- Шылаулар (союзы и частицы)-тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші сөздер.
- Шылаулар сөздер 3 бөлінеді:
- 1)Септеулік шылау
- 2)Жалғаулық шылау
- 3)Демеулік шылау
- Союзы и частицы могут быть разделены на следующие группы:
- 1)Септеуліктер(послелоги)
- 2)Көмекші есімдер(служебные слова)
- 3)Жалғаулықтар(союзы)
- 4)Демеуліктер(частицы)
- 5)Модаль сөздер(модальные слова)
- Септеуліктер(послелоги)
- соответствуют русским предлогам.
| | | | | | | - Мектепке дейін (до школы)
| | | | - Жыл бойына(в течение года)
- Айтуы бойынша(по его рассказам)
| | | | - Сабақтан соң, сенен кейін(после тебя)
| | | - Через,о,об,для,
- Ради, чтобы
| - Көпір арқылы(через мост),жұмыс туралы(о работе),сен үшін(ради тебя),
- Оқу үшін(для учебы);
| | | | - Былтырдан бері(с прошлого года), менен басқа(кроме меня),сенен бұрын
- (раньше тебя), әрі отыр(сядь дальше);
| - Көмекші есімдер(служебные слова)
- соответствуют русским предлогам: за,под,на,перед,у,внутри,возле,между,напротив.
| | | | | | | - Үстелдің үстіне қой- поставь на стол
| | | | - Үстелдің астын сыпыр
- подмети под столом
| | | | - Үйдің алды тамаша
- Перед домом красиво
| | | | - Менің артымнан тұр
- Встань за мной
| | | | - Біздің үйдің жанында возле дома
| | | | - Дүкен ішінде - в магазине
| | | | | | | | - Үйлердің арасында между домами
| | | | - Ағаштың түбінде - у дерева
| | | | - Үйдің қарама-қарсысында
- Напротив дома
| - Жалғаулықтар(союзы) соответствуют союзам русского языка.
| | | | - 1) Ыңғайластық
- (соединительные)
- Және,мен,бен,пен,
- да,де,та,те
| | - Мен және сен (Ты и я)
- Жаңбыр жауды да, жер көгерді. Дождь пошел, и земля зезеленела.
| - 2) Қарсылықты
- (противительные)
- Бірақ,бірақ та, дегенмен, алайда, әйтсе де, сөйтсе де
| | - Киноға барар едім, бірақ дала суық. (Пошел бы в кино, но на улице холодно).
| - 3) Талғаулықты (разделительные)
- Не,немесе,я,әлде,біресе,
- әйтпесе,болмаса,ал
| | - Не мен барамын, не сен бар
- (Либо я пойду, либо ты иди)
- Біресе жаңбыр, біресе күн шығады(То дождь,то солнце)
| - 4) Себепті(причинные)
- өйткені, себебі
| | - Ол жақсы оқиды, себебі жақсы маман болғысы келеді.(Он хорошо учится,т.к.хочет быть хорошим специалистом.)
| - 5) Салдарлық (следственные)
- Сондықтан,сол себептен,сол үшін
| | - Мен ұйықтап қалдым,сол себептен сабаққа кешіктім.
- Я проспал, поэтому опоздал на занятия.
| - 6) Шарттық (условные)
- Егер, онда, егер ...онда
| | - Маған келмесең, онда мен саған барамын.
| - Демеуліктер(частицы)
- вносят дополнительные смысловые,
- эмоциональные оттенки в значения отдельных слов.
| | | | - 1) Күшейткіш-шектік(усилительно-ограничительные) ғана(қана),ғой(қой), әсіресе,-ақ,-ау
| | - Мынау дәптер ғой! Это же тетрадь!
- Ол мені ғана алды. Он взял только меня.
| - 2) Сұраулық
- (вопросительные) ма,ме,ба,бе,па,пе,ше
| | - Ол бара ма?
- (Пойдет ли?)
- Сен ше? (А ты?)
| - Модаль сөздер (модальные слова) –
- для выражения точки зрения говорящего на отношение высказываемой мысли к действительности.
| | | | | | | - Маған сол кісі керек еді
- Мне нужен был тот человек.
| | | | - Ол мені жек көретін сияқты.
- Мне кажется, что он меня ненавидит.
| | | | - Онда кітап көп екен. Оказывается, там много книг.
| | | | - Олар қалада болар.
- Может быть они в городе.
| | | | - Рас, сен менің досымсың. Верно, ты мой друг.
| | | | - Шамасы, олар үйде жоқ
- Вероятно, их нет дома.
| | | | - Әрине, сен оны білесің.
- Конечно, ты его знаешь.
| - Одағай (Междометия)-
- сөйлеушінің шындыққа, болмысқа қатысын,
- көңіл-күй,сезім арқылы білдіретін сөздер.
| | | | - Мағынасына қарай
- (по значению)
| - Көңіл-күй
- (Эмоциональные)
| | | | | | | | | | | | | - Әттеген ай! Қап! Надо же!
| | | | | | | | | | | | - Ал! (Ну!) Мә! (На!)Әй! (Эй)
| | | | | | | - Сыпайгершілік
- (формы вежливости)
| | | | | | | | | | - Еліктеу сөздер (подражательные слова)-
- слова, которые передают различные звуки живой и неживой природы:
- человека, животных и предметов.
