Қазақ тілі (оқыту қазақ тілінде) пәнінен тоқсандық жиынтық бағалаудың спецификациясы

ЖОБА 

1-

мәтін  

Белгілі  зерттеуші  Хайролла  Жүзбасовтың  пікірінше  домбыра  сөзі  «дөпбұра», 

«дәлбұра», «дембұра» деген сөздердің тізбегі арқылы жасалған. Тағы бір болжамды этнограф 

Ерік  Көкеев  еңбектерінен  табуға  болады.  Ғалымның  пікірінше  «том»  деп  түюлі  жұдырық 

немесе  қолдың  саласы  айтылады.  Кейіннен  бұл  түбір  ұяңданып  «домға»  айналған,  «быра» 

тіркесі бір нәрсені шерту, тарту, дыбыс шығару деген мағына береді-мыс. Яғни домбыра сөзі 

«қолдың саласымен немесе бес саусақпен шекті шерту» деген мағына береді. 

Домбыраны түрлі жағдайда тартуға бола береді, үйде отырып та, түрегеліп тұрып та, 

шалқадан  жатып  та,  ат  үстінде  де.  Бұл  айтылғандар,  халық  аралап  жүрген  домбырашылар 

үшін  аса  керекті  жағдай.  Халық  күйшілерінің  ат  үстінде  тұрып  тартулары,  шалқасынан 

жатып тартулары жайында ел аузында әңгімелер көп. Бірнеше күн бұрын кетіп қалып, екі-үш 

күннен  кейін  қайтып  келіп,  үйдің  үстінде  қалықтап  жүрген  Топан  атты  бүркітін  түндіктің 

ашық  жерінен  көрген  Дәулеткерейдің  жақсы  көрген  қыранына  арнап  шалқасынан  жатып 

тартып шығарған «Топан» күйі адам ыңғайына келе беретіндігін дәлелдейді. 

 

2-

мәтін  

Ертеде бір хан қызының кедей жігітіне ғашық болғанын сезіп қалады да жігітті дереу 

дарға астырады. Күндердің бір күні  егіз бала дүниеге келеді. Оны аңдыған мыстан кемпір 

егіз баланы көз көрмес, құлақ естімес, алыс жерге апарып, жап-жасыл үлкен бәйтерек басына 

ұлды  батысқа,  қызды  шығысқа  қаратып  іліп  кетеді.  Сәбилердің  көз  жасы  тамған  бәйтерек 

солады, жүрегі тоқтаған нәрестелермен бірге ағаш та қуарады. 

Қаңқу  әңгіме  халық  арасында  жата  ма,  оны  естіген  ана  егізін  іздеп  жолға  шығады. 

Жолдан шаршаған ана ағаш түбіне келіп, демалады. Құлағына күмбірлеген сарын естіледі. 

Қайдан  шығатын  әуен  екенін  білгісі  келіп,  ағаш  үстіне  шығып  тыңдаса,  жаңағы  бәйтерек 

сынып кетеді. Ағаштың түбінен басына дейін іші қуыс екенін көреді. Екі басына бұтақтан  

бұтаққа керіліп қалған ішектерді көреді. Екі ішек самал желмен тербеліп, одан әуен шығады 

екен.  «Егіз  құлынымнан  қалған  жұрнақ  осы  болар»  деп  сол  ағаштан  аспап  жасап  алады. 

Батысқа  қараған  ішегі  бостау,  шығысқа  қараған  ішегі  қаттылау  керілген  екен.  «Астыңғы 

ішек – жіңішке дауысты қызым Зарлық, ал үстіңгі ішек – бос қоңыр дауысты ұлым Мұңлық 

болсын» деп екі ішекке ат қойып, домбырасын тартып, күй шығарып кеткен екен.   

 

жүктеу/скачать 367,35 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: