жаңа достары көмектеспепті. Қайта ескі достары көмекке келген екен. Мысалға қандай мақалымен түйін жасауға болады. (Жаңа достың қадірі - ескі достай бола алмас)

1. 
   Әкесі он жасар баласымен келе жатты. Әкесі баласынан :-анау өрмекшiнi құмырсқаны,жоғарыда ұшып жүрген қарлығашты көресің бе? депті. –Жұмыссыз ешбір жан жоқ. Бәрі жұмыс істеп жүр деген екен. Әкесінің айтқысы келген ғибратына қарама – қарсы мақалмен ой түйінде. (Жалқаулық жаман ауру)
   

2. 
   киетін, бөріктің, тағылады, үкі, қыздар, төбесіне.
   

7. 
   топ
   

1. 
   «Әке мен бала» әңгімесінде бала жерде жатқан тағаны алғысы келмеді, бірақ сол тағаның ақысына алған шиені жеу үшін жерге бір иілудің орнына он рет иілді. Әңгімені қай мақалмен түйіндейсің? (Азға қанағат қылмасан - көптен құрғаларсың)
   

2. үйінде, нағашы, болдым, ауылдағы, жазда, әжемнің, өткен.

1. Әкесі мен баласы бақша ішінде ағаштарды аралап жүріп, қисық және түзу өскен ағаштарға көзі түсті.Әкесі түзу өскен ағаш күтім көрген, ал қисық өскен ағаш өз бетімен өскен екенін түсіндірді. Бұл әңгімені қай мақалмен түйіндеуге болады екен? (Тәрбие басы талбесіктен немесе Әдепті бала арлы, әдепсіз бала сорлы бала)

1.Адам ауылға бір гүл отырғызды. Гүл құлпырып өсе берді. Бірде ұсқынсыз шөп басын көтеріп, гүлдің көңілін бұзыпты. Гүл сарғайып бара жатты. Қасындағы үлкендеу гүл оны аяп, демеу үшін «ол арамшөп, одан құтылуға болады”,- депті. Бұл мысалды қай мақалмен түйіндеуге болады екен? (Жақсы сөз - жарым ырыс)

2. 
   Көзіне, ілулі, төрде, тұрған, түсті, домбыра, күйшінің.
   

1.Далада қарны ашып, сұр қасқыр жүр.Бір жерге жатқызбай жүргені – аштық. Үміті – бекітусіз қора, күзетсіз – жылқы. Бұл мысалды қай мақалмен түйіндеуге болады екен? (Қыс арбаңды, жаз шанаңды сайла немесе Қыстың қамын жаз ойла)

1. Екі дос орманда келе жатты. Достардың бірі ауру, екіншісі сау жігіт болатын. Олардың алдарынан аю шықты.Дені сау жігіт ағаштың басына ауру жолдасын тастап, шығып кетеді. Осы әңгімені белгілі бір мақалмен түйінде. (Жаман достан таяғым артық, Жаман аттан аяғым артық)

Бұл - қай үй жиһазы деп ойлайсың? (сандық)

9. Бұл - молдалардың орап киетін бас киімі. Ол бас киім не деп аталады екен? (сәлде)

1. «нау» және «руз» деген ұғымдар нені білдіреді, қай тілден енген сөз? (Наурыз - жаңа күн, парсы)

2. бізге, дәмді, наурыз, пісіреді, мерекесінде, көже, әжем.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
2 топ

1. Дәстүр бойынша Наурыз мерекесінде ыдыстарды немен толтыру ненің белгісі болып саналған? (Молшылық – ақпен)

2. бос, бүркітпен, шығады, атам, аулауға, уақытында, аң.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.

3 топ

1. Қазақтың сайын даласын кезiп жүріп, адам баласына құт-береке, бақ-дәулет сыйлайтын кім деп ойлайсың?  (Қыдыр ата, Қызыр баба)

2. бас, ертеден, киімі, қазақтың, келе, бөрік, жатқан.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
4 топ

1.Ұлыс күнi үй ішін «жын – шайтаннан» сақтау үшін, әжелеріміз қандай дәстүр жасаған? (аластау)

2. ұлттық, дайындалатын, қымыз, ашытылып, бие, сусын, сүтінен.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
5 топ

1. Көне деректер көзiне сүйенсек, наурыз неше күн тойланған және ол той қалай аталған? (9 күн наурызнама)

2. жүр, қазақ, ертеден, наурыз, мерекесін, халқы, тойлап.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
6 топ

1. «Торсық», «Тостаған», «Астау» - бұл ненің атаулары? (Ыдыс)

2. киетін, бөріктің, тағылады, үкі, қыздар, төбесіне.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
7 топ

1. Наурыздан кейінгі 2-ші күні жұрт жаппай не істеуге кірісетін? (егін егуге)

2. үйінде, нағашы, болдым, ауылдағы, жазда, әжемнің, өткен.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
8 топ

1. Киіз үйдің бөліктерін атап шық? (уық, шаңырақ, кереге ,,,)

2. орталықта, бірге, достарымызбен, тептік, кеше, алтыбақан.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
9 топ

1. Наурыз мейрамында адам мен табиғаттың достығын білдіретін дәстүрлерді ата? (бұлақ тазалау, ағаш егу)

2. көзіне, ілулі, төрде, тұрған, түсті, домбыра, күйшінің.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.

10 топ

1. Наурыз мейрамында айтылатын “наурыз жыры” не деп аталады? (самалық)

2. атты, жүйрік, бәйгеге, адамдар, баптап, қосатын, болады.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.
11 топ

1. Қай жылдан елімізде Наурыз жалпыхалықтық мейрам ретінде қайта тойлана бастады? (1988 ж)

2. тілде, әр, Қазақстандықтың, еркін, мемлекеттік, парызы, сөйлеу.

Сөйлемдегі сөздерді дұрыс орнына қойып оқы, сөйлемді аудар.

I тур

2 ойын «КІМ ШАПШАҢ»
1. Ол – үрлеп тартатын аспап, оны қамыстан немесе жұмсақ ағаштың ішін үңгіп жасайды. (сыбызғы)

Бұл – қай аспап деп ойлайсың?
2. Бұл аспаптың мойны имек, шанағы ожау тәрізді және қуыс, бет жағы ашық, ал түбі көнмен(терімен) қапталады. Бұл – қай аспап деп ойлайсың? (қобыз)
3. Кереге мен шаңырақты жалғастырып тұрады. Киіз үйдің кеңдігі керегесіне, ал биіктігі осы бөліктің ұзындығы мен қысқалығына байланысты болады. Киіз үйдің бұл бөлігін не деп атайды? (уық)
4. Бұл - киіз үйдің ең жоғарғы бөлігі. Оның пішіні күмбез тәріздес, ол уықтардың ұштарын біріктіріп ұстап тұрады. Бұл киіз үйдің қай бөлігі деп ойлайсың? (шаңырақ)
5.Ол киім-кешек, тағы басқа да заттарды салуға арналған, ағаштан жасалған бұйым.

Бұл - қай үй жиһазы деп ойлайсың? (сандық)

Бұл – қай ыдыс деп ойлайсың? (торсық)

Қай ұлттық бас киім туралы айтылған деп ойлайсың? (сәукеле)

Кісіні кейде таршылық сынайды,

Кейде баршылық сынайды.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________
2.Тұрақты тіркестердің синонимін тап, сөйлем құрастыр.

Жұмған аузын ашпау – _____________________________________________

__________________________________________________________________

Етектен алу – _____________________________________________________

__________________________________________________________________

Бит қабығынан биялай тоқыған – ____________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Тұрақты тіркестердің синонимін тап, сөйлем құрастыр.

Бет бақтырмау  – ___________________________________________________ _____________________________________________________________________________

Дымын шығармау  – ________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Жаны зәр түбіне жету  – _____________________________________________

3. Ребусты шеш, тігінен шыққан сөзді тәуелдік жалғауының 1 жағына қойып септеп жазыңыз.