Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің

1. 
   Құстар мен аңдардың биологиясы мен экологиясын білу.
   
2. 
   Олардың мекендеу орны туралы түсінігінің болуы.
   
3. 
   Құстарды негізгі отрядтарын, тұқымдастарын және түрлерін білу: тауық, көгершін, жыртқыш, жәндіктер жегіш.
   
4. 
   Орман құстарын анықтай алу.
   
5. 
   Орман аңдары туралы түсінігінің болуы.
   
6. 
   Құстарды негізгі отрядтарын, тұқымдастарын және түрлерін білу: жәндіктер жегіш, жарқанаттылар, кеміргіштер, жыртқыштар, қоян тәріздестер, ашатұяқтылар.
   
7. 
   Аңдардың орман өміріндегі рөлі туралы түсінігінің болуы.
   
8. 
   Орман аңдарын анықтай алу.
   
9. 
   Фаунаны қорғау сұрақтарын білу.
   

1. 
   Мемлекеттік орман күзетінің функциясын, құқықтарын және міндеттерін білу.
   
2. 
   Өрттің туындау шарттарын білу.
   
3. 
   Орман типі мен ауа райының шарттары бойынша өрт қауіптілік деңгейін анықтай алу.
   
4. 
   Орманшылықтағы өртке қарсы іс-шаралардың сызбасын құрастыру.
   
5. 
   Орманды өрттен қорғау бойынша алдын алу шараларын білу.
   
6. 
   Орман өртін сөндіру бойынша құралдарды, тәсілдерді, техниканы және тактиканы білу.
   
7. 
   Орман өртін сөндіру бойынша құралдарды, тәсілдерді, техниканы және тактиканы пайдалана білу.
   
8. 
   Орман бұзушылардан ормандық орғау бойынша ұйымдастырушылық және құқытық мәселелерді білу.
   
9. 
   Орманды қорғаудың құқтық мәселелерін білу.
   
10. 
    Қарап шығу ревизиясын жүргізе алу.
    

1. 
   Орманды қорғау іс-шараларының жіктелуі туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Орманды қорғау және орманды күзету мамандарының құқықтарымен міндеттерін білу.
   
3. 
   Орманның, жемістермен тұқымдардың, дақылдарымен жас шыбықтардың, көшеттіктердің зиянкестерімен және ауруларымен күресті ұйымдастыру мен технологиясын білу.
   
4. 
   Зиянкестер мен аурулардан орман ағаштарына келетін қауіптілік деңгейін анықтай алу.
   
5. 
   Ошақтар мен ауруларды анықтай алу және себін жүргізе алу.
   
6. 
   Пестицидтердің шоғырлануы мен нормаларын есептей алу.
   
7. 
   Орманды қорғау және күзету бойынша нормативтік-анықтамалық әдебиетті қолдана алу.
   

1. 
   Аумақтағы орман зиянкестері гербариін құрастыру (кемінде 30 дан1).
   
2. 
   Орман ауруларының түрлері жөнінде гербари құрастыру (кемінде 20 дан1).
   
3. 
   Плантацияларға орман-потологиялық зерттеулер жүргізу.
   
4. 
   Аралап шығу аудитін жүргізе білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде: машиналар мен механизмдер бөлшектерінің негізін, тракторлар мен автомобильдердің жалпы қызметін, орман шаруашылығының негізгі машиналары мен аспаптарының, орман шаруашылығында машиналар мен аспаптарды қолдануды ұйымдастыру, машина-трактор паркін пайдаланудың техникалық негіздерін меңгеруі тиіс.

1. 
   Іштен жану қозғалтқыштарының қызметімен жұмысы туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Мыналарды қызметімен жұмысын білу: кривошип-шатунды механизмнің атқаратын қызметін, газ таратушы жүйені, қоректендіру жүйесін, майлаужүйесін, оталдыружүйесін, іштен жану қозғалтқышын іске қосуды.
   
3. 
   Тракторлармен автомобильдердің жүріс бөлігімен басқару механизімін білу.
   
4. 
   Тракторлармен механизмдердің жұмыс және қосымша жабдықтарын білу.
   
5. 
   Тракторларға базалық икемдеу жүргізе алу.
   

1. 
   Орман шаруашылығында қолданылатын негізгі машиналармен механизмдердің мағынасын білу.
   
2. 
   Топырақты өндеуші машиналар мен аспаптарды, тұқымдарды жинау және өндеуге арналған машиналарды білу.
   
3. 
   Егу және орман отырғызу машиналарын білу.
   
4. 
   Егу және орман отырғызу машиналарын дұрыс пайдалана алу.
   
5. 
   Орманды химиялық қорғауға арналған машиналар мен аппараттарды білу.
   
6. 
   Орманды химиялық қорғауға арналған машиналар мен аппараттарды
   
7. 
   Орманды күтіп шабу жұмыстарын жүргізуге арналған машиналарды білу.
   
8. 
   Орманды күтіп шабу жұмыстарын жүргізуге арналған машиналарды дұрыс пайдалан алу.
   
9. 
   Орман өртімен күресуге арналған машиналар мен аппараттарды дұрыс қолдана алу.
   
10. 
    Орман өртімен күресуге арналған машиналар мен аппараттарды дұрыс пайдалана алу.
    
11. 
    Машиналар мен аспаптарды жұмысқа дұрыс агрегаттау және дайындауды білу.
    
12. 
    Машиналар мен аспаптарға базалық реттеу мен икемдеуді жүргізу.
    

1. 
   Машина тракторлық парк туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Тракторлық бригадаларды ұйымдастыруды білу.
   
3. 
   Машиналар мен аспаптардың өнімділігін, ауысымдық өндіруін және қажетті санын анықтай алу.
   
4. 
   Машина трактор паркін пайдаланудың техникалық негіздерін білу.
   
5. 
   Жұмыс көлемін шартты бірліктерге айналдыра алу.
   
6. 
   Қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігінің талаптарын білу және орындау.
   

2. Ағаш отырғызу машинаны қажетті тереңдігі мен қону қадамға орната білу.

3. Орман дақылдарын толықтыруды жүзеге асыра білу.

4. Питомник және орман дақылдарын механикаландырылған күтім жүргізу.

5. Бүркігіштер және аэрозоль генераторлары мотопомпалармен жұмыс істеу.

6. қауіпсіздік техникасы және өрт қауіпсіздігі талаптарын орындау.

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде: атмосфераның құрамы, құрылымы және физикалық қасиетін; орман шаруашылығының іс-шаралары арқылы еспелердегі радиацияның, жарықтандыруды және жылу энергиясын үнемдеуді; ауаның температурасын өлшеу әдістерін; орманның атмосферамен өзара байланысын; орманның шөгінділерге әсерін; метеорологиялық алаңдардың жабдықтарын меңгеруге тиіс.

Білім алушылардың төмендегілерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін шеберлікке ие болуы маңызды: табиғат көріністері бойынша ауа райын болжай алу; орманда фенологиялық бақылауларды жүргізеді; метеобақылау деректерін түсіреді және жазады.

1. 
   Атмосфераның құрамын, құрылымын және физикалық қасиетін білу.
   
2. 
   Топырақпен орман астарындағы ауаның құрамын білу.
   
3. 
   Күн радиациясы туралы түсінігінің болуы.
   
4. 
   Желді, ауа температурасын, атмосфералық қысымды бақылауға арналған құралдарды білу.
   
5. 
   Желді, ауа температурасын, атмосфералық қысымды бақылауға арналған құралдарды пайдаланаалу.
   

1. 
   Ауа райы және оның болжамы туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Фенологиялық бақылаулар туралы түсінігінің болуы.
   
3. 
   Орман өсімдіктеріне ауаның төмен және жоғары температуралының әсерін білу.
   
4. 
   Фенологиялық бақылауды жүргізе алу.
   

1. 
   Гидрометерологиялық станциялардың жұмысын білу.
   
2. 
   Жауын-шашының орманға әсерін білу.
   
3. 
   Жер үсті ағын суларына орманның ықпалын білу.
   
4. 
   Орман шаруашылығында жел тармақтарын қолдана білу.
   
5. 
   Ауа райын болжау кезінде қолданылатын ауа райының әсерін білу.
   
6. 
   Табиғат көріністері бойынша ауа райын болжай алу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеруі қажет: сүректі өсімдіктердің өміршеңдік нысандары; жерсіндіру және бейімдеу; жабық тұқымды өсімдіктердің және негізгі қылқандылардың биологиялық, экологиялық, орман өсірушілік, сәндік қасиеттері; болмыста ағаш-бұтақты тұқымдарды анықтай алу; орман шаруашылығының практикасынде ағашты-бұталы тұқымдарды пайдалану.

1. 
   Дендрологиялық ғылым туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының орман қорын білу.
   
3. 
   Сүректі өсімдіктердің өміршеңдік нысандарын тани білу.
   
4. 
   Жерсіндіру туралы түсінігінің болуы.
   
5. 
   Жерсіндірілген түрлерді білу.
   
6. 
   Өсімдіктерді бейімдеу туралы түсінігінің болуы.
   
7. 
   Негізгі орман түзуші тұқымдастардың аймағын білу.
   
8. 
   Өсімдіктердің морфологиялық белгілерін білу.
   
9. 
   Тұқымдастардың сәндік сапаларын білу.
   

1. 
   Негізгі қылқанжапырақтылардың биологиялық, экологиялық, орман өсірушілік қасиеттерін білу.
   
2. 
   Қылқан жапырақты өсімдіктердің болмысын тани білу.
   
3. 
   Гербарийлармен және топтамалармен жұмыс істей білу.
   
4. 
   Тұқымдастарға толық және салыстырмалы сипаттама бере алу.
   

1. 
   Негізгі жабық тұқымдастардың биологиялық, эко логиялық, орман өсірушілік қасиеттерін білу.
   
2. 
   Жабық тұқымды өсімдіктердің болмысын тани білу.
   
3. 
   Гербарийлармен және топтамалармен жұмыс істей білу.
   
4. 
   Тұқымдарға толық және салыстырмалы сипаттама бере алу.
   
5. 
   Кәсіпорын аумағын көгалдандыру үшін ағаш-бұталы тұқымдардың ассортиментін іріктей алу.
   

1. 
   Қазақстан аумағында өсетін ормандардың сипаттамасын білу.
   
2. 
   Қазақстан аумағындағы қарағайлы, қайыңды, сексеуілді, жайылма және ағашты ормандардың сипаттамасын білу.
   
3. 
   Шығыс Қазақстанның және  республикасының оңтүстік, оңтүстік-шығысындағы таулы аудандардағы орман екпелерінің сипаттамасын білу.
   

2. Ағаш-бұта тұқымдастарының жапырағы, жемісі, тұқымы, бүрі бойынша анықтау.

3. Жергілікті жер үшін көгалдандыру жұмыстарын жасауға ағаштар мен бұталардың ассортиментін таңдау.

Модульді игеру нәтижесінде білім алушылар келесі білімдерді меңгеруі тиісті: мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу негіздері; құжаттардың қызметі және құру тәсілдері; құжаттардың сыныптамасы, тасымалдаушылары, тағайындалуы, құрама бөліктері, ресімдеу ережелері.

Модульді игеру кезінде білім алушылар келесі іскерліктер мен дағдыларды алуға тиіс: ұйымдастырушылық-өкімдік, ақпараттық-анықтамалық құжаттармен жұмыс істеу; кәсіптік қызметінде қәжетті қызметтік құжаттарды мемлекетттік тілде құру.

1. 
   Құжаттардың сыныптамасын және түрлерін біледі.
   
2. 
   Құжаттардың ақпараттық және коммуникативтік атқарымын біледі.
   
3. 
   Құжаттардың құрылымын біледі.
   
4. 
   Қызметтік құжаттардың негізгі деректемелерін біледі.
   
5. 
   Құжат мәтініне қойылатын талаптарын біледі.
   
6. 
   Ұйымдастырушылық-өкімдік, ақпараттық-анықтамалық құжаттармен жұмыс істеу біледі.
   

1. 
   Қазақстан Республикасы Еңбек кодексіне сәйкес еңбек қатынастарын реттейтін құжаттар туралы түсінігі бар.
   
2. 
   Еңбек шарттың қәжетті шарттарын біледі.
   
3. 
   Мемлекеттік тілде түйіндеме, өмірбаян, мінездеме, өтініш, арыз, сенімхат, қолхат жасау біледі.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде: негізгі орман түзуші тұқымдарды, картографиялық материалдарды, орман пирологиясының негіздерін меңгеруі тиіс.

Білім алушылардың төмендегілерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін жұмыстарды орындауы маңызды: негізгі орман түзуші тұқымдастарды тани білу; орманда бағдар ала білу; орманда өрт қауіпсіздігінің ережелерін сақтау

1. 
   Оқу нәтижесі: 1) Негізгі орман түзуші тұқымдастар.
   

1. 
   Негізгі орман түзуші (қарағай, шырша, балқарағай, майқарағай, қайың, көктерек, емен, терек, шегіршін)тұқымдастарды білу.
   
2. 
   Болмысын тани білу.
   
3. 
   Гербарлық материал бойынша тани білу.
   

2. 
   Оқу нәтижесі: 2) Орманда бағдар ұстай алу.
   

1. 
   Планшетте және орман екпелерінің жоспары туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Планшетте және орман екпелерінің жоспары бойынша бағдар ала білу.
   
3. 
   Орман ағашын кесетен орындардың болмысын тани білу.
   

3. 
   Оқу нәтижесі: 3) Өрт қауіпсіздігі.
   

1. 
   Қазақстан ормандарындағы өрт қауіпсіздігінің ережелерін білу.
   
2. 
   Орында қауіпсіз жұмысты атқара білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеруі қажет: бензин моторлы аралардың қызметі мен техникалық сипаттамасы, техникалық қызмет көрсету мен олардың кезеңділігі, банзин моторлы арамен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік техникасын сақтау; бензин моторлы қондырғының қызметін білу; бензин моторлы араларға техникалық қызмет көрсете білу; ұсақ жөндеу жұмыстарын жүргізе білу.

1. 
   Бензин моторлы аралармен құлату-гидравликалық сынлардың мағынасы мен жіктелуін білу.
   
2. 
   Бензин моторлы аралардың техникалық сипаттамасымен жиынтығын білу.
   
3. 
   Бензин араның құрылымын білу.
   
4. 
   Ара шынжыртабанын тартылысы мен оны қайрауды ретке келтіре алу.
   
5. 
   Ауа сүзгісін тазалауды және карбюраторды реттеуді жүргізе алу.
   
6. 
   Бензин арамен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасын білу.
   
7. 
   Жанармай құя білу.
   

1. 
   Техникалық қызмет көрсету түрлері мен оның кезеңділігін білу.
   
2. 
   Прошеньді топты күйіктерден тазалау үшін бензин арасына толық емес бөлшектеуді жүргізу.
   
3. 
   Карбюраторды бөлшектеу және жуу.
   
4. 
   Адыратқыш муфтасына реттеу жүргізу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: ағаш кесу орындарын механикаландырылған әзірлеу, шыбықтарды сұрыптарға ұтымды бөлу тәсілдері мен жұмыстарды қауіпсіз орындау амалдары; кесілетін ағаштардың маңында жұмыс орнын дайындай білу, ағаштарды құлату және түбімен қопсыту кезінде бензин моторлы аралармен практикалық тұрғыда жұмыс істей білу, жұмыстарды қауіпсіз орындаудың тәсілдері мен амалдарын пайдалана білу.

1. 
   Жұмыс орнын дайындау ретін білу.
   
2. 
   Құлату бағытын таңдай білу.
   

1. 
   Егелеуді орындау қағидасын білу.
   
2. 
   Ағашты егеуді орындай білу.
   
3. 
   Қалдыратың діңгектің биіктігін білу.
   
4. 
   Қалдырып кесудің рөлін білу.
   
5. 
   Құлатуды дұрыс орындай білу.
   
6. 
   Бұталарды кесу, жару қағидасын білу.
   
7. 
   Сұрыптауға кесілен ағаштарды жара алу.
   
8. 
   Ағаштарды құлату және жару брйынша жұмыстарды қауіпсіз орындау тәсілдері мен амалдарын білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде: Қазақстан Республикасы Орман Кодексі мен орман шаруашылығы бойынша нормативтік-құқықтық құжаттар; сүріктерді есепке алу түрлері; орман заңнамасн бұзғандығы туралы хаттамалар нысаны.

1. 
   Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орманшаруашылығын ұйымдастыру негіздерін білу.
   
2. 
   Орман шаруашылығындағы орман қорын білу.
   
3. 
   Орман алқаптарын орамдарға бөле білу.
   
4. 
   Бөлу туралы түсінігінің болуы.
   
5. 
   Өлшегіш шанышқымен, кубатурл сызғышпен, рулеткамен жұмыс істей алу.
   

1. 
   Орманды пайдаланудың негізгі түрлерін атау.
   
2. 
   Жанама пайдаланудың түрлерін білу.
   
3. 
   Орман қоры учаскелерін шөп шабу, мал жаю, ара шаруашылығы, марал шаруашылығына беру қағидасын білу.
   
4. 
   Дәрілік өсімдіктерді, жаңғақтарды, саңырауқұлақтарды, жидектерді, орман төсеніштерін, қамысты дайындау және жинау ережелерін білу.
   

1. 
   Қазақстан ормандарында жүргізілетін басты мақсатта пайдалану үшін кесуді білу.
   
2. 
   Қазақстан ормандарындағы күтіп кесу түрлерін білу.
   
3. 
   Қазақстан ормандарындағы санитарлық кесу және өзге де кесу түрлерін білу.
   
4. 
   Кесуге тағайындаған кездегі ағаштардың техникалық дайындығының санатын айқындай алу.
   
5. 
   Басты мақсатта пайдалану үшін кеспеғаштарын бөлу.
   
6. 
   Күтіп кесу және өзге де кесулер үшін ағаш кесу орындарын бөлу.
   
7. 
   Санитарлық кесу үшін кеспеағаштарды бөлу.
   

1. 
   Кесілген сүректерді өлшеу қағидасы.
   
2. 
   Дайындалған сүректерді есепке алу қағидасын білу.
   
3. 
   Көлемді кестелерді қолдана білу.
   
4. 
   Ойдағы куб метрді тығыздыққа айналдыра алу.
   

1. 
   Дөңгелек үлестік сұрыптар туралы түсініктің болуы.
   
2. 
   Дөңгелеу ағаш материалдар көлемінің кестесін қолдана алу.
   
3. 
   Қаттауды қалыптастыру және тізбектеу қағидасын білу.
   
4. 
   Жұмыста қолданылатын механизімдерді пайдалану қағидасын білу.
   
5. 
   Қаттаудың тұрақтылық талаптарын білу.
   
6. 
   Ағаштардың таксациясын білу.
   
7. 
   Ағаштардың көлемін анықтай алу.
   

1. 
   Сүріктерді тамырымен босату қағидасын білу.
   
2. 
   Абристі құрастыра алады.
   
3. 
   Қайта санау ведомостын жүргізе білу.
   
4. 
   Ағаш кесу орындарын бөлу және таксациялау бойынша нұсқаулықты білу.
   
5. 
   Планшеттер мен жазбалардың таксациялық сипаттамасына ағымдағы өзгерістерді енгізу.
   

1. 
   Орман заңнамасын бұзу туралы хаттамалар нысандарын білу.
   
2. 
   Орман заңнамасын бұзғандығы туралы хаттамалар жазу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: екпелердің таксациялық көрсеткіштері, диаметрін, биіктігіні және жасын өлшеуге арналған аспаптар мен құралдар; өсіп тұрған және кесілген ағаштардың диаметрін өлшеу; өсіп тұрған ағаштың биіктігін өлшеу; кесілген ағаштың ұзындығын өлшеу; екпелердің таксациялық көрсеткіштерін көзбен шолып анықтау: орташа диаметр, орташа биіктік, бонитет, тығыздығы, жасы.

1. 
   Жиналмалы метрлердің, өлшеген лентаның сырықтарның қызметін білу.
   
2. 
   Кесілген ағаштың ұзындығын өлшеу қағидасын біледі.
   
3. 
   Кесілген ағаштың ұзындығын өлшей алады.
   
4. 
   Кесілген ағаштың диаметрін өлшеу қағидасын біледі.
   
5. 
   Өлшеу қапсырмасының қызметін біледі.
   
6. 
   Диаметрді өлшеу қапсырмасымен өлшей алады.
   
7. 
   Өлшеу арасының қызметін біледі.
   
8. 
   Өсіп тұрған ағаштың диаметрін өлшеу қағидасын біледі.
   
9. 
   Өлшеу арасымен өсіп тұрған ағаштың диаметрін өлшей алады.
   
10. 
    Ағаштар мен екпелердің жасын анықтайдың морфологиялық белгілерін біледі.
    
11. 
    Түрлі құрылымдардың биіктік өлшегішінің қызметінің біледі.
    
12. 
    Түрлі биіктік өлшегіштермен және өлшеу арасымен ағаштың биіктігін өлшей алады.
    
13. 
    Көзбен орташа диаметрін, орташа биіктігін, бонитетін, тығыздығын, екпелердің шығу тегін, жасын анықтай алады.
    
14. 
    Ағаш кесу орындарын бөлу және таксациялау қағидасына сәйкес бөлуші бағандарды таңбалай алады.
    

1. 
   Орамдық, шекаралық және шаруашылық бағандарын қоя алады.
   
2. 
   Қайта санау ведомостын жүргізе білу.
   
3. 
   Толық өлшегішпен жұмыс істей алу.
   

1. 
   Өсіп тұрған ағаштың діңгегінің көлемін анықтаудың мөлшерлі әдістерін біледі.
   
2. 
   Қабаттаудың көлемін анықтай алу.
   
3. 
   Үлестік сұрыптардың көлемін анықтай алу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: жеміс беру кезеңділігі мен егіннің көлеміне әсер ететін факторлар; орман тұқымды шикізаттын жинаудың негізгі тәсілдері; орташа үлгілерді іріктеу мен тұқымдардың негізгі құжаттарын жинау бойынша стандарттардың негізгі режелері; орман өсіру алқаптарының санатына байланысты топырақты өндеудің амалдары мен тәсілдері; жеміс беруге әсер ететін факторларды ескеру; орман тұқымды шикізатты жинауды жүргізу; тәлімбақта егуді және жинауды жүргізу; егуді, ағаш отырғызуды, орман екпелеріне күтім жасауды жүргізу.

1. 
   Негізгі орман түзуші тұқымдастардың ұрықтары мен жемістерінің пісу мерзімдерін білу.
   
2. 
   Жемісті есепке алу тәсілдерін білу.
   
3. 
   Жемістерден және бүршіктерден тұқымдарды ала білу.
   
4. 
   Тұқымдарды сақтау тәсілдерін білу.
   
5. 
   Тұқымдарды сақтай білу.
   
6. 
   Орман тұқымдарын жинауды жүргізе білу.
   

1. 
   Екпе материалдың негізгі түрлерін білу.
   
2. 
   Егістік, мектеп бөлімшелері және аналық плантациялар арасындағы айырмашылықты білу.
   
3. 
   Тұқымдарды себу технологиясын білу.
   
4. 
   Негізгі орман түзуші тұқымдастардың дәндерін себе білу.
   
5. 
   Егістікте және мектеп бөлімінде күтім жасай алу.
   

1. 
   Орман өсімдіктерінің алаңдары туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Орман дақылдарының түрлері туралы, орман дақылдарының тптері туралы, өндіру тәсілдері туралы түсінігінің болуы.
   
3. 
   Орман дақылдарын Колесов қалқанымен толықтыра білу.
   
4. 
   Топырақты орман дақылдарының түріне қарай өндеу тәсілдері.
   
5. 
   Көме білу.
   
6. 
   Отырғызу мерзімдерін білу.
   
7. 
   Орман өсімдіктерінің алаңдарында екпе материалдарды еге білу.
   

1. 
   Гербицидтерді немесе арборицидтерді енгізу қағидасын білу.
   
2. 
   Арамшөптермен күресу тәсілдерін білу.
   
3. 
   Сеппе көшеттері мен көшеттерді қаптай алу.
   
4. 
   Бір мезетте шөбін ала отырып топрақты қопсыта білу.
   
5. 
   Арамшөпті өсімдіктерді білу.
   
6. 
   Арамшөпті өсімдіктермен күресе білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: экологиялық факторлар, орман экологиясы, орманның өсуі мен дамуы, орманның қалыпқа келуі, тұқымдарды өзгерту, басты мақсатта пайдалану үшін кесу, күтіп-баптау үшін кесу, ормандардың өнімділігін арттыру жолдары; орман элементтерін бөлу; екпелердің белгілерін анытау; қайта жаңғырту санатын анықтау, орман түрі мен орманды өсіру жағдайлары; орманның өнімділігін арттыру үшін ғылым мен практиканың жетістіктерін пайдалану.

1. 
   Орманның элементтері мен белгілерін білу.
   
2. 
   Қоршаған ортаға орманның әсері туралы сұрақтарды білу.
   
3. 
   Орманның жаңғыруы мен оның есепке алу мәселесін білу.
   
4. 
   Орманның табиғи жаңаруын есепке алу және бағалау үшін сынау алаңдарын жасай білу.
   
5. 
   Тоғай тұқымдастарын ауыстыру туралы түсінігінің болуы.
   
6. 
   Қазақстан орман типтерін білу.
   

1. 
   Басты мақсатта пайдалану үшін кесу мағынасы мен жіктелімін және оларды Қазақстанда қолдануды білу.
   
2. 
   Қазақстан ормандарын басты мақсатта пайдалану үшін кесу технологиясын білу.
   
3. 
   Орманды күтіп-баптау технологиясын және кесудің өзге де түрлерін білу.
   
4. 
   Болмыстағы ағаш кесу орындарын күтіп кесуге бөле білу.
   
5. 
   Кеспе ағаштарды санитарлық және өзге де кеспелерге бөле білу.
   
6. 
   Кеспе орындарын тазалау тісілдерін білу.
   

1. 
   Орман өнімділігін кешенді арттыру мәселесін білу.
   
2. 
   Орман өнімділігін кешенді арттыру мәселесін
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде: екпелерді таксациялау бойынша аспаптар мен құралдарды пайдалану, қорды анықтау, орман аудандарын таксациялау бойынша білімдерді меңгереді.

1. 
   Ұзын бұрғының құрылымын білу.
   
2. 
   Ұзын бұрығына пайдалана алу.
   
3. 
   Толық өлшегіштің құрылымын білу.
   
4. 
   Толық өлшегішті қолдана алу.
   
5. 
   Екпелердің таксациялық көрсеткіштерін аспаппен қарап анықтау: нысаны, құрамы, бонитеті, тығыздығы орташа диаметрі, орташа биіктігі.
   
6. 
   Ескелердің тегі менорманның типін анықтай алу.
   

1. 
   Ағаш кесу қоры туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Уақытша және тұрақты сынақ алаңдарын алау әдістемесін білу.
   
3. 
   Сынақ алаңдарында жұмыстар жүргізу.
   

1. 
   Басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу орындарындағы кесу әдістемесін білу.
   
2. 
   Күтіп кесу үшін ағаш кесу орындарын бөлу әдістемесін білу.
   
3. 
   Ағаш кесу орындарын күтіп кесу үшін бөлу.
   
4. 
   Санитарлық кесу үшін ағаш кесу орындарын бөлу әдістемесін білу.
   
5. 
   Кеспе ағаштарды санитарлық кесуге бөле білу.
   
6. 
   Ағаш кесу орындарын орамдық желілерге байланыстыру дағдыларын игеру.
   
7. 
   Абристі құрастыра алады.
   
8. 
   Қайта санау ведомостын жүргізе білу.
   
9. 
   Алаңды, кесуге тағайындалған ағаштардың мөлшері, дайындалған сүректердің саны бойынша ағаш кесу орындарын бөлу қағидасын білу.
   

1. 
   Орманды таксациялау анықтамалығын қолдана білу.
   
2. 
   Қазақстанның сұрыптық кестелрін қолдана білу.
   
3. 
   Биіктіктің рзрядын анықтай білу.
   
4. 
   Материалдық-ақшалай бағалауды жүргізе білу.
   
5. 
   Екпелердің қорын анықтау иәсілдерін білу.
   

1. 
   Жеке ағаштың өсу мәселесін білу.
   
2. 
   Көшеттердің өсуі туралы мәселені білу.
   
3. 
   ағаштардың өсу барысын білу.
   
4. 
   Көшеттердің өсу барысын білу.
   
5. 
   Көшеттердің өсу барысының кестелерін қолдана білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: орман өсіру алаңдарын санатына қарай топырақты өңдеу тәсілдері мен жүйелері; тұқымды себуге дайындау тәсілдері, егістік түрлері және сызбалары; мектептерде отырғызу материалын өсіру технологиясы мен агротехникасы; орман өсіру алаңдарының негізгі санаттары; орман екпелеріне күтім жасау; уақытша орман тәлімбақтары үшін орындарды таңдау; тәлімбақта егуді және жинауды жүргізу; екпе материалдарына түгендеу үргізу; орман тәлімбағы бойынша құжаттаманы толтыру; орман дақылдары алаңдарының санатын таңдау; орман тәлімбағының жобасын құрастыру; орман дақылдарының жобасын құрастыру; орман дақылдарын егуді, отырғызуды жүзеге асыру; орман дақылдарын күту.

1. 
   Орташа үлгіні іріктеу қағидасын білу.
   
2. 
   Тұқымдардың орташа үлгісін іріктей алу.
   
3. 
   Орташа үлгілерді іріктеу актісін толтыра білу.
   
4. 
   Көшеттерден және жеке тұрған ағаштардан тұқым жинауды жүргізе білу.
   
5. 
   Орман тұқымдас шикізатты қабылдау және есептеу
   
6. 
   Зат белгіні толтыра білу.
   
7. 
   Орман тұқымдарын дайындау кезіндегі қауіпсіздік техникасын білу.
   
8. 
   Тұқым дайындауға арналған машиналардың, механизімдердің және құралдардың қызметін білу.
   
9. 
   Тұқым дайындауға арналған машиналардың, механизімдердің және құралдарды пайдалана білу.
   
10. 
    Стационарлық және көшпелі бүршіктерді кептіру қондырғысы мен сүйретпелерінің жұмысын білу.
    
11. 
    Стационарлық және көшпелі бүршіктерді кептіру қондырғысы.
    

1. 
   Тәлімбақ үшін орынды таңдау әдістемесін білу.
   
2. 
   Тәлімбақ үшін орын таңдап алу.
   
3. 
   Тәлімбақ алаңын есептей алу әдістемесін білу.
   
4. 
   Алаңдардыңжалпыауданын, бөлімшенің жалпы өндірілетін алаңын есептей алу.
   

1. 
   Топырақты өндеу жүйесін білу.
   
2. 
   Екпе материалды өндіру үшін қолданылатын тыңайытқыштарды білу.
   
3. 
   Минералды және органикалық тыңайтқыштардың мөлшерін есептей алу.
   

1. 
   Ашық топырақтак өшеттерді өсірудің агро техникасын білу: егу алдындағы тұқымд айындау, егу алдындағы топырақты өңдеу, егістіктіңтүрлеріменсызбалары.
   
2. 
   Ашық топырақта көшеттерді өсірудің агротехникасын қолдана алу: егу алдындағы тұқым дайындау, егу алдындағы топырақты өңдеу, егістіктің түрлерімен сызбалары.
   
3. 
   Негізгі ағаштұқымдарын өсіру ерекшеліктерін білу.
   
4. 
   Тәлім бақтың екпе бөлімшесінде тұқымдарды себуді жүргізе білу.
   
5. 
   Жабық топырақта екпе материалды өсіруді білу. жылыжайда.
   
6. 
   Ағаш мектептерінде көшеттерді өсіру агротехникасын білу.
   
7. 
   Ағаш мектептерінде көшеттерді өсіру агротехникасын пайдалана білу.
   
8. 
   Вегетативті түрдегі екпе материалын өсіре білу.
   

1. 
   Көгеруге дейінгі, көгеруден кейінгі егістіктерді күту әдістемесін білу.
   
2. 
   Көгеруге дейінгі, көгеруден кейінгі егістіктерді күту.
   
3. 
   Көшеттерді зиянкестермен аурулардан қорғау бойынша іс-шараларды білу.
   
4. 
   Көшеттерді зиянкестермен аурулардан қорғау бойынша іс-шараларды білу.
   

1. 
   Екпе матриалдығы.
   
2. 
   Қазу қапсырмасының қызметін білу.
   
3. 
   Екпе материалды қазып ала білу.
   
4. 
   Екпе материалға техникалық қабылдау жүргізе білу.
   
5. 
   Екпе материалды сақтау және тасымалдай алу.
   
6. 
   Тәлімбақтағы екпе материалын түгендеуді білу.
   
7. 
   Тәлімбақтағы екпе материалын түгендеуді
   

1. 
   Питомниктің жалпы ауданын есептеу.
   
2. 
   Өсіруге қатысты отырғызу материалдарын, топырақты өңдеуге технологиялық картасын есептеу.
   

1. 
   Орман өсіру алқаптарын қайта өсірудің кезеңділігін білу.
   
2. 
   Орман өсіру және орман өсіру алаңдарын технологиялық бағалау негізінде бастапқы қайта өсіру алаңдарын таңдай білу.
   
3. 
   Топырақты жаппай өндеудің агротехникасын білу.
   
4. 
   Топырақты жартылай өндеу агротехникасын білу.
   
5. 
   Өсетін жеріне, топырақтың механикалық құрамына және олардың шымдалу деңгейіне байланысты топырақты өңдеу тәсілдерін таңдай алу.
   
6. 
   Топырақты өңдеу кезінде арамшөптермен күресуге арналған химиялық құралдарды білу.
   
7. 
   Топырақты өңдеу кезінде қолданылатын минералды және органикалық тыңайытқыштардың түрлерін білу.
   
8. 
   Қажет емес өсімдіктермен күресу үшін топырақты өңдеу кезінде ербицидтерді немесе арборицидтерді олдана білу.
   
9. 
   Минералды тыңайтқыштардың мөлшерін есептей алу.
   

1. 
   Орман дақылдарын құру кезіндегі аралас орман тұқымдарын білу.
   
2. 
   Негізгі және ілеспе тұқымды таңдай алу.
   
3. 
   Алаң бірлігінде егу орындарын орналастыра алу.
   
4. 
   Орман дақылдарының тығыздығын және отырғызу орындарын орналастыруды жобалай алу.
   
5. 
   Орманды отырғызу технологиясын білу.
   
6. 
   Отырғызу мерзімдерін қолдана білу.
   
7. 
   Механикаландырылған ағаш отырғызуды және ағаш отырғызатын машиналарының маркаларын білу.
   
8. 
   Орман дақылдарын қолмен отырғызуды білу.
   
9. 
   Орманды отырғызу мәселесін білу (сексеул, черкес) .
   
10. 
    Топырақ-климаттық жағдайларын, орман өсіру алаңының жай-күйін және шығуын, топырақты өңдеу тәсілін, отырғызу материалының түрін және оның мөлшерін ескере отырып ағаш отырғызатын машиналарының маркаларын пайдалана білу.
    
11. 
    Плантациялық орман дақылдарын (шырша, тал, шырғанақ плантациялары) құра білу.
    
12. 
    Дақылдың типін дұрыс таңдай алу.
    
13. 
    Қарағай, балқарағай, қайың, терек дақылдарын құра білу.
    

1. 
   Орман дақылдарын агротехникалық күтуді білу.
   
2. 
   Топырақ-климаттық, жыныстардың биологиялық ерекшеліктерін, отырғызылатын материалдың жасын және қатараралық еніне байланысты орман дақылдарына сандық күтімді тағайындай білу.
   
3. 
   Механикаландырылған отырғызудан кейін екпелер мен көшеттерге қаптау жүргізе білу.
   
4. 
   Орман дақылдарын толықтыра білу.
   

1. 
   Орман дақылдарын техникалық қабыдауды білу.
   
2. 
   Орман дақылдарына техникалық қабылдауды жүргізе білу.
   
3. 
   Орман дақылдарын түгендеу әдістемесін білу.
   
4. 
   Орман дақылдарын түгендеу жүргізе алу.
   
5. 
   Орман дақылдарын орманмен жабылған алаңдарға ауыстыру мәселесін білу.
   

1. 
   Орман дақылдарының аумағын анықтау.
   
2. 
   Ағаштар мен бұталардың ассортиментін таңдау.
   
3. 
   Орман дақылдарын жасақтауда Топырақ өңдеу бойынша технологиялық картасын есептеу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезінде меңгеру қажет: Қазақстан Республикасы Орман Кодексі мен нормативтік-құқықтық құжаттары, орманды тамырымен қопарып босату, түрлі санаттағы ормандарда кесу үшін алаңдарды бөлу қағидасы.

1. 
   Республикасының облыстың, кәсіпорынның орман қоры туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Орманды кесу билетінің нысанын білу.
   
3. 
   Сүрікті тамырымен ұсақ босату ордерінің нысанын білу.
   
4. 
   Орманшығы арналған өкім бланккісін біледі.