- Еліктеу сөздер (подражательные слова)
| | | - Еліктеуіш сөздер
- Звукоподражательные слова
| - Сыбдыр-сыбдыр
- Сылдыр-сылдыр
- Сықыр-сықыр
- Қарқ-қарқ
- Тарс-тарс
- Тық-тық
- Сақ-сақ
| - Шуршание камыша
- Журчание ручья
- Скрип-скрип
- Кар-кар
- Стук-стук
- Тук-тук
- Подражание смеху
| - Бейнелеуіш сөздер
- Образоподражательные слова
| - Қаз-қаз
- Бүрсең-бүрсең
- Шошаң-шошаң
- Жалт-жұлт
- Ағараң-ағараң
- Қараң-қараң
| - Неуклюжая походка
- Съежившись от холода
- Быть вертлявым
- Выражающее блеск
- О белеющем вдали предмете
- О мелькании силуэта в темноте
| - Етістік (глагол) – заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы.
- Сұрақтары: Не істеді? Не қылды? Не істелінді? Қайтті?
| | | | - Тұлғасына қарай
- (по способу образования
| - 1) негізгі (непроизводные)
| | | | | - Тұз+да,гүл+де,ой+на,
- ой+ла, кеш+ік
| - Мағынасына
- қарай
- (по значению)
| | | | | - 2) көмекші
- (вспомогательные)
| - Бол(быстрей),шық
- (выйди),әкет(унеси)
| - Объектіге қатысына қарай(по отношению к объекту)
| - Сабақты(переходные,которые сочетаются со словами в Табыс септік-кімді? кого? нені? что)
| - Асқарды шақыр
- (позови Аскара)
| | | - Салт(непереходные) сочетаются со словами в остальных падежах
| | - Іс-әрекеттің орындалуына қарай
- (по отношению к результату действия)
| | | | | - Болымсыз (отрицательные)
- Дауысты,Р,Л,Й,У-ма, ме
- Қатаң - -па, пе
- Ұяң, М,Н,Ң - ба, бе
| - Бар+ма (не иди),
- Күт+пе (не жди)
- Жаз+ба (не пиши)
| - Құрамына қарай
- (по составу)
| | | | | | - Барып кел, кіріп шық, алып бар
| - Туынды етістіктің жасалуы
- (Образование производных глаголов)
| | | - Дауысты,Й, Р - ла,ле
- Қатаң – - та,те
- л,м, н,ң - да,де
| - Шеге (гвоздь)+ле+у – забить
- Құшақ(объятие)+та+у- обнять
- Қабыл(принятие)+да+у-принять
| - Дауысты,Й, Р- лас,лес
- Қатаң – - тас,тес
- л,м, н,ң - дас,дес
| - Бір(один)+ лес+у (объединиться)
- Көмек(помошь)+тес+у(помочь)
- Ақыл(ум)+дас+у(советоваться)
| - Дауысты – а/е
- Дауыссыз- ай, ей
| - Бос(свободно)+а+у-освободиться
- Түн(ночь)+е+у-ночевать
- Қартаю – қартай+у (стареть)
- Кобею – көбей+у (увеличиваться)
| | | - Ақ(белый) – ағ+ар+у белеть
- Көк (синий)- көг+ер + у синеть,зеленеть
| - Қатаң – қар, кер
- Ұяң, дауысты- ғар, гер
| - Бас(голова) + қар+у – возглавить
- Ес(разум) + кер+у - учесть
- Кө+гер +у цвести
| - Етіс (Залог)
- Қазақ тілінде 4 түрі бар.
| | | | - Өздік (возвратный)
- Действие направлено к субъекту
| | - Тара+н расчешись
- Жу+ын мойся
- Ки+ін одевайся
| - Ырықсыз
- (страдательный)
- Объект испытывает действие со стороны субъекта
| - Дауысты,т,з,р- л,ыл,іл
-
- Л - н,ын,іл
| - Хат ауылға жібер+іл+ді.
- Письмо отправлено в ауыл.
- Төсек сал+ын+ды.
- Постель постелено.
| - Ортақ
- (совместный)
- Общее действие
| | - Олар хат жас+ыс+ты.
- Они переписывались.
| - Өзгелік
- принудительный)
- действие под влиянием кого-нибудь
| - Ғыз/гіз- з,ж,р,
- Қыз/кіз- т,с,ш
- Дыр/дір- л,н
- Тыр/тір-
- Дауысты+ т+ қыз/ кіз
| - Жаз+ғыз+дым
- Заставил писать
- Айт+қыз+дық
- Заставили говорить
- Ал+дыр+дым
- Заставила взять
- Биле+т+тік
|
Достарыңызбен бөлісу: |
