Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы

1 
1.
Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы.
2.
Жартасқа сурет салу өнері – петроглифтер (Мыңшұңқыр, Өлеңті, Еңбек, Тесіктас, Шатыртас, Ақбидайық, 
Ақбауыр, Баянжүрек) 
3.
Ұлы даладағы энеолит және қола дәуірі.
4.
Солтүстік Қазақстандағы Ботай мәдениеті.
5.
 
Қола дәуірі мәдениеттерінің шығу тегі мәселесі мен таралу аймағы. 
Біздің жерімізде қола дәуірі б.з.б. екінші мыңжылдықта басталған. Қазақстанның Қола дәуірі шамамен 
б.з.б. XVIII-VIII ғасырлар: алдыңғы (б.з.б. XVIII-XVI ғғ.), орта (б.з.б. XV-XII ғғ.) соңғы кезеңдер (б.з.б. XII-
VIII ғғ.) аралығын қамтиды. Қола дәуірінде Қазақстан жерінде бірінен соң бірі жалғасып келетін екі 
мәдениет болған. Оның көнесі – Андронов мәдениеті (б.з.б. ХVІІІ көп таралған және жақсы зерттелген 
аймағы – Орталық Қазақстан. Андронов мәдениеті екі кезеңге бөлінеді: алдыңғысы – 
Нұра кезеңі
; кейінгісі 
– Атасу кезеңі. Бұл кезеңдер Нұра, Атасу өзендері атымен аталады. Андронов мәдениеті алғашқы 
ескерткіші Оңтүстік Сібірдегі Ачинск қаласының маңындағы Андроново селосынан табылған, сондықтан 
осы селоның атымен аталады..Беғазы-Дәндібай мәдениетінің атауы Орталық Қазақстандағы Беғазы және 
Дәндібай 
мекеніндегі 
обаларға 
байланысты 
қойылған. 
Андронов 
мәдениетіндегі 
жерлеу 
орындары: 
а) Нұра кезеңінің жерлеу орындары кішігірім жалпақ тастардан қаланған тас сандық сияқты, тас сандықты 
циста 
деп 
атайды. 
ә) Атасу кезеңінің жерлеу орындары да 
Нұранікіндей дөңгелек
, төрт бұрышты қоршаулар болып келеді. 
Қабірлері үлкен қақпатастардан салынған, тас сандықтар жоқБұл кезеңде қос қабір (бір қоршау ішіне) 
немесе көп адамды бір зиратқа жерлеу кездеседі. Айшуақ кешенінің қоршауы – соның дәлелі. Мұнда 6 
адамды бір үлкен зиратқа жерлеген.Беғазы-Дәндібай мәдениетінің жерлеу орындары: үйлердің, жерлеу 
орындарының 
құрылыстары 
ірілігімен
, 
тас 
қашау, 
тас 
қалау 
өнерінің 
жетілгендігімен 
ерекшеленеді.Андронов мәдениетіндегі адамды жерлеу ғұрпы: а) Нұра кезеңінде көбінесе адамның 
сүйегін 
жартылай өртеп қойған
, кейбір зираттарда адамды өртемей қою ғұрпы да кездеседі. ә) Атасу 
кезеңінде адамды сол күйінде жерлеген, өртеу ғұрпы сирек кездеседі.Беғазы-Дәндібай мәдениетіндегі 
адамды жерлеу ғұрпы: үлкен патриархалды отбасыларға арналған, көп адам жерленген зираттардың 
орнына бір-ақ адам жерленген үлкен жерлеу құрылыстары кездеседі. Бұл – осы кезеңдегі ру, тайпа 
көсемдерінің, беделді бай адамдардың зираты.
Ыдыс жасау ерекшеліктері
: Андронов мәдениетінің Нұра 
кезеңіндегі қыш ыдыстардың иіні дөңгеленіп келсе, Атасу кезеңі ыдыстарының мойнынан бүйіріне ауысар 
тұсы тіктеу болып келеді , Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ыдыс жасау ерекшеліктері: 
ыдыстардың ернеуі 
тік
, бүйірі шар тәріздес болып томпайып келген, түбі тегіс. Қола дәуірінде Шығыс Қазақстан жерінде тау-
кен өнеркәсібі және металлургия жақсы дамыды.Солтүстік пен Батыс Қазақстан жерінде қола дәуірінің 
150-ден 
аса қонысы
, 200-ге тарта қорымы зерттелген. Аралдың шығыс жағында орналасқан Түгіскен 
кесенелері Беғазы-Дәндібай ескерткіштеріне қатты ұқсайды. Айырмашылығы: Беғазы-Дәндібай кесенелері 
ірі гранит тастан салынса, Түгіскен кесенелері шикі кірпіштен қаланған. 
6.