Азаматтық қоғамның мәні мен қызметі Азаматтық қоғам
жүктеу/скачать 16,04 Kb.
|
Азаматтық қоғамның мәні мен қызметі СӨЖ 209 Рабат Фарида
|
Азаматтық қоғамның мәні мен қызметі Азаматтық қоғам - бұл жеке бостандыққа, саяси плюрализмге және демократиялық заңдылыққа негізделген тәуелсіз, мемлекетке тәуелді емес институттар мен қатынастардың жиынтығы. Бұл қоғамдық өмірге белсенді қатысатын адамдардың тәуелсіз бірлестігі. Бұл жеке адам мен мемлекет арасындағы аралық құрылымның бір түрі, қоғамдық пікірдің көрінісі. Азаматтық қоғамда дамудың басты субъектісі, субъектісі - бұл өзінің мүдделері мен қажеттіліктерінің жүйесімен адам. Азаматтық қоғам - бұл қоғамдық қатынастардың дамуының белгілі бір кезеңінде мемлекет құрылғаннан кейін пайда болатын тарихи формация. Азаматтық қоғам және оның мемлекетпен өзара әрекеттесуі проблемасы саясаттану сияқты көне. Мәселен, мысалы, Николо Макиавелли өзінің «Император» трактатында: «Император қоғам өміріне, еңбек, отбасы, махаббат, жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру сияқты салаларға араласпауы керек» деп жазды. Саяси ғылымда «азаматтық қоғам» ұғымын бүгінгі таңда оны қабылдаған мағынасында алғаш рет Т.Гоббс қолданған. Қазіргі және жақын тарихта азаматтық қоғам тұжырымдамасын жасаудағы ерекше еңбегі азаматтық қоғамның мәніне іргелі тәсілдерді тұжырымдаған Гегель Гегельге тиесілі: азаматтық қоғам адамзат өркениетінің диалектикалық қозғалысының отбасынан мемлекетке дейінгі ерекше кезеңін білдіреді; ол қоғамның өміршеңдігін қамтамасыз ету, жеке адамдардың мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыру және азаматтық құқықтарды жүзеге асыру болып табылатын нарықтық экономика, әлеуметтік таптар мен институттарды қамтитын дамыған әлеуметтік өмір негізінде қалыптасады. Г.Гегель азаматтық қоғамның құрылымын жеке адамдардан, таптардан, топтардан және әлеуметтік институттардан тұратын белгілі бір жүйе ретінде қарастырды, олардың өзара әрекеті саясатпен реттеледі. Азаматтық қоғам, ол «... серіктестіктер, қауымдастықтар мен корпорацияларды құрды, осылайша олар саяси байланысқа ие болады» деп атап өтті. Гегель азаматтық қоғам қызметінің негізгі қағидаларын қарастырды: жеке меншік, жеке бостандық, жариялылық, жалпы хабардарлық, қоғамдық пікірді еркін қалыптастыра отырып, әділ және қатаң сақталған заңдар. Ол азаматтық қоғам мен мемлекетті тәуелсіз саяси құбылыстар деп санады, сонымен бірге оларды бөлетін сызық жеткілікті түрде ерікті деп санады. Азаматтық қоғам мемлекеттен бөлінгеннің өзінде оның органикалық бөлігі болып қала береді деп атап көрсетті. Бұл белгілі бір қоғамның әр түрлі элементтері өзінің жеке мүдделерін оның басқа бөліктеріне зиян келтіре отырып абсолюттендіре алатындығына байланысты, сондықтан мемлекеттік бақылауды қажет етеді. Кеңестік ғылыми әдебиеттерде «азаматтық қоғам» термині 60-жылдары пайда болды. ХХ ғасырда бұл тұжырымдамаға арнайы талдау жүргізілген жоқ. Тек 80-ші жылдары. ХХ ғасыр, бұл категория шетелдік зерттеушілердің тұжырымдарын ескере отырып, отандық ғылыми айналымға енгізілді. Қазіргі ғылымда азаматтық қоғамның мәніне бірнеше көзқарас бар: либералды-демократиялық тәсіл - азаматтық қоғамды нарықтық экономикамен, жеке меншіктің алуан түрлерімен байланыстырады, демократияны дамытады (осы қоғамның жеке адамдары мен институттарының максималды еркіндігі мен тәуелсіздігі - ең жоғарғы идеал); социал-демократиялық көзқарас - азаматтық қоғамды өз кезегінде азаматтық қоғамның контурын анықтайтын билік құрылымдарын құрудың нақты мүмкіндігі болған жағдайда демократиялық бола алатындығын ескерте отырып, барлық қоғамдық қана емес, сонымен қатар саяси өмірдің өзегі ретінде таниды; ортодоксалды (марксистік) көзқарас - бұл азаматтық мен қоғамның бөлінуін теріс деп санайды, бұл жеке меншік пен таптық қайшылықтардың негізгі мәселесін жасырады деп санайды, бұл, әрине, бұл мәселенің шын мәнін анықтай алмайды. Азаматтық қоғамның пайда болуының негізгі себептері: жеке меншіктің пайда болуы (бұл азаматтық қоғамның өмір сүруін қажет ететін нақты формаларының барлық алуан түрлілігі бойынша жеке меншік); жалғыз өмір сүру қиынырақ болатын еркін нарықтық экономиканың пайда болуы; мемлекеттің өз азаматтарының мүдделері мен қажеттіліктерін мүмкіндігінше қанағаттандыру міндеті (олар сан алуан және алуан түрлі, әр түрлі бірлестіктер мен бірлестіктер ұқсас мүдделерді жинақтайды және жалпылайды). Азаматтық қоғамның генезисі бірнеше кезеңдерді қамтиды, олардың әрқайсысында ол әр түрлі нақты тарихи формаларда қызмет етеді. Оның алғашқы формасы адамзат өркениетінің алғашқы кезеңінде адамдардың қажеттіліктері мен мүдделерін салыстырмалы түрде қанағаттандыруды, олардың мүмкіндіктерін іске асыруды қамтамасыз еткен қауымдастық деп саналады. Қоғамдық дамудың белгілі бір тарихи кезеңінде азаматтық қоғам өздерінің мүдделерін қорғау үшін мемлекет сияқты институт құратын иеліктер, әлеуметтік топтар, таптар сияқты әлеуметтік формациялардың шеңберімен шектелді. Нарықтық қатынастардың дамуы, қоғамдық еңбек бөлінісі процесінің одан әрі тереңдеуі, меншік иесіне экономикалық емес тәуелділіктің жойылуы, сонымен қатар әлеуметтік қайшылықтардың шиеленісуі, азаматтық қоғамның қалыптасуын күшейтеді және ол өз шекараларын бүкіл ел масштабына дейін кеңейтеді және оның аумағында тұратын азаматтардың қоғамдастығы түрінде әрекет етеді. Сонымен бірге, дамыған азаматтық қоғам, ең алдымен, оның жұмыс істеуінің құқықтық, сонымен қатар экономикалық, рухани, идеологиялық және басқа да негіздерін жасайтын және қолдайтын күшті демократиялық мемлекетсіз өмір сүре алмайтындығын баса айту керек. Бұл ұстанымды халықтық егемендік қағидасының қорғаушысы Дж.-Дж.Руссо да баса айтты: «Тек күшті мемлекет өз азаматтарына еркіндік береді». Мемлекет пен азаматтық қоғам, осылайша, біртұтас әлеуметтік жүйенің ажырамас элементтері болып табылады. Азаматтық қоғамды адамдар бір-біріне және мемлекетке тәуелсіз жеке тұлға ретінде қарым-қатынас жасайтын әлеуметтік кеңістіктің бір түрі ретінде елестетуге болады. Азаматтық қоғам құрылымының негізін жеке мүдделерін өз бетінше жүзеге асыратын және жеке таңдау жасайтын адам құрайды. Мемлекет оған қызмет етеді. Азаматтық қоғам неғұрлым дамыған болса, соғұрлым демократиялық режимдерге негіз болады және керісінше. Егер азаматтық қоғамның негізгі элементі жеке тұлға болса, онда оның тірек құрылымдары жеке тұлғаны, оның мүдделерін, мақсаттарын, тілектерін жан-жақты жүзеге асыруға үлес қосуға арналған барлық әлеуметтік институттар, ұйымдар мен топтар болып табылады. Сонымен, азаматтық қоғам тұжырымдамасының негізінде жеке бостандық пен жеке меншік идеялары жатыр. жүктеу/скачать 16,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|