Қазақ тілі сабағын дәстүрлі емес әдіспен өту

Қазақ тілін оқыту – қиын да қызық жұмыс. Қазіргі кезде қазақ тілін оқытатын мамандарға қойылатын талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып, сапалы білім беру. Олардың ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіру және танымдық күшін қалыптастыруға жағдай жасау, оқу әрекетін, өтетін тақырып мазмұның аша білу.

Білім берудің талабына сай әр кезеңдегі білім парадигмалары өз міндеттерін атқарады. Ал, бүгінгі талап басқаша. Мұндағы басты мақсат – келешек ұрпақты жан-жақты қалыптастыру, яғни, терең білімді, рухани -шығармашылық қабілеті жоғары, сыни ойлау мүмкіндігі бар, өз бетімен ізденіп игерген білімін іс жүзіне асыра алатын тұлға дайындау.

Мақсаты – айқын. Аталған мақсатқа жетудің тиімді жолы ретінде оқытудың әр алуан технологиясын, әдістемесін пайдалану керек екені сөзсіз.

Технология мен әдістеменің мақсаты бір – “қалай оқыту мәселелерін қарастырады”.

Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі  жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Бұлар оқушының жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеумен қатар оқушының танымдық күшін қалыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасайды.

Ұстаз үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін дұрыс таңдау. Менің өз әдісім – ізденіс, ізденіске жұмылдыру.

Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыға сапалы және терең білім беруіне жағдай жасап отыр. Оқытушы баяндайды, әңгімелейді, түсіндіреді, ал оқушы тыңдайды, қабылдайды, ойлайды, т.б. таным әрекеттерін жасайды.

“Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық” деген сөздерді ескере отырып, сабақтарымызда мүмкіншілігіне қарай мультимедиялық проекторды пайдаланып отырсақ оқытушының ұтары мол деп ойлаймын. Тек оларды тиімді, жүйелі түрде қолдану оқытушының шеберлігіне байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін.

“Мемлекеттік тіл – менің тілім ” тақырыбында сабақ өттім.  Сабақтың тәрбиелік мақсаты өз Отанына, өз тіліне деген сүйіспеншілік  сезімдерін арттыру болса, осы мақсатты бетке ұстай отырып жұмысымды құрастырдым. Экрандағы көріністер туралы алдын-ала тапсырма берілді. Сабақ  барысында оқушылар  “Тіл туралы” заң ата заңымыздың қай бабында , қай бөлімінде екенін білді. Осы сабақтарда мультимедиялық проекторды қолданудың маңызы қандай десек, біріншіден, оқушылар үлкен әсер алады, қасиетті тіліміз  жөнінде көп мағлұмат алып, білімін тереңдетеді. Өз бетімен жұмыс істеу арқылы өз күшіне деген сенімділік пайда болады, патриоттық тәрбие алады.

Өзім сабақ беретін сыныптарда оқушылардың танымдық ой-өрісін қалыптастыру мақсатында сабақтың әр кезеңінде өз қалауыммен жаңа тақырып түсіндіру алдында, өтілген тақырыпты қайталау мақсатында, жаңа тақырыпты бекіту үшін сабақ соңында, тіл дамыту сабақтарында немесе пән бойынша аудиториядан тыс өткізілетін шараларды  мультимедиялық проекторды қолдануға көңіл бөліп жүрмін.

Мультимедиялық проекторды қолданудың оқытушыға береріне келсек:

·                    Оқушының танымдық күшін қалыптастыру;

·                    Барлық баланы оқыту;

·                    Оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектесу;

·                    Білім берудің формасын оңайландыру міндеттерін атқару;

·                    Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру;

·                    Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену. (оқушыларға алдын-ала тапсырма беріледі)

Мультимедиялық слайдтарды қолдану, әсіресе дәстүрлі емес сабақтарда ыңғайлы. Үлгі ретінде мен сіздердің назарларыңызға сабақтарымнан бірнеше мысал келтіргім келіп отыр. Мысалы алсақ

Сөздік жұмысын жүргізгенде технология стратегиясының бір түрі – “Ассоциацияны” қолдануға болады. “Ассоциация ”. “Қазақстан” сөзін естігенде қандай сөздер ойыңызға келеді? Жазыңдар.  Бірінші оқушылар дәптерлеріне ойына түскен сөздерді жазады, содан кейін экранда төмендегі кесте шығады. Осы кесте бойынша мәтін құрастырады.

1.     Астананың бұрынғы аты.

2.     Астана қай өзеннің жағасында орналасқан?

3.     Астанадағы тәуелсіздік символы.

4.     Астанадағы университеттің аты.

5.     Астана өңірінде өндіретін қасиетті тағам.

6.     Болашақтың символы елестейтін мүсін.

 

А

С

Т

А

Н

А

 

Бағдарлама бойынша берілген тіл ұстарту сабақтарының тақырыптары оқытушылардың қалауынша, сондықтан да өз қалауым бойынша (оқушылар орыс мектебінде оқыған, қазақ халқының салт-дәстүрлерін атүсті білетінін байқадым) бір тіл ұстарту сабағымды қазақ халқының салт-дәстүрлеріне, соның ішінде сәбилерге байланысты рәсімдерге арнадым. Салт-дәстүр туралы сұрақ-жауап арқылы әңгімелескеннен кейін  мультимедиялық проектор арқылы бірнеше көріністер мәтіндерімен экранға түсірілді. Сол суреттер және мәтіндермен түрлі әдісті қолдана отырып жұмыс жүргізілді. Нәтижесінде:

·                         Оқушылардың сөйлеу қабілеті дамиды;

·                         Тілдік қорын жетілдіреді;

·                         Салт-дәстүр туралы танымы тереңдейді;

·                      Ұлттық сана – сезімін оятуға әсерін тигізді;

       Ал, грамматикалық тақырыптар бойынша слайдтарды сабақты қорытындылау кезеңінде қолданған өте тиімді деп есептеймін.

   Мысалы: “Сөз құрамы” тақырыбын алсақ қос сөз, біріккен сөз, қосарлы сөз тақырыптары бөлек-бөлек сабақтарда өтіледі. Осы сабақты қорытындылағанда “Сөз құрамы” слайдын  экранға түсіріп, қорытындылау жұмысын жүргізсек ұтымды.

 “Үстеуді” өткенде мекен, мезгіл, себеп, мақсат, сын-бейне, мөлшер үстеулері де бөлек-бөлек сабақтарда өткізілсе, қорытындылау сабағында “Үстеу” тақырыбындағы слайд арқылы қорытындылау жұмысын жүргізсек, оқушылардың осы тақырып бойынша алған білімін тұжырымдауға, ойын жинақтауға әсерін тигізетіндігі сөзсіз.

Қытайдың даналық сөздерін еске түсірсек:

                              Айтсаң - ұмытып қаламын,

                              Көрсетсең – есімде сақтаймын, 

                              Жасатсаң – үйренемін - дейді.

     Сөйтіп, жүйелі түрде оқу үрдісінде мультимедиялық проекторды қолданып отырсақ, біріншіден, оқытушы ұтады, яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, оқушының пәнге деген қызығушылығы арттырады, екіншіден, оқушы да ұтады, себебі өз ойын еркін жеткізуге мүмкіншілік алады, өз бетімен еңбек етуге баулиды, өздерін сөйлету оқушының ой-өрісін дамытуға септігін тигізеді, оның тақырып бойынша  танымы кеңейеді.

Бүгінгі таңда, білім беру жүйесінің жаңартылуы кезінде, жаңа технологияларды пайдалану өзекті болып табылады. Бүгінгі ұстаздың алдында жаңа талаптар қойылады. Әсіресе, тіл үйрену барысында оқытудың жаңа технологияларын пайдалану білім алушылардың шығармашылық қабілетін ашуға, олардың оқу әрекетін белсендіруге зор мүмкіндік туғызады. Осы міндетті жүзеге асыру үшін «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» жасалып, орындалуда. Бағдарламада Қазақстанда мемлекеттік тілдің кең ауқымды қызметін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік тілді оқытудың әдістемесін жетілдіру және стандарттау, инфрақұрылымын дамыту, үдерісін ынталандыру жүйесін құру; мемлекеттік тілді насихаттау және қолдану аясын кеңейту, дәрежесін арттыру; қазақ тілінің лексикалық қорын жетілдіру және жүйеге келтіру сияқты міндеттер көзделеді.

Сабақтың нәтижелілігі оқытушының шеберлігі, оның шығармашылық әрекетіне байланысты. Сол себептен, барлық оқытушылар өз сабақтарында әр түрлі тиімді әдіс-тәсілдерін пайдаланады. Соның ішінде дәстүрлі емес сабақ түрлері ерекше орын алады. Дәстүрлі емес сабақ түрлері білім алушылардың белсенділігін артттыру, саналы түрде білім алу, өз бетімен білім алуды қамтамасыз етеді. Осындай сабақ түрлері білім алушылардың жалпы оқу және көшбасшылық дағдыларын қалыптастырып, олардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытады. Дәстүрлі емес сабақ түрлері : іскерлік ойындар, бинарлық сабақтар, КТК- сабақ, театр-сабақ, жарыс-сабақ, концерт-сабақ, практикум-сабақ, пресс-конференция, консультация –сабақ, диспут-сабақ, жобаны қорғау сабағы, семинар-сабақ және т.б.

Дәстүрлі емес сабақ түрлерін қарастырайық. 

Сөйтіп, дәстүрлі емес сабақ түрлері дұрыс ұйымдастыру нәтижесінде тіл үйренушілердің  қазақ тілін оқытуда тіл мен ойлау қабілеттерін  дамытуға мүмкіндік туады. Қорыта келгенде, қазақ тілін оқыту барысында сатылы, жүйелі жұмыс жүргізілуі үшін дәстүрлі емес сабақ түрлерінің маңызы зор. Өйткені жалғыздың аты шықпас, жаяудың шаңы шықпас дегендей, игілікті істің нәтижелі болуы үшін мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту, абыройын асқақтату жолында еңбек ету бәрімізге мәртебелі міндет.

1. 
   «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы», 1-бет.
   
2. 
   Аяжанова Ж.Х., Әзімбаева Р.О. және т.б. «Мемлекеттік тілі жеделдетіп оқыту бағдарламасы, Петропавл, 2005ж.
   
3. 
   Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Оқу құралы. Алматы, 2005 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Жақсылықова Қ. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы, 1996ж.
   
5. 
   Қадашева Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы, 2005ж.