Қазақ тілі сабағы Қазақ тілінің дыбыстық ЖҮйесі дыбыстардың құрамы

Кім? (кто?), не? (что?), неше?(сколько?), нешінші? (который?), нешеу? (сколько?), қай? (какой?), қайсы? (который?), қайдан? (откуда?), қандай? (какой?), қанша? (сколько?), қашан? (когда?), қалай? (как?), қайтіп? (каким образом?), немене? (что такое?), қайда? (где? куда?), қайдан? (откуда?)

Они изменяются по падежам, а местоимения кім? не? принимают окончания принадлежности, изменяются по числам.

В предложении, выступая в роли определения, стоят перед определяемым словом. Например: Әлия нешінші курста оқиды?

Выполняя функцию сказуемого, стоят в конце предложения.

Например: Сіздің әкеңіз қайда? Выступая в качестве обстоятельства или дополнения употребляется перед сказуемым.

Например: Спектакль қашан басталады? Сен бүгін кімді көрдің?
Сұрау есімдіктерінің септелуі

30- кесте

Сөйтіп, сөздің зат, құбылыс, ұғым, түсінік, болмыс, амал-әрекеттерге тағылған атау түріндегі бастапқы мағынасын т y p a м a ғ ы н a дейді. Ал сөз мағынасы ауыстырылып, бастапқы ма-ғынасынан өзге мағынада қолданылса, оны сөздің к e л т i p i н д i немесе a y ы c п a л ы м a ғ ы на с ы дейді.

Сөйлемнің түрлері.
Сөйлем түрлері

Сөйлем құрылысына қарай жай сөйлем және құрмалас сөйлем болып екіге бөлінеді. Бір ғана ойды білдіріп, бір ғана интонациямен айтылатын сөйлем жай сөйлем деп аталады да: екі я одан да көп жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіретін сөйлемді құрмалас сөйлем дейміз.

Сөйлем айтылу мақсаты мен интонациясына қарай хабарлы, сұраулы, бұйрықты және лепті сөйлем болып бөлінеді.

Хабарлы сөйлем - айтылу мақсаты хабарлау, суреттеу, баяндауды білдіретін сөйлемнің түрі.

Мысалы: Мен жалақы алдым.

Сұраулы сөйлемдер мынадай жолдармен жасалады:

а) Сөйлемде сұрау есімдігінің қолданылуы арқылы. Не үшін?

ә) ма, ме, ба, бе, па, пе, ша,ше шылауларының қолдануы арқылы. Жерім жаман ба?

б) ғой, қой, ау, еу шылауларының , ә, сірә сияқты оқшау сөздердің; болар, шығар, қайтеді, білемін деген көмекші сөздердің сұрау мәнінде қолданылуы арқылы:

– Осы ғой алған жоспары? – Иә, осы.

в) Сұрау интонация арқылы. Япырай, ие бермей кетпесе?
Бұйрықты сөйлем - біреуге бұйыру, тілек – өтініш ету мақсатында айтылған сөйлем.

Бұйрықты сөйлемде интонация біркелкі бола бермейді: бірде хабарлы сөйлем интонациясымен айтылса, бірде лепті сөйлем интонациясымен айтылады да, соған сәйкес сөйлем соңында нүкте(.) я леп белгісі(!) қойылады. Бұйрықты сөйлемнің баяндауышы етістіктің бұйрық рай тұлғасынан және бұйрық не шартты рай тұлғасына тілек-өтініш мәнді –шы, -ші жұрнағының үстеуі арқылы жасалады. М: Бар! Шап! Жиып кел тегіс! – деді...

Лепті сөйлем ерекше әуенмен айтылып, дауыс ырғағы сөйлем соңында да көтеріңкі қалыпта болады. Соған сәйкес сөйлем соңында леп белгісі (!) қойылады. Құнанбай қатты зекіп қалып:

– Жә тоқтат! – деді. (М.ә)

Жұрнақ пен жалғау.

В казахском языке вопрос кім? (кто?) употребляется только по отношению к человеку, во всех других случаях употребляется не? (что?).

К одушевленным относятся существительные, обозначающие людей, животных. Например: қыз (девочка), құлын (жеребенок), қарлығаш (ласточка).

К неодушевленным относятся остальные существительные. Например: мектеп (школа), қала (город), қант (сахар).

Категория рода в казахском языке отсутствует, но слова имеют логические родовые различия. Например: Сіңілім үшінші класта оқиды. (Моя сестра учится в третьем классе). Әкем – зейнеткер. (Отец - пенсионер). Сиыр бұзаулады. (Корова отелилась).

Основные синтаксические функции – быть подлежащим и дополнением. Также могут выступать в роли дополнения, определения и обстоятельства. Например: көптен күткен көктем де келді. (Пришла долгожданная весна). Бұл әпкемнің қызы. (Эта дочь моей сестры).

Профессор лекцияны бастап кетті. (Профессор начал читать лекцию). Әкем – дәрігер. (Отец - врач). Біз бүгін тауға барамыз. (Мы сегодня пойдем в горы).
Суффиксы, образующие существительные

1. 
   кесте
   

Существительные следующие за числительными окончания множественности не принимают. Например: көп адам (много людей), он студент (десять студентов).