Қазакстан республикасының білім және ғылым министрлігі

«Стиль дегеніміз — адам» деген сөзі Кітапханада көпжылдық дәстүрі, өз пайдаланушылары, қызметкерлері бар күрделі бір «организм ретінде» өзінің ерекше, ешкімге үқсамайтын стилін қалыптастырғысы келеді. Онсыз есте қаларлық, жағымды бейне жасау мүмкін емес.

Кітапхана өз фирмалық стилін жасай отырып, өз бейнесін де жасайды. Бейне үзақ уақытқа жасалатынымен, ескелең уақыт талабы оны да өзгертіп отырады. Демек, фирмалық стиль де имидждің бір қүрамы ретінде өзгеріп отыруы керек. Сонда негізгі мағыналық және көрнекілік қалпын бүзбай, керек уақытында болмашы өзгерістер енгізіп отыруға болады.

Әрине, бүл үшін материалдық шы-ғын жүмсау қажет болады. Кеуделік белгілер, фирмалық бланкілер, папка, қаламсап жөне басқа «кеңсе заттары» (егер оларда кітапхана символикасы немесе логотипі болса) арзанға түспейді. Стиль қалыптасып қалған соң, оның элементтері кітапхананың жарнамасы болуға да жарайды. Мысалы, жаңа қызметтер туралы кітапхана

Фирмалық стильді ерекшелеңціріп түратын негізгі белгіге кітапхана логотипі, оның сөздік-суретгік символы жатады. Әдет-те ол ерекше графика мен түспен көркемделеді. Логотиптер әртүрлі болады. Кейбір кітапханалар қысқарған сөздерді үна-тады.

Кітапхана логотипінде аймақтық ерекшеліктер, жергілікті фольклор, сурет өнері, кейде тіпті аймақтық экономикалық ерекшеліктер де көрініс табады. Логотиптің көркемдік негізі — сол кітапханаға есімі берілген жазушының суреті. Кейде логотиптің ролін жай сурет, эмблема да атқарады. Кей кездер-де қысқарған сөздер мен суреттің орнына абстрактылы сурет — геометриялық дене қодданылады.

Логотип жасау — күрделі іс. Ең еуелі тың идея, жаңашыл-дық керек. Ол кітапхана, оның тарихы, қазіргі мүмкіндіктері мен символдың арасыңдағы байланысқа негізделеді. Кітапхана атында географиялық ерекшелік, тіпті тарихи-аумақтық ерекшеліктер де көрініс табуы керек. Кейде логотип жасаушылар кітапхана жүмысының ерекшеліктерін де көрсетеді. Мыса^-лы, отбасылық оқу кітапханасы логотипінде кітапқа үңілген бала мен шешесінің суреті беріледі.

Логотип қысқа да нүсқа түрде жасалуы керек. Мәтін мен графикалық суреттің көп болуы логотиптің тез қабылдануына кесірін тигізеді.

Логотиптің эстетикалық жағына да көңіл болінуі керек: көзге түсерлік көркем образ, сөз мәнері (девиз), ертүрлі түсті үйлестіру. Шрифт ерекше болуы қажет емес, ойткені ол оқуды қиындатады. Осы жоғарыда келтірілген талаптардьщ бәрін орын-дау — кітапхананың әр салалық қызметінің символы.

Кітапхананың фирмалық атрибутына кеп нәрсе кіреді. Әрине басты орында қүжаттар түрады. Оларға бланкілер, пайдалану^ шы билеттері, т.б. жатады.

Бланк — типографиялық әдіспен кітапхана туралы негізгі мәліметтер немесе реквизиттер, басылған стаңдартты парақ. Әдетте сол жақтағы жоғарғы бүрышқа немесе парақтың жоғар-ғы орта жеріне кітапхана логотипі басылады, төменде кітапхананың толық пошталық мекенжайы, телефон, телефак-сы беріледі. Кейде осы жерде кітапхананың есеп шоты мен қажетті банктің аты жазылады. Кей кездерде бұл мөліметтерді бланкінің төмен жағына жазады. Тәжірибе көрсеткеніндей, бұлай ету — қолайсыз, өйткені мәліметтер тез, қас-қағымда қабылда-нуы тиіс (козқарас бағытымен: солдан оңға, жоғарыдан төмен). Төменде осы мәліметтерді ағылшын тілінде немесе қосымша меліметтерді беруге болады (іске қосылған жылы, қорлар келемі, пайдаланушылар саны). Соңғы мәліметтерді беру міндетті емес. Кейде парақ-бланкінің жоғарғы бетін сулы белгілермен маркілейді, бұл да фирмалық стильдің бір белгісі.

Кітапханаға фирмалық бланк аса қажет пе? Бұл сүраққа жауап беру үшін ықтимал демеушіге, газетке немесе теледи-дарға, басқа кітапханаға жіберілетін кәдімгі жай қағазга жазған хатты алып көріңіз. Бұңдай хат бланкіге жазылған хатпен са-лыстырғанда көркемдігі жоқ, сүрқай. Ал ең алғашқы әсер іскерлік байланыстың тиімділігін 80 пайызға арттыратыны белгілі.

Көптеген ғылыми кітапханалар мен орталықтандырылған кітапханалар жүйесі бланкімен бірге өз конверттерін пайдаланады. Ол конверттер өз логотипімен, мекенжайы, телефон, те-лефакспен маркіленген. Олар пайдаланушыларға кітапхана ту-ралы жақсы әсер қалдырады.

Пайдаланушы билетін немесе басқа ресми қүжаттарды әртүрлі етіп жасауға болады. Тек сыртқы формасы мен онделуі кітапхана саласына қайшы келмесе болды. Кітапхана логотипі, түрлі түсті гамма, фирмалық шрифт стандартталған мәтінмен қоса қүжаттың маңыздылығын баса керсетіп, осы кітапхана туралы жақсы әсер қалдырады. Әртүрлі шараларға шақыру қағаздары да осылай енделеді.

Кітапхананың фирмалық стилі кітапхана қызметкерлері кеу-де белгілерін (бэйдж) тағуын талап етеді. Бэйдж тагу қызмет корсетудің тиімділігін арттырып, кітапханашы туралы ақпарат береді. Ол кітапханашы мен пайдаланушы арасында жеке қарым-қатынас орнауына мүмкіндік береді. Кітапхана логотипімен бірге бэйджде қызметкердің аты-жөні, қызметі жазылады. Мүмкін болса, оның атқаратын жұмысын да жазады. Мысалы, каталогтар залының кеңесшісі, кезекші библиограф, т.б. Бэйджден жай визит карточкаларын айыра білу керек. Біріншісі, ламинаттал-ған (қатты пленка) жөне киімге қыстырып қоятын арнайы қыс-тырғышы бар. Визиткалар арнайы блокнот-планшетте немесе басқа құжаттар арасына салуға арналған. Бэйдж бір мезгілдік назар аударуға, кәптеген ақпарат беру үшін нашар көретіндерге де арналған. Сондықтан оның шрифті ірі, кітапхана немесе бөлім логотипі ұлғайтылған.

Фирмалық атрибуттарды жасағанда арнайы тапсырыспен қалам, папка жасауға. тапсырыс беру міндетті емес. Кітапхананың символикасы бар жапсырғыш (наклейка) қағаз болса болды,оларды кітаптарға да, кеңсе заттарына да жапсы-руға болады.

Жарнаманың қымбат түріне қалың текстильде жасалған ка-лендарьлар, белгілер, вымпелдер, кітап арасына салатын қағаз-дар жатады. Оларды кобінесе кітапхана мерейтойы қарсаңында шығарып, пайдаланушыларға сатады немесе сыйлайды.

Іскерлік және қымбат жарнамаларды біркелкі көркем стиль шеңберіңде жасайды, белгілі бір түсті гаммада, өзіндік шрифт-пен және оюлармен өндейді.

Парижде қабылданған жарнаманың Халықаралық Кодексінде белгілі бір та-лаптар белгіленген. Солардьщ кейбіреуін алсақ:

— шыншыддық;

— мінсіздік;

— салыстыру (5-бап). Жарнама хаба-ры адал бөсекелестік принципіне сай, тауарларды салыстыру адал да дөлелді фактілерге сүйенуі тиіс;

— түлғаның құқықтарын қорғау (8-бап). Жарнама хабарында адамдардың жеке өмірі мен қоғамдық өмірі туралы олардың рүқсатынсыз жазбау керек;

— қауіпсіздікті қамтамасыз ету (12-бап). Жарнама хабарыңца қауігпі жағдай-лар, дөстүрлер, қимылдар туралы сөз болмауы керек;

— жауапкершілік (14-бап). Осы кодекстегі ережелер үшін жауапкершілік жарнама берушілерге, баспаларға, бұқа-ралық ақпарат құралдары (БАҚ) қожа-йыңдарына, жалпы барлық келісімшарт жақтарына жүктеледі.

Біз кітапхана жарнамасының негізгі бағыттарын қарап шықтық.

Кітапхана жарнамасы қазіргі уақыт-та коммерциялық бағыттағы жарнама-лардан ерекшеленбейді. Әрине кітапхана жарнамасы — сыпайы жарнама, біздің интеллектуадцық өнімдерімізді, ресурс-тар мен қызметтерді ғана емес, идеялар-ды да жарнамалайды. Бұл жерде дәстүрлі

ағарту және тәрбиелік мәні бар міңдеттерді айтып отырмыз: көркемдікке деген талғамды тәрбиелеу, кітапхананың ақпарат-тық мүмкіндіктерін пайдалана білу. Білім алуды, рекреативті, араласу және т.б. іс-әрекеттерін жандандыра отырып, кітапхана жарнамасы біздің жүмысымызды жаңдандырады. Кітапхананың жағымды бейнесін қалыптастыра отырып, жарнама кітапхана қызметкерлерінің ауыр еңбегін, олардың шығармашылық фан-тазиясы мен талантын бағалауды үйретеді.

Қызмет көрсету үрдісі тек техникалық қана емес, сонымен бірге мазмүны жағынан да жаңартуды керек етеді. Сонымен жарнама әдісі кітапхана модернизациясына

компьютерлендіруден кем қызмет етпейді. Бүл әдіс жаңаруға қол жеткізуге бүрынғы дәстүрлі әдістерді жою арқылы емес, солардың ішінен жақсыларын дамыту арқылы алып барады. Оларға жалпы мәдени дәстүрлерден басқа аймақтық тарихи-этнографиялық, көркемдік, фольклорлық, арнайы кітапханалық дәстүрлер кіреді. Олардың ең бағалы элементтерін таңдап алып, кітапханашылардьщ инновациялық өдістерімен толықтырылып, кітапхананың зор мүмкіндіктерін көрсетеді.

Бүгінгі таңда әр кітапхана қызметкерлері жарнамалық әрекеттердің негізгі бағыттарын, олардың ерекшеліктері мен мүмкіңдіктерін, қүралдары мен түрлерін, жарнама жүмысын жүргізе білуі, ол үшін қажетті қүралдар мен өдістерді дүрыс таңдай білу керектігі дау тудырмайды.

Жарнама — бүл заттың есімі, ол тіпті керемет деген заттарға да керек, шығармашылықты талап етеді.
Тек осындай жарнама ғана оқытушылар мен студенттердің кітапханаға деген сенімін оятып, пайдаланушылардың шешімін басқару құралы бола алады. Жарнама қаржылау көзі анық көрсетілген төлемді ақпарат құралдары арқылы орындалатын коммуникацияның дербестелінбеген формасы.

Жарнамалық тәжірибе ең алғаш жазба тарихи құжаттарда айтылған. Жерорта теңізі елдерінде жүргізілген қазбалрда археологтар әр түрлі оқиғалар және ұсыныстар жазылған маңдашаларды тапқан.

Жарнаманың тамыры ежелгі дүниеден басталады. Жарнаманың негізгі пайдаланушылары жеке меншіктегі кәіпорындар болғанымен, жарнаманы пайдалау дүние жүзіне тараған.

Римляндар гладиатор сайыстары жөнінде қабырғаларға құлақтандырулар ілген, ал финикийстер әртүрлі салтанатты шерулер кезінде шың-құздарды суреттермен әшекейлеп, онда өз тауарларын мадақтаған. Осының бәрі қазіргі сырт жарнаманың негізін салушылар. Помпейдің жарына жазылған бар суреттемелеріде бір саясаткерді мадақтап, адамдарды соған дауыс беруге шақырған.

Ертеректегі жарнаманың тағы бірін жаршылар кейіптеген. Ежелгі грецияның «Алтын ғасыры» Афин көшелерінде құлдарды, малды және тағы басқа тауарлардың сатылуы туралы хабарлаушы жаршылары көрген. Афинаның ежелгі тұрғындарына арналған «Жарнама өлеңінде» былай делінген. «Көзіңіз жарқырасын, бетіңіз қызғылттансын, қыздың әдемілігі ұзақ сақталсын, есті әйел косметиканы дұрыс бағамен сатып алады».

Ертеректе жарнаманың тағы бір түрі қолөнершілерінің өз тауарларына мысалы, қыш бұйымдарға салған таңбалары болған. Қолөнершінің атағы тараған сайын, сатып алушылар оның таңбасы салынған тауарларды іздейтін болған. Қазіргі күндері осы мақсаттарға тауар белгілері және марка тауарлары пайдаланылады. Мысалы, Оснобрюктан алынған талшықты матасының сапасын дұрыстап тексергеннен кейін, маркалы атауы жоқ фестваль талшықты матасымен салыстырғанда, оның бағасын 20% жоғары қойған. Өндіріс орталықтанған сайын және нарықтар қашықтаған сайын, таңбаның маңыздылығы тұрақты түрде өскен.

Жарнама тарихының маңызды бір бет бұрысына Гутенбергтің баспа станогін ойлап шығарған 1450ж. жатады. Жарнама берушіге өзінің хабарлама қағаздарының қосымша даналарын қолдан жазып тарату қажет болмаған. Бірінші баспа түріндегі құлақтандыру 1478 жылы ағылшын тілінде пайда болған.

1622 « да жарнамаларды басу көлемі және оның таралымы ең үлкен көрсеткішке жеткен. Американың жарнама бесігіне айналуына бірнеше факторлар себеп болған. Біріншіден, американдық өнеркәсіп, механизацияны енгізу процесінде алда болғандықтан, тауар артықшылығына себепкер болып, оларды тұтынушылардың сатып алуына үгіттеу қажет болған. Екіншіден, жақсы су, тас және жәй жолдардың пайда болуы тауарларды жарнама құралдарын ауылшаруашылық аудандарға жеткізуді нақтылы жағдайға айналдырған. Үшіншіден, 1813 жылы енгізілген міндетті түрде бастауыш білім алу сауаттылық деңгейін жоғарылатып, газет-журналдардың көбйтуіне әкеліп соқтырған. Радионың, ал кейінірек теледидардың ойлап табылуы жарнаманы таратудың тамаша екі құралының пайда болғанын көрсетеді.

Қазіргі кезеңде жарнама мынадай үш түрге бөлінеді: ақпартты, сендірме және ескертпе. Жарнаманың әр түріне сәйкес өзіндік міндеттерге тән.

Ақаратты жарнама - нарыққа байланысты тауар не қолдағы тауарды пайдаланудың жаңа бағыттары жөнінде хабарлау; бағаның згергенін хабарлау. Тауардың іске қосылу прициптерін, көрсетілетін қызметтерді баяндау. Тауар жөнінде қате түсініктерді дұрыстау немесе тұтынушының қауіпін сейілту; фирманың бейнесін яғни имиджін қалыптастыру.

Сендірме жарнама - маркаға деген тартымды талғам қалыптастыру. Өз маркаңызға аусуды мадақтау. Тұтынушының тауардың сипаттарын ұғуын өзгерту. Тұтынушыны делдалды қабыл алуға көндіру.

Ескертпе жарнама - тұтынушыларға кешікпей тауарға қажеттік туатынын ескерту. Таурды қай жерде сатып алатынын еске салу. Өліараларда тауарды тұтынушылардың есіне сақтау. Тауар туралы мағлұматты жоғары деңгейде ұстау.

Әдетте жарнамалық құлақтандыруды редакциялық материалдар қоршап тұрады (жаңалық, арнайы тақырыптарға арналған бағаншалар, телешоу және т.б.). Мұндай тәсіл оқырмандар мен көрермендер санын көбейтеді , компанияның немесе өнімнің бейнесін құлпыртады. Мұның тағы бір себебі көрермендермен оқырманардың бұл уақытта кңілі тасыпотырғандығымысалы, газеттің спорт бағаншасында ерлер киіміне жарнамалар беріледі.

Қорыта айтқанда жарнама қызметінің жоспары көптеген факторларды нақтылы талдау және қөптеген балама нұсқауларды бағалау негізінде жасалады. Ең басында мақсатты айқындайды және мақсат-мінеттердің мынадай тізбегін бетке ұстанған жөн: «фирманың мақсаттары - маркетинг мақсаты - жарнама қызметінің мақсаты және міндеттері». Бұдан соң өнімнің өміршеңдік циклінің әр түрлі кезеңіне сәйкес жарнама түрлері қабылданады.

2. Айзенберг М.Н. Менеджмент рекламы. — М.: ТОО «Интел Тех», 1993. - 80 с.

3. Блэк С. Паблик рилейшнз. Что это такое?/С. Блэк. — М.,1989. - 240 с.

4. Борисова О.О. Библиотечно-библиографическая реклама: учебно-практическое пособие/О.О. Борисова. — М., МГУК 2002. — 224 с.

5. Справочник библиотекаря/Под ред. А.Н. Ванеева, В.А. Минкиной. — СПб.: Профессия, 2004. — 448 с.

6. Матлина С.Г. Привлекательная библиотека, или Что может реклама: практическое пособие/С.Г. Матлина. — Изд. 2-е, доп. и перераб. — М.: Либерия, 2000. — 128 с.

7. Шрайберг Я.Л. Автоматизированные библиотечно-инфор-мационные системы России: Состояние, выбор, внедрение, развитие/Я.Л. Шрайберг, Ф.С. Воройский. - М.: Либерея,' ГПНТБ России, 1996. - 273 с.

8. Багрова И.Ю. Тенденции, состояние и перспективы обслужи-вания в надиональных библиотеках мира: [по материалам зару-бежной печати]//Мир библиотек сегодня. — Вып. 3. — С. 13—26.

9. Барсукова С. Приоритеты планирования/С. Барсукова,

М. Белоколенко//Библиотека. — 1997. — № 6. — С.31-33.

10. Бугрова Т. Что может кабинет деловой информации/ Т. Бугрова//Библиотека. - 1997. - № 12. - С. 12-15.

11..Бутковская М. Библиотека — муниципальный общедос-тупный информационный центр/М. Бутковская, И.Харькова, В. Шелудько//Библиотека. - 1998. - № 7. - С. 11-16.

.лова Е.Н. Экономическая реальность и бизнес - ин-формация//Науч. и техн. библиотеки: Мат-лы конф. «Библиотеки и ассоциации в меняющемся мире: новые техно-логии и новые формы сотрудничества» («Крым 97») — 1998.

- № 3. - С. 46-49.

12. Воропаев А.Н. Библиографическая информация: предло-жения и спрос на рынке//Библиография. — 1997. — № 6. — С. 37.

13.Галисханова. алисханова И. Я люблю тебя, моя страница//Библиотека.

- 1998. - № 11. - С. 5.

14. Гитер Д. Доступ к источникам информации с помощью Интернет/Д. Гитер, М. Лавринович//Библиография. — 1998.

- № 4. - С. 3/7.

15..Голодяева В. Маркетинг — движущая сила/В. Голодяева, Л. Киреева//Библиотека. - 1997. - № 8. - С. 27-29.

16.Джафар Ш. Уметь держать руку на пульсе времени//Биб-лиотека. - 1999. - № 7. - С. 78-81.

17. Деденева А. Уметь рекламировать свои ресурсы//Библио-тека. - 1999. - № 5. - С. 43.

18.. Казаченкова Л. Оп Ііпе в туманном Альбионе: [Репортаж из столицы Великобритании]//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 30-36.

19. Колегаева С.Д. Библиотеки в фокусе рынка//Мир библио-тек сегодня. — 1996. — Вып. 3. — С. 70—72.

20. Кусая С.И. Презентация в библиотеке/С.И. Кусая,

Н.В. Шкроба//Научные и технические библиотеки. — 1998. - № 4. - С. 51-54.

21. Малюта С. Изобразительные приемы. Шрифты и тексты// Практика рекламы. — 1997. — № 3. — С. 146—148.

22. Малюта С. Изобразительные приемы в рекламе. Цвета и заливки/ДІрактика рекламы. — 1997. — №2. — С. 160—162.

24. Малюта С. Почему размещение объявлений в прессе яв-ляется одним из самых эффективных средств рекламы//Прак-тика рекламы. — 1997. — № 1. — С. 164—165.

25. Моргенштерн И.Г. Информационное общество: функции, каналы, библиографическое слежение//Мир библиографии.

- 1998. - № 1. - С. 12-13.

26. Недашковская Т. Суть концепции пространства — быст-рый доступ к иыформации//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 68-73.

27. Осипова О. Современный дизайн, или новый взгляд на старые проблемы//Библиотека. — 1998. — № 10. — С. 77—79.

28..Осипова И.П. И снова о библиотечной рекламе//Мир биб-лиотек сегодня. — 1997. — Вып. 4. — С. 58—62.

29. Панова Р. Положительный имидж, как его создать?//Биб-лиотека. - 1997. - № 2. - С. 11—13.

30. Пранулис Ю. Маркетинг и новые технологии//Библиоте-ка. - 1999. - № 3. - С. 26.

31.. Проблемы и методы директ-маркетинга. Современная прак-тика директ-маркетинга в России//Практика рекламы. — 1997.

- № 2. - С. 140-141.

32. Прокопенко Е. Использование средств и методов «паблик рилейшнз»: в Южно-Казахстанской областной научно-техни-ческой библиотеке г. Чимкента//Библиотека. — 1999. — № 1.

- С. 22-23.

33. Ратникова О. Проходите в ИНКО-Центр//Библиотека. —

1997. - № 4. - С. 45-50.

34. Сарсембинова А. Связь с общественностью или «паблик рилейшнз»/А. Сарсембинова, В. Степанов//Библиотека. —

1998. - № 10. - С. 71-73.

35. Синева А. Международный центр меняет стиль работы// Библиотека. - 1999. - № 7. — С. 17—19.

36. Слепова Л. Здесь были известные писатели//Библиотека.

- 1997. - № 5. - С. 40.

37. Соболева Е. Создание Ноте ра§е//Библиотека. — 1998. — № 1. - С. 55-56.

38. Степанов В. Библиографические ресурсы и каталоги//Биб-лиотека. - 1998. - № 11. - С. 48-49.

39. Степанов В. Библиографический поиск в Интернете//Биб-лиография. - 1998. - № 1. - С. 5-10.

40.Тимофеева Л.В. Новые подходы в деятельности муници-пальных библиотек Ангарска//Мир библиотек сегодня: На-учн.-информ. сб. - 1998. - Вып. 4. - С. 100-103.

41. Цесарская Г.О. О фирменном стиле//Библиотека. — 1997.

- № 1. - С. 32-34.

42. Павлова И.А. Библиотечный интерьер: требования и зада-чи//Научные и технические библиотеки. — 1995. — № 7. — С. 48-51.

43. Панова Р. Положительный имидж: как его создать?//Биб-лиотека. - 1997. - № 2. - С. 11-13.

44.Ғудинова Т. Привлекательная библиотека: образ, метафо-ра, реальность?/Т. Рудинова, И. Комиссарова//Библиография.

1-қосымша

№ 508 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің

Осы Заңның мақсаттары жарнаманы жасау, тарату, орналас-тыру жөне пайдалану үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету, жарнама саласыңцағы жосықсыз бәсекеден қорғау, жөнсіз жар-наманы болғызбау жөне оларға тыйым салу болып табылады.

1. Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жарна-ма жасайтын, тарататын, орналастыратын жөне пайдаланатын жеке және занды тұлғалардың қызметі процесіңде туындайтын қатынастарға қолданылады.

2. Осы Заң жеке түлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты болмайтын хабарландыруларына, соның ішінде, бүқаралық ақпарат қүралдарындағы хабарлаңцыруларьша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жүзеге асырылатын саяси үгіт пен насихатқа қолданылмайды.

3-бап. Негізгі ұғымдар

Осы Заңца мынадай негізгі үғымдар пайдаланылады: 1) жарнама — адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе занды түлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жүмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалып-тастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткізуге жәрдемдесетін кез келген нысаңда, кез келген қүралдардың көмегімен таратылатын және орналастырылатын ақпарат;

2) жөнсіз жарнама — мазмүнына, уақытына, таратылу, ор-наластырылу орнына және тәсіліне Қазақстан Республикасы-ның заңдарында белгіленген талаптардың бүзылуына жол берілген жосықсыз, дәйексіз, әдепсіз, көрінеу жалған және жасырын жарнама;

3) жарнама беруші — жарнама жасау, тарату және орналас-тыру үшін жарнамалық ақпарат көзі болып табылатын жеке немесе занды түлға;

4) жарнама жасаушы — жарнамалық ақпаратты тарату жене орналастыру үшін дайын нысанға келтіруді жүзеге асыратын жеке немесе занды түлға;

таратудың техникалық құралдарын беру жөне (немесе) пайдалану жолымен және өзге де төсілдермен жарнамалық ақпаратты тарату мен орналастыруды жүзеге асыратын жеке немесе занды түлға;

6) жарнама тұтынушылар — жарнама арналған жеке жөне (немесе) занды түлғалардың беймәлім тобы;

7) жүгіртпе жол — жарнама таратудың теледидар бойынша, кино және бейнеқызмет керсетуде берілетін тесілі, ол теледидар экрандарында, сондай-ақ дербес мониторларда — тұрақты орналастыру объектілерінде жиынтығымен белгілі бір ақпаратты құрайтын әріптер, цифрлар, белгілер тіркесінің тізбектесіп алмасуымен (қозғалуымен) сипатталады.

1. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік қүқықтық актілерінен түрады.

2. Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарт-та осы Зандағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықара-лық шарттың ережелері қолданылады.

5-бап. Жарнамаға авторлық қүқық және сабақтас қүқықтар

Жарнама авторлық қүқықтың және сабақтас қүқықтардың толық немесе ішінара объектісі бола алады. Авторлық қүқық және сабақтас қүқықтар Қазақстан Республикасының заңда-рына, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес қорғалуға тиіс.

1. Жарнама таратылу, орналастырылу нысанына немесе пай-даланылатын қүралына қарамастан, тікелей үсынылу сәтінде арнаулы білімсіз немесе арнаулы қүралдарды қолданбай дөйекті өрі түсінікті болуға тиіс.

2. Қазақстан Республикасының аумағында жарнама, теле-дидардағы, радиодағы және сыртқы (көрнекі) жарнаманы қоса, мемлекеттік және орыс тілдерінде, ал қажет кезінде басқа да тілдерде таратылады.

Жарнама мазмүнының бір тілден екінші тілге аудармасы оньщ негізгі мағынасын бүрмаламауға тиіс.

Бүл ретте теледидар мен радио арқылы мемлекетгік тілде берілетін жарнама күн сайынғы эфирге шығатын барлық уақыт бойы біркелкі таратылуға тиіс.

3. Белгіленген тәртіппен тіркелген тауар белгілері мен лого-типтер түпнүсқа тілінде жөне (немесе) басқа тілде жазылуы мүмкін.

4. Қазақстан Республикасының заңдарына сейкес жасалуы-на және сатылуына тыйым салынған тауарларды (жүмыстарды, керсетілетін қызметтерді) жарнамалауға жол берілмейді.

Егер жарнама беруші жүзеге асыратын қызмет лицензияла-нуға тиіс болса, оңда тиісті тауарды (жүмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жарнамалау кезінде, сондай-ақ жарнама берушінің озін жарнамалау кезінде, радиодағы жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмірін және лицензия берген органның атауын корсету қажет.

5. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тіркелмеген діни үйымдар мен діни оқу орындарын жарнама-лауға тыйым салынады.

6. Жарнама Қазақстан Республикасының конституциялық қүрылысын күштеп өзгертуді, түтастығын бүзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нүқсан келтіруді, өлеуметтік, нәсілдік, үлттық, діни, тектік-топтық жөне рулық араздықты қоздыруды, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас үруды, порнография-ны насихаттауға немесе үгіттеуге пайдаланылмауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік қүпияларын қүрай-тын мәліметтерді жене заңмен қорғалатын өзге де қүпияларды тарату үшін пайдаланылмауға тиіс.

7. Жарнама қоғамда дүрбелең туғызбауға, азаматтарды аг-рессияға бастамауға, сондай-ақ қүқыққа қарсы өзге де әрекетті (әрекетсіздікті) қоздырмауға тиіс.

8. Жарнамаға қойылатын шектеулер осы Заңмен және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерімен белгіленеді.