Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис


§ 14. Дыбыстардың үндесуі туралы жалпы түсінік



Pdf көрінісі
бет35/406
Дата13.06.2022
өлшемі3,22 Mb.
#146458
түріОқулық
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   406
Байланысты:
Қазақ тілі окулық Абуханов-лексика

§ 14. Дыбыстардың үндесуі туралы жалпы түсінік 
Тілдегі дыбыстар жасалу жолына, айтылуына, дауыс қатысына қарай өзара 
топталып жүйеленеді. Қазақ тіліндегі дыбыстардың әрбір тобының сөз ішінде, 
сөз аралығында қолданылуының белгілі заңдылығы бар. Бір буынды сөзде 
дауысты дыбыс жуан болса, оған қосылатын қосымшалардағы дауысты 
дыбыстар да жуан болады, түбірдегі дауысты дыбыс жіңішке болса
қосымшалардағы дауысты да жіңішке болады. 
Мысалы: оқы-оқы+
у-
оқу+
шы
-


35 
оқушы+
лар
-оқушылар+
ға
-оқушыларға; ән+
ші-
әнші+
лер
-әншілер+
ге
-;. 
Сол 
сияқты, көп буынды сөздердің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан не 
жіңішкелігіне байланысты, қосымшадағы дауысты дыбыстар да бірыңғай не 
жуан, не жіңішке болып келеді. Мысалы: 
терек 
— 
терек-
тер
 
— 
теректер-
ге

кітап 
— 
кітап-
тар

кітаптар-
ға. 
Түбір сөздің соңғы дыбысы қатаң дыбысқа аяқталса, қосымшаның басқы 
дыбысы да қатаң болады да, түбірдің соңғы дыбысы ұяң не үнді болса, 
қосымшаның басқы дыбысы да не ұяң, не үнді болып келеді. Мысалы: 
ат 
— 
ат-қа; тас 
— 
тасқа, пеш 
— 
пешке, мал 
— 
малға, мұз 
— 
мұзға, жер — 
жерге.
Сөйтіп, 
түбір мен қосымшаның жігіндегі және сөз аралығындағы 
көрші дыбыстардың ыңғайласып, бір-бірімен үйлесіп қолданылуын


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   406




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет