Қазақстан республикасы ауыл
ӘОЖ 631.333 ЖАЛПАҚ АҒЫНДЫ СҰЙЫҚ БҮРІККІШТІҢ
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
СЧ 2023 том 1 часть 2
| ӘОЖ 631.333
ЖАЛПАҚ АҒЫНДЫ СҰЙЫҚ БҮРІККІШТІҢ АГРОТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІ Нөкешев С. О.,т.ғ.д., профессор Танбаев Х. К., 3-курс докторанты С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті Астана қ. Еліміздің солтүстік өңірлеріндегі топырақ құнарлығының төмендеуі, гумус (қарашірік) қабатының жұқаруы өзекті мәселе болып табылады [1-3]. Бұл жүйелі түрде топырақ құнарлығын арттыруға қаратылған шараларды атқаруды, ал мұндай шаралар өз кезегінде техникалық жабдықпен қамтуды талап етеді [4]. Тыңайтқыштарды топырақ астына беру оның тиімділігін және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін де маңызды. Қазірде елімізде сұйық минерал және органикалық тыңайтқыштарды топыраққа астарлай себу жұмысын жүргізетін техникалық жабдықтың жетіспеушілігі өзекті мәселе болып отыр. Осы негізде сұйық минерал тыңайтқыш (СМТ) енгізу үдерістерінде қолданылатын механизмдерді, жұмыс органда- ры мен компоненттерді әзірлеу және өндірумен айналысатын танымал өндірушілердің инновациялық жаңалықтары зерттелді. Қолданыстағы техникалардың басым көпшілігі шет елде өндірілген және еліміздің егін шаруашылығындағы агротехникалық ерекшеліктерге толық бейімделмеген.Көптеген үлгілерде СМТ енгізуге арналған сапта- малар (түтіктер) дискінің немесе түреннің артына орнатылады және атызды еш бүркусіз (сызық түрінде) ылғалдандырады. TriplexInjection немесе FurrowJet сұйықтықты бақылау және беру жүйесімен жабдықталған түрендер де белгілі [5,6]. Бірақ олар әлдеқайда қымбат. Иньекциялық тәсілмен топырақ астына СМТ енгізетін құралдардың кемшілігі оның түтікті инесі тез бітеліп қалуы немесе топырақ астында бөгде заттарға тірелгенде майысуы мүмкін [7]. Бұл мақалада сұйық минерал тыңайтқышты топырақ астына енгізуге арналып әзірленген дефлекторлық саңылауы бар жалпақ ағынды сұйық бүріккіштің агротехникалық өзектілігі мен жалпы қолдану мүмкіншіліктері баяндалған. Ғылыми жұмыстың мақсаты бойынша ұсынылған бүріккіш [8, 9] чизелдік соқаға бейімделіп, терең өңдеу кезінде сұйықты топыраққа астарлай бүркуге бағытталған бо- латын [10]. Ғылыми-ізденіс жұмысының басты нысаны ретінде, бүріккіштің құрылымы мен маңызды параметрлері зерттелді.Оның дизайнына қойылатын негізгі талаптар бойынша ол барынша жұқа аралыққа (12–14 мм) орнатуға жарамды болуы, топырақ асты кеңістігінде пышақ ізінде қалып отыратын 10–30 мм (b) қашықтықты және ені 140–160 мм жолақты сұйықпен қамтуы тиіс. Сондай-ақ ол жұмыс ені 5–8 м болатын терең қопсытқыш машинада 5–12 км/сағ жылдамдықпен қозғалғанда 100-400 л/га аралығында енгізу мөлшерін қамтамасыз етуі керек.Ұсынылған жалпақ бүріккіштің геометриялық құрылымысоққылық-ағындыжәне дефлекторлық саңылауы (deflectorslot) барбүріккіштердің пішіндерін біріктіреді (1-сурет). Бүріккіштен өте жұқа, бірақ үлкен жазық бұрышты бүрку алынады. Бүріккіш саптамада көлденең және тік бөліктерден тұратын цилиндр пішінді сұйық беру тесігі (сәйкесінше d = d1) және оған центрі ортақ диаметрі DS соққы беті (impactsurface) бар. Соққы беті өз кезегінде себу жалпақтығының бұрышы α болатын бүрку қалыптастыратын биіктігі h саңылау құрайды [8]. Эксперименттер нәтижесінде бүріккіштің жеке өзі және оның соқаға орнатылған жағдайда қолданысқа жарамдылығы дәлелденді. Эксперименттер кезінде анықталғандай, ұсынылған жалпақ ағынды бүріккіштің ең үлкен бүрку бұрышы 170–175°, ал ағынның құлау бұрышы 5–10°. Жалпақ бүркуді қалыптастыратын төменгі беру жылдамдығы 3–4 м/с. Бүріккіштің тұтқырлығы жоғары КАС-32 тыңайтқышымен жұмыс істеу 10 жарамдылығы лабораториялық жағдайда тексерілді. Сонымен қатар эксперименттер кезінде бүріккіштің орналасу тиімділігі бақыланып, оның саңылауы жоғары жағдайда орнатылғаны тиімді болатыны анықталды. Бүріккіштің 60 см орнату биіктігінен бүркіп өлшегенде жаңбырлатуені 1850–2500 мм болды [8]. 1 сурет - Жалпақ ағынды сұйық бүріккіш Бүріккіш ұштық құрылымдық тұрғыдан жақсы қорғалған жағдайда топырақ астында 10–35 см тереңдікте СМТ-ны енгізуге, егу алдында (күзде, ерте көктемде) топыраққа тыңайтқыш бере отырып өңдеу операциясын орындауға мүмкіндік береді. Тарту кедергісін барынша төмендету мақсатында пышақ жұқа етіп құрылымдалған және көлденең жағдайда жұмыс атқаруға негізделген (2а-сурет). Бұл суретте көрсетілген чизель соқасының тарту кедергі және топырақты қопсыту күйі [11] мақалада зерттел- ген. Егер агротехникалық тұрғыдан талап етілсе, чизель соқасына пышақтарды екі деңгейде немесе үш деңгейде орнатып СМТ-ны себуге де болады. Бұл сұйық минерал тыңайтқышты деңгейлеп енгізу технологиясын қолдануға мүмкіндік береді. 2 ә суретте пышаққа орнатылған бүріккіштен суды бүрку жағдайы көрсетілген. Егер кейбір ғалымдар ұсынғандай пышақты көлбеу [12-17] орнататын болсақ онда пышақ астына аталған бүріккіштің бірнешеуін немесе бірнеше саңылауы бар жаңа дизайндегі бүріккішті орнатуға болады. Бұл өз кезегінде аталған бүріккішті қазіргі уақытта маңызды болған саралап енгізу (site-specific) технологиясына да қолдануға бо- латынын көрсетеді. а ә 2 сурет - Топырақ өңдеу пышағы және бүріккіш Сонымен қатар бүріккішті пышақпен немесе арнайы тұтқамен қолданып топырақ бетінен 10–20 см биіктікте беткейлік бүрку жұмысын атқаруға болады.Бұл өз кезегінде бүркілген сұйық бөлшектерінің желмен ұшып (drift) кетуін, булануын төмендетеді.Бүрку ауқымы кең болғандықтан (бүрку бұрышы 160–175°) ұштық орнатылған чизельдер са- нын азайтуға да болады, яғни үнемдеуге алып келеді. Бүріккішті жебе табан соқамен қолдануға болатыны да қарастырылды және тәжірибеде тексерілді. Мұнда қажетті бүрку бұрышы α1 параметрін (1-сурет) реттеунегізінде алына- 11 ды.Орнату қалпын,орнату биіктігін және βменγ бұрыштарды [8] ескерген жағдайда табан астына бір, екі бүріккіш немесе бірнеше бүріккіш орнатып қолдануға болады (3-сурет). Бұл жағдайда саралап енгізу технологиясын қолдайды.Табан астына орнату құрылымы оңтайлы болғанда, сұйық минерал тыңайтқыш дәнді егу мен қатар жүргізуге болады. 3 сурет - Бүріккішті табанға орнату тәсілдері Аталған тәсілдер толық қарастырылса ұсынылған бүріккішті қолданып саралап енгізу технологиясын жетілдіруге, өз кезегінде топырақ құнарлығын арттыруға, қазіргі күндегі климат өзгерісі кезіндегі ылғалдандыру мәселелерін шешуге де мүмкіндік береді. Тыңайтқыштарды топырақ астына беру экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|