Қазақ тіліндегі дыбыстық өзгерістердің ауызша тілдегі көрінісі Ж. Т. Жұмабаева


і: леген, лекер, леп, рәсуа, рәсім, рәуіш, рет, реніш, ребус, регресс,  редукция, рельс, республика.  ұ



Pdf көрінісі
бет3/6
Дата06.02.2022
өлшемі0,67 Mb.
#80560
1   2   3   4   5   6
Байланысты:
Жұмабаева-Ж.-Қазақ-тіліндегі-дыбыстық-өзгерістердің-ауызша-тілдегі-көрінісі

і:
леген, лекер, леп, рәсуа, рәсім, рәуіш, рет, реніш, ребус, регресс, 
редукция, рельс, республика. 
ұ:
рұқсат, рух, ру, Лұқпан.
ү:
Рүстем, үрөл (роль). 
Осымен байланысты Н.Уәлидің пікірінше
л, р
сонорлары сөздің 
басында келгенде, барлық жағдайда қысаң дауысты селбесіп айтылады. Бірақ 


олардың фонемалық реңктері 
р, л
дыбыстарынан кейінгі дауыстыларға 
тәуелді болуы ықтимал. Мысалы, 
р, л
сонорларынан кейін 
а, ә, е, ү
және 
дауысты + сонор дыбыс тіркесі –
ұу, ый
келсе, 
р, л-
дың алдында келетін 
қысаң селбеспе дауысты өзінің созылыңқылығы жағынан біршама қысқа 
айтылады. Ал сөз басындағы 
р, л
-дан кейін қысаң дауыстылар келсе
керісінше, селбеспе дауысты біршама созылыңқы айтылуы ықтимал [2, 
110б.]. Ал І.Кеңесбаевтың пікірінше, 
р
фонемасы тіл ұшы альвеолға нық 
тиіп, фонациялық ауа өте қарқынды шығу арқылы жасалады. Сөз ортасында 
р бір рет дірілдейді де, сөз аяғында көбіне екі рет дірілдейді. Сондықтан бұл 
фонеманы вибрациялық (діріл) фонема дейміз. Бұл фонма сөз ортасы мен сөз 
аяғында көп ұшырайды. Бұрынғы түркологтар айтқандай, 
р
сөз басында 
кездеспейді. Осының салдарынан өзге тілден ауысқан 


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет