Қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы қатысымдық тұрғыдан меңгертуде қазақ тілінің салалары өзара бірлікте қарыстырылады

1. Лингвостатикалық әдіс арқылы оқулық мәтіндерінде әр

2. Оқулық құрастыруда сөздерді белгілі бір жүйеде

3. Лингвостатикалық әдіс арқылы балалардың жас

тұлғаларды қабылдау ерекшеліктеріне сай келмейді. Өйткені 3 сыныптағы жаңа сездер 2-сыныпқа қарағанда 874 сөз кеміген. Сондықтан да мектеп оқушыларының жазбаша тіл механизмдерін меңгеру ерекшеліктеріне қарай, оқыту мазмұнын күрделендіре отырып, әрбір сынып сайын кемінде 3500-ге жуық жаңа сөз еніп отыруын лингвостатикалық тұрғыда реттестіру қажет.

4. Таңдама келемі есуіне қарай, сирек қолданыстағы
сөздер саны азая түскен. Сирек қолданыстағы сөздер
мәтіннің тіл байлығының керсеткіші болғандықтан, болашақта
оқулық құрастыруда алынған мәтіндердің лексикалық байлығы
да ескерілуі тиіс.

5. 
   Алынған мәтіндердің жиілік сөздіктері түрлі аумақтар
   бойынша сөзбен қамтылудың шамамен алғанда бірдей
   дәрежедегі өсу қарқынын байытты. Бұл оқулықтардың жиілік
   құрылымындағы белгілі бір заңдылықты көрсетеді.
   
6. 
   Сынып жоғарылаған сайын, қосылатын жаңа сез саны
   кеми береді. Сондықтан да 1 сыныптағы сөздер 2 сыныпта
   толық, ал 2 сыныптағы сөздер 3 сыныпта толық қайталануы
   қажет. Себебі, қайталанған сездер бала жадында ұзақ
   сақталады. Бірақ жиілігі сынып жоғарылаған сайын төмем
   болу керек, өйткені жаңадан енетін сөздер санын арттыруда
   аса маңызды.
   
7. 
   Лингвостатикалық әдіспен іріктелген жиі және сирек
   қолданыстағы балаларға таныс және бейтаныс сөздөр
   сұрыпталып, жаңа буын оқулықтарын құрастыруға көмекші
   

материал ретінде ұсынылды. Бұл - оқулық пен оқушы тілі арасындағы байланысты нығайтары сөзсіз.

8. 
   Мәтіннің квантитативті-грамматикалық құрылымының
   өзгеруіне ықпал етөтін мазмұндау стиліндегі кейбір
   ауытқушылықтар оқушылар үшін қажетті грамматикалық
   құрылымдарды есте сақтау қабілетін әлсіретіндіктен, оқулық
   мәтндерін құрастыруда бұл ауытқушылықтар
   лингвостатикалық тұрғыда реттестірілуі тиіс.
   
9. 
   Бастауыш мектеп оқулықтарының мәтіндерін түзуде
   түбірге қосымшалардың күрделене жалғануына ғана емес,
   жекелей жалғануына да статистикалық дәлдікпен көңіл
   бөлген жөн. Бұл балалардың сөздік қоры молаюына әсер
   етеді.
   

И.Мәтіндерді квантативті - типологиялық сипаттағы салыстыру тек бір ғана жағдайда, салыстырылып отырған тілдер үшін бұл шамалар өзара бірдей көлемдегі, жанрлық-стилистикалық түрлері бойынша ұқсас таңдамалар жағдайында ғана орындалуы мүмкін. Агглютинативті құрылымдағы бір тілдің ішіндегі сөз формаларының орташа қайталануындағы айырмашылықтар таңдамалар көлеміне және қасиеттіліктің артуына байланысты екендігі анықталды.

Бұған қоса, типологиялық сипаттағы айырмашылықтар тілдің морфологиялық құрылымына да байланысты: тілде неғұрлым аналитикалық құрылым элементтері кебейген сайын, соғұрлым сездердің орташа қайталануы да өсе түседі. Бұл ерекшелік өзге құрылымдағы тілдермен біз қарастырған мәтіндерді салыстыру барысында дәлелденді. Ал мәтіндердің сөзбен қамтылуындағы айырмашылық тілдердің типтік белгілеріне қарай емес, мәтіннің стилі мен тақырыптық айырмашылықтарына байланысты. Оқулық мәтіндерін әр түрлі салаға қатысты дексикамен салыстыру барысындағы алынған деректер бұған дәлел.

1. 
   Құсайынов А.К,., Асылов ¥.Ә. Оқулықтану өзекті мәселелері. Алматы,
   2000, 19-22 6.
   
2. 
   Люблинская А.А. Детская психология. М.: Просвещение, 1971, С. 284-
   300.
   
3. 
   Негневицкая Е.И., Шахнарович A.M. Язык и дети. М.: Наука, 1981,
   111 с.
   
4. 
   Эльконин Д.Б. Избранные психологические труды. М.: Педагогика,
   1989,560 c.
   
5. 
   Жапбаров А. Мектеп оқушыларының тілін дамыту. Алматы-Шымкент:
   Жібекжолы, 1997, 201 б.
   
6. 
   Молдабеков К.М. Лингвостатистические исследования
   казахских текстов для младших школьников (на материале текстов
   учебников начальных классов и литературы для детей). Дисс. кан.
   филол. наук. Алма-Ата, 1985, 259 с.
   

6. 
   Гоноболин Ф.И. Психология. Учебное пособие для пед.
   училищ.по спец. М.: Просвещение, 1973. N 2001, 335 с.
   
7. 
   Рыбников Н.А. Язык ребенка. М., Л.: Гос. Изд-во, 1926, 84 с.
   
8. 
   Мухамедов С.А. Статистический анализ лексико- морфологической
   структуры узбекских газетных текстов. Автореферат дисс. канд.
   филол. наук. Ташкент, 1980, 25 с.
   
9. 
   Пиотровский Р.Г., Бектаев К.Б., Пиотровская А.А. Математическая
   лингвистика //Учебное пособие для пединститутов. М.: Высшая
   школа, 1977, 383 с.
   

10. 
    Ыскақов А. Қазіргі қдзақтілі. Алматы: Мектеп, 1964, 182 б.
    
11. 
    Мусаходжаев С.У. Лингвостатистический анализ узбекского текста
    и терминоологии подьязыка электротехники и электроники.
    Автореферат дис. канд. филол. наук. Ташкент,1986, 17с.
    
12. 
    Фрумкина P.M. Статистические методы изучения лексики.
    М., 1964, 115 с.
    

13. Ахабаев Ә. Статистический анализ лексико-морфологической

14. 
    Қазақ тексінің статастикасы. Алматы: Ғылым, 1990, 206 б. Қазақ тілі.
    Энциклопедия. Алматы, 1998, 509 б.
    
15. 
    Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис.
    Алматы, 2002, 784 б.
    
16. 
    Белботаев А. Лингвостатистические характеристики частей речи
    казахского текста. Автореф. дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата, 1992,
    32 с.
    
17. 
    Жубанов А.К. Квантитатавная структура казахского текста. Апма-
    Ата: Наука, 1987, С. 60-61.
    

18. 
    Қалыбеков Б.Е. Бастауыш сынып оқулықгарындағы кейбір
    лексикалық терминдердің қолданылуы //Түркі тілдерінің
    компьютерлік қоры: Халыкаралық ғылыми-практикалық конференция
    материалдары. Түркістан-Шымкент, 1995, 74-76 б.
    
19. 
    Қалыбеков Б.Е. Эстетика ұғымына байланысты терминдердің
    бастауыш сынып оқулықтарында қолданылу ерекшеліктері //Түркі
    тілдерінің компьютерлік коры: Халыкаралық ғылыми-практикалық
    конференция материалдары. Түркістан-Шымкент, 1995. 151-153 6.
    
20. 
    Бектаев К.Б., Молдабеков Қ.М. Бастауыш сынып оқулыктары
    текстерінің алфавитті-жиілік сөздігі. Шымкент, 1990, 122 6.
    
21. 
    Бектаев Қ.Б., Молдабеков Қ.М. Балалар әдебиеті текстерінің
    алфавитті-жиіліксөздігі. Шымкент, 1998, 116 6.
    
22. 
    Қалыбеков Б.Е. Бастауыш сынып оқулыктары мәтіндерінін
    алфавитті-жиілік сөздігі. Шымкент, 1999, 145 6.
    
23. 
    Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.
    Алматы: Рауан, 1995, 58-60, 170-172 6
    
24. 
    Балақаев М. Казақ тілі. Бастауыш мектептін 2 сыныбына
    

арналған оқу құралы. 6 басылуы. Алматы: ОҚБ, 1952, 102 б.

25. 
    Балақаев М. Қазақ тілі. Грамматика, емле, тіл дамыту. Өзгерт. 5
    басылуы. 1-3 бөлім. Алматы: Каз ОҚБ, 1951, 3 т.
    
26. 
    Қордабаев Т. Ана тілі. Бастауыш мектептің 1 сыныбына
    арналған оқу кітабы. 10 басылуы. Алматы: Қазмем. ОПБ, 1957, 163 б.
    
27. 
    Досқараев Ж., Қасенов М. Ана тілі. Бастауыш мектептің 2
    сыныбына арналған оқу кітабы. 7 басылуы. Алматы: Қаз. мем. ОПБ,
    1953,232 6.
    

