ас-мас
жедім,
шай-пай
іштім дейді.
Бірінші сыңары толық мағыналы, екінші сыңары сол сөздің
дыбыстық еліктеуіші ретінде мағынасыз болып келген қос сөздерді с ы-
ң а р м ә н д і қ о с с ө з д е р
дейді.
Сыңарларының бірде-біреуінен жеке тұрғанда ешқандай мағына
аңғарылмайтын
абыр-сабыр, алба-жұлба, алай-түлей, астан-кестен, анда-
анда, алда-жалда, әлем-тапырақ, әлем-жәлем, әңкі-тәңкі, быт-шыт, бұлқан-
талқан
сияқты қосарлама қос сөздер де осы топта қарастырылып жүр.
5. Күшейткіш буынды қос сөздер.
Бұны қайталама қос сөздің бір түрі
деуге болады. Кайталанып айтылуға тиісті сөздің бірінші буыны алынады да,
оған
п
дыбысы қосылып, толық мағыналы сөздің алдынан күшейткіш буын
ретінде қосарланып айтылады. Мысалы,
қара
деген сөздің
қа
буыны алынып,
п
дыбысы қосылады да,
қап
түрінде негізгі сөзге тіркесіп айтылады. Сөйтіп,
қап-қара
деген кос сөз туады. Немесе
оңай
деген сөздің
о
деген жалаң
буынына
п
дыбысы қосылып,
оп-оңай
түрінде қос сөз жасалады. Мына сөздер
де солай жасалған:
қып-қызыл, жап-жақсы, түп-түзу, сап-сары, қып-қысқа,
жеп-жеңіл, сұп-сұйық, ұп-ұзын, ып-ыстық.
Күшейткіш буынды қос сөздер негізгі сөздің мағынасын күшейтіп, сын
есімнің шырайлық түрін білдіреді. Мысалы:
қатты
—
қап-қатты,
тәтті
—
тәп-тәтті,
ауыр
—
ап-ауыр.
Бірқатар қос сөздердің екі сыңарының екеуі де жеке тұрғанда толық
мағыналы сөз ретінде қолданылмайды да, тек қосарланып айтылғанда ғана бір
сөз ретінде қолданылады. Мысалы:
оқта-текте, апыл-ғұпыл, алда-жалда,
апыл-тапыл, анда-санда.
Қос сөздер қалай жасалса да, қандай мағынада қолданылып тұрса да дефис
арқылы жазылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
