Қазақстан Мемлекеттік шығындарды және қаржы есептілігін (МШҚЕ) бағалау 2018

54 
Бұл көрсеткіш бюджетті заңнамалық бақылаудың сипаты мен дәрежесін бағалайды. 
Онда заң шығарушы органның жылдық бюджетті қаншалықты мұқият зерделейтіні, 
талқылайтыны және бекітетіні, оның ішінде заңнамалық бақылау рәсімдері 
қаншалықты жақсы белгіленгені және сақталатыны қарастырылады. Көрсеткіш сондай-
ақ заңнамалық биліктің алдын ала мақұлдауынсыз жыл ішінде бюджетке түзетулер 
енгізу үшін ережелердің болуын бағалайды. Ол төрт параметрден тұрады және 
бағалауды біріктіру үшін M1 әдісін пайдаланады. Жабу: бюджеттік орталық үкімет. 
Кезең: 18.1, 18.2 және 18.4 параметрлері-соңғы аяқталған қаржы жылы. Параметр 18.3: 
аяқталған соңғы үш қаржы жылы.
 
D-18.1. ПАРЛАМЕНТТІҢ БЮДЖЕТТІ ЕГЖЕЙ-ТЕГЖЕЙЛІ ҚАРАУЫ 
Парламент өз өкілдерінің РБК-ға қатысуы арқылы бюджеттерді қалыптастырудың 
бастапқы сатыларына қатысады, ол ҚР ҚМ-нің министрліктерге әр жылдың мамырына 
дейін белгілейтін шекті бюджеттік "лимиттерін" бекітеді. Бюджет кодексіне сәйкес 
бюджет жобаларын Үкімет Парламентке әрбір жылдың 1 қыркүйегіне дейін ұсынады. 
Парламент сондай-ақ Есеп комитетінің алдын ала бағасын (қорытындысын) алады, ол 
бюджет жобасын және РБ шығысындағы басымдықтарды, бюджеттік шығыстардың 
Үкіметтің әлеуметтік-экономикалық даму жөніндегі басымдықтарымен келісілуін, 
сондай-ақ өткен қаржы жылындағы Үкімет бюджетінің атқарылуы туралы есеп 
бойынша ЕК бұрын дайындаған ескертулері мен ұсынымдарының қаншалықты 
ескерілетіні қамтиды (Мемлекеттік бақылау және қаржылық бақылау туралы заң, 27-
бап). 
Парламентке ұсынылатын бюджет туралы заң жобасы бойынша құжаттама мыналарды 
қамтиды: (і) алдағы 3 жылға арналған орта мерзімді салық-бюджет саясатын және 
біріктірілген бюджеттік көрсеткіштерді қамтитын алдағы 5 жылға арналған әлеуметтік-
экономикалық даму жоспары; (ІІ) кірістердің (санаттар, сыныптар және кіші сыныптар 
бойынша) және шығыстарды (функционалдық топтар, бюджеттік бағдарламалар 
әкімшілері және бюджеттік бағдарламалар бойынша бөле отырып) егжей-тегжейлі 
бағалауды; (ІІІ) министрліктер әзірлеген стратегиялық жоспарлар мен бюджеттік 
бағдарламалардың жобаларын; (iv) соңғы екі жылдағы және ағымдағы жылғы 1 
шілдедегі жағдай бойынша мемлекеттік борыш туралы мәліметтерді; (V) соңғы екі 
жылдағы нысаналы трансферттердің пайдаланылуы туралы ақпаратты; (vi) түсіндірме 
жазбаны. Парламент бюджетке қатысты құжаттаманы, сондай-ақ ҚРҰҚ-ның РБ-ке 
трансферттерін қарайды. Бюджеттің кірістері мен шығыстарына ҚР ҰҚ-нан берілген 
және оған салынған барлық трансферттер кіреді. Бағалау-A. 
D-18.2 БЮДЖЕТТІ ҚАРАСТЫРУ БОЙЫНША ЗАҢНАМАЛЫҚ РӘСІМДЕР 
Парламенттің бюджет жобасын қарау мен бекітуді реттейтін рәсімдері Қазақстан 
Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасы Парламентінің 
қаулысына, Мәжіліс пен Сенат туралы ережеге және Бюджет кодексіне негізделген. 
Бұл нормативтік актілер 2009 жылы PEFA-ның соңғы бағалауынан кейін өзгертілді. 
Өзгерістер бюджеттік аспектілерді қоса алғанда, түрлі мәселелерге байланысты болды. 
Парламент бюджет туралы заң жобасын Үкіметтен 1 қыркүйектен кешіктірмей алады. 
Бюджет жобасын Парламент комитеттері егжей-тегжейлі қарайды, процесті Мәжіліс 
пен Сенаттың бюджет және қаржы жөніндегі комитеттері үйлестіреді, олардың өкілдері 
Үкіметпен консультацияларды басқарады. Бюджет кодексінің 72-бабы бюджет 
жобасын Парламентте қарау мен бекіту 1 желтоқсанға дейін аяқталуын талап етеді, бұл 
іс жүзінде сақталады. 

55 
Бюджет Мәжілістің жекелеген отырыстарында, содан кейін Сенатта қабылданады. Екі 
палатаның барлық тұрақты комитеттері бюджет жобасы бойынша өз қорытындыларын 
ұсынады. Парламентте талқылаулар мен консультациялар РБ шығыстарының жалпы 
сомасы шегінде бюджеттік бағдарламалар арасында кейбір қайта бөлуге әкелуі мүмкін. 
Бұл өлшем үшін бағалау қоғамдық тыңдаулар мен бюджет жобасы бойынша 
консультациялар өткізуді талап етеді. Қолданыстағы нормативтік базада мұндай норма 
жоқ. Тиісінше, қоғамдық тыңдаулар бірде-бір палатада өткізілген жоқ. Осыған 
байланысты бағалау-B. 
D-18.3. БЮДЖЕТТІ БЕКІТУ МЕРЗІМДЕРІ 
Соңғы үш жылда бюджет тиісті қаржы жылы басталғанға дейін бекітілді. 2015 жылы 
жылдық бюджет туралы заң 30 қарашада бекітілді және қол қойылды; 2016 жылы - 29 
қараша; 2017 жылы-30 қараша. Бағалау-A. 
D-18.4. АТҚАРУШЫ БИЛІКТІҢ БЮДЖЕТТІ ӨЗГЕРТУ ҚАҒИДАЛАРЫ 
Бюджет кодексі (БК) бюджет қаражатын қайта бөлу дәрежесін реттейді. Жылдық 
бюджетте өзгерістердің екі түрі бар: "нақтылау" және "түзету". Нақтылаулар (БК 19-
тарауы, 107-бап) Парламенттің мақұлдауын талап етеді, ал түзетулерді (БК 20-тарауы, 
111-бап) Үкімет Парламенттің мақұлдауынсыз іске асыра алады. 
Министрліктер бағдарлама шеңберінде және белгілі бір шекте кіші бағдарламалар 
арасында шығыстарды қайта бөле алады. Егер бюджеттік қаржы бөлу қаржы жылы 
ішінде толық көлемде пайдаланылмайтын және/немесе бюджеттік бағдарламаларды 
тиімсіз пайдалану орын алған жағдайларда, нысаналы трансферттерді қоспағанда, 
шығыстарды Үкімет кез келген бюджеттік бағдарламаның 10 пайызы шегінде 
бюджеттік бағдарламалар арасында қайта бөлуі мүмкін. Егер қызметтің нақты 
түрлеріне жауапкершілік Үкіметті қайта ұйымдастыру нәтижесінде өзгерсе, қаражат 
жаңа жауапты министрлікке аударылуы мүмкін. Кез келген бағдарламаның бес 
процентінен аспайтын қайта бөлу РБК-да қарамай, бір әкімшінің (министрліктің) 
бюджеттік даму бағдарламалары арасында жүзеге асырылуы мүмкін; кез келген 
бюджеттік бағдарламаның бес процентінен он процентіне дейінгі қайта бөлу РБК-ның 
мақұлдауын талап етеді. 
Кірістер түсімдері бекітілген көрсеткіштерден төмен болған және қаражат жоспарлы 
шығыстарды қаржыландыру үшін жеткіліксіз болған жағдайларда Үкімет шығыстарды 
бекітілген бюджеттің 10 пайызы шегінде қысқартуы (секвестрленуі) мүмкін. 10 
пайыздан астам қысқарту Парламенттің мақұлдауын талап етеді (Бюджет кодексі, 20-
тарау, 110-бап). Кейбір бюджеттік бағдарламалар, сондай-ақ МЖӘ схемалары бойынша 
келісім-шарттық төлемдер секвестрден босатылады. Шығыстарды қысқарту туралы 
шешім қабылдаған кезде Үкімет осыған байланысты әлеуметтік басымдықтарды 
ескеруге тиіс. Бұл ережелер осы бағалаумен қамтылған барлық кезең ішінде сақталған. 
Бағалау-A. 

56 

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: