Қазақстан-ресей
Девиация жəне əлеуметтік бақылау
жүктеу/скачать 147,58 Kb.
|
Социология рк 1
Девиация жəне əлеуметтік бақылау.Девиация (лат. deviatio — ауытқу) — бұл «қалыпты» болып есептелетін немесе қоғамдағы, не əлеуметтік контекстегі қалыптасқан мінез- құлықтан ауытқитын əлеуметтік мінез-құлық. Əлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз əлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол əлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы. Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның мəдени мақсаттары мен оған жетудің əлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді. Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық, геофизикалық, экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті жəне басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге əлеуметтік орта əсерлері де өз ықпалын тигізеді: қоғамдық үрдістер (əлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат, салт дəстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.); тұлға бар əлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, əлеуметтік мəртебе, референтті топ,); микроəлеуметтік орта (отбасының өмір стилі жəне деңгейлері, отбасындағы өзарақарым- қатынас типі, отбасындағы тəрбие стилі, достар, басқа да маңызды адамдар). Девиация бірнеше типтен тұрады: девиантты, делинквентті жəне криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - əлеуметтік нормалар мен ережелерге сəйкес келмейтін мінез- құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез- құлықтың бір түрі. Кейбір əдебиеттерде бұл типті «антидисциплиналық » деп те атайды. Əлеуметтік бақылау Мұндай мінез-құлықтың бірінші тобы да, екінші тобы да əлеуметтік бақылаудың əлеуметтік нормаларымен жəне құралдарымен тартысқа түседі. Қоғамдық жүйе үшін жекелеген тұлғалар мен əлеуметтік қауымдастықтардың, жіктердің, топтардың жəне т.б.-ының қызметіне əлеуметтік бақылау жасау өмірлік маңызды болып табылады. Əлеуметтік бақылау деп əлеуметтік жүйенің өзін-өзі реттеуін қамтамасыз ететін адамдардың мінез-құлқын жəне олардың өзара қарым-қатынастарын нормативті реттеу түсініледі. Əлеуметтік бақылау - əлеуметтік институттардың элементі. Ол арқылы индивидтердің əлеуметтік нормаларды, қызмет ережелерін жəне əлеуметтік шектеулерді басшылыққа алып əрекет етуі қамтамасыз етіледі. Адамның тіршілік-қызметін реттеудің мұндай тəсілі қоғамның тұрақтылығын ұдайы қамтамасыз етеді. Əлеуметтік бақылауды ретке келтіруде қоғам мен индивидтің өзара қарым-қатынасы проблемасы маңызды орын алады. Теориялық тұрғыдан алғанда қоғам мен тұлғаның қарым-қатынасы əлеуметтік бақылау жағдайында барынша қарапайым түрде көрініс береді: яғни, индивидуалдық сапаларды əлеуметтік стандартқа сəйкес жӛнге келтіру. Əлеуметтік бақылау тұлғаның индивидуалдық мінез-құлқына қоғамның, əлеуметтік қауымдастықтың реакциясы арқылы іске асырылады. Соған байланысты қоғам əр түрлі санкцияларды қолданады. Ал мəнін ашу бұл «норма» түсінігімен байланысты. Əлеуметтік норма – бұл нақты қоғамда тарихи түрде пайда болған дара тұлғаның, əлеуметтік топтың немесе ұйымның шектелген іс-əрекеті.Норманың бұзылуы қоғам, əлеуметтік топтар тарапынан нақты негативті реакцияны тудырады, яғни норманың бұзылуы- девиация, яғни əлеуметтік ауытқу болып табылады. Қазіргі жағдайда девиацияның негізгі түрлеріне қылмысты, маскүнемдікті, нашақорлықты, суицдті, жезөкшелікті жатқызуға болады. [10 билет] жүктеу/скачать 147,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|