Дауысты дыбысты айтқанда, өкпеден шыққан ауа ауыз қуысында кедергіге ұшырамай, еркін шығады.
Дауысты дыбыс тілдің қатысына қарай жуан - жіңішке болып жіктеледі. Жуан дауысты дыбысты айтқанда, тілдің ұшы кейін тартылып, үсті дәңестенеді, ал жіңішке дауысты дыбысты айтқанда, тілдің ұшы ілгері созылып жіңішкереді.
Дауысты дыбыс жақтың қатысына қарай ашық - қысаң болып жіктеледі. Ашық дауысты дыбысты айтқанда, жақ кең ашылады, ал қысаң дауысты дыбысты айқанда, жақ тар ашылады.
Дауысты дыбыс еріннің қатысына қарай еріндік - езулік болып бөлінеді.Еріндік дауысты дыбысты айтқанда, ерін дөңгеленіп алға қарай созылады, ал езулік дауыстыны айтқанда, езу кейін тартылады.
қатысы
|
түрі
|
дыбысы
|
Тілдің
қатысына қарай:
|
Жуан дауысты
|
а, о, ұ, ы, у
|
Жіңішке дауысты
|
ә,ө,ү, і, е, и, э, (у)
|
Жақтың
қатысына қарай:
|
Ашық дауысты
|
а, ә, о, (ө,е жартылай ашық) э
|
Қысаң дауысты
|
ы, і, и, у, ү, ұ
|
Еріннің
қатысына қарай:
|
Еріндік дауысты
|
о, ө, ұ, ү, у
|
Езулік дауысты
|
а , ә, е, ы, і, и, э
|
Дыбыс- сөздің ең кіші бөлігі. Дыбыс айтылады және естіледі.
Әріп-дыбысты таңбалайтын белгі.
Буын- сөзді айтқан кездегі дауыс толқыны.
Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.
Ашық буын- дауыссыз дыбыстан басталып, дауысты дыбысқа аяқталады
және тек дауысты дыбыстан тұрады. Мысалы, а-ға, ша-на.
Тұйық буын- дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталады.
Мысалы, ат, ант.
Бітеу буын- дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталады.
Мысалы, бал, тарс.
Дауыссыз дыбыстар 3-ке бөлінеді.
Қатаң : к, қ, п, с, т, ф, х, ч, ц, щ, ш, һ
Ұяң : б, в, г, ғ, д, ж, з.
Үнді : й, л, м, н, ң, р,( у)
Достарыңызбен бөлісу: |