Диплом жұмысы

Бастауыш мектепте зат есімді оқыту

Жетекшісі: п.ғ.к., аға оқытушы: М. Ермекбаев Орындаған: ПӨ -01-4к5 тобының студенті Жылқыбаева С.

Шкір берушілер:

П.ғ.к., профессор t/tffi^^y** Жаппаров A

(мерзімі)

М. Өтемісұлы атындағы №52 -\^~—л

орта мектептің Бастауыш мектеі<(1___, i //

Шымкент - 2005 жыл

Пікір

1. Оқушылардың белсенді ойлау қызметін іске қосу әдісі -

2. Сөзге немесе сөйлемге қатысты оқушылардың саналы

3. Өтілген грамматикалық үғымның айқын жэне көмескі белгілерін маңгерту тэсілі. Мысалы, «Кім? не? сүрақтарына жауап беретін сөздер» тақырыбын өткенде, оқушылар бүл сұрақтарды нақтылы заттардың немесе адамдардың атын білдіретін сөздерге дүрыс қояды да, дерексіз атауларға кездескенде шатасып қалады. Дипломант грамматикалық үғымға қатысты осындай дерексіз сөздердің белгілеріне арнайы тоқталған.

4. Жаңа меңгерген грамматикалық ұғымды бүрын өтілген үғымдар жүйесімен байланыстырып отыру. Бүл эдісті берілген білімді жинақтап отыру эдісі деп айтуға болады.Бүл эдістердиплом жүмысында қолданылған негізгі эдіс- тэсілдер. Қорыта айтқанда диплом жүмысы жақсы жазылған, қорғауға болады.

Пікір

Тағы айта кететін мэселе қазіргі төржылдық бастауыш кластарда оқушыларға қазақ тілінің морфологиялық жүйесін оқыту барысындағы қолданылып жүрген әдістерді де жаңа талап түрғысынан қайта қарап, жаңарату қажет болып жатыр.. Дэлірек айтқанда, бүрынғы бір бағытта (мүғалім тарапынан) оқыту жүйесін өзгертіп, оқушылардың өз беттерінше шығармашылықпен жүмыс істеу (ойлану, табу) қабілеттерін дамыту мэселесін басты нысан етіп алған дүрыс. Осындай бүгінгі таңда бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мэселелері күн тэртібінен түспей, өзекті мэселеге айналып отыр. Осы түрғыдан алғанда тақырып өзекті. Диплом жүмысы жақсы жазылған. Диплом жүмысына қойылатын талаптарға толық жауап береді.

П.ғ.к., профессор к/і/иЛ^Л Жаппаров А.





М. Әуезов атындағы ОҚМУ 0315 -« Педагогика жэне бастауыш мектеп эдістемесі» мамандығының 4- курс ПӨ - 01 - 4к5 тобының стуленті С. Жылқыбаеваның «Бастауыш сыныпта зат есімді оқыту» атты диплом жұмысына

Пікір

Сөйлемді тиімді жолдармен меңгерту оқушылардың сөйлеу қабілеттерін жетілдіреді, дамытады. Сабақ барысында сөйлемді дүрыс қүру дағдыларын жетік игерген оқушылар осы біліктері негізінде сөйлеу үлгілерін, сөйлеу эдеби нормаларын меңгереді. Мұндай біліктер оқушылардың жасқаншақтық, үяңдық қасиеттерін жойып, оның сөйлеу қабілеттерін дамытуға ерік береді. Сөйлемнің териялық негіздерін игертумен қатар оқушылардың сөйлеу тілін қатысымдық түрғыдан меңгерту керек. Мұнда оқушының сөйлеу тілі екі формада жүзеге асады. Біріншісі, диалогтық сөйлеу, яғни тілдік қарым-қатынас барысында екі адамның тікелей қатынас жасап, бір-бірімен көзқарас, ой-пікір алмасуы. Диалог біріншіден, диалогтың екі немесе одан да көп адамның арасында өрбуі; екіншіден, диалогқа қатысушы адамдардың бірде тыңдаушы, бірде сөйлеуші болып кезекпе-кезек олардың арасындағы рольдердің алмасып отыратындығы белгілі. Сонымен катар дипломант жеткізілетін ақпараттық хабардың аяқ асты туындап, тілдік қатынасқа түсуі де диалогтық сөйлеудің негізгі белгілерінің біріне жататындығын дұрыс айқындаған.

Бастауыш сынып оқушыларына сөйлемді оқыту барысында олардың сөйлеу дағдыларын дамыту үшін дипломант диалогтық сөйлеу мен монологтық сөйлеуді қатар алып игерту қажеттінің дүрыс аңғарған. Қорыта айтқанда диплом жүмысы өте жақсы жазылған.

М. Өтемісүлы атындағы №52

орта мектептің Бастауыш мектегК^ ~Л

секциясының төрағасы ^-у^*-^&г Дулатова С.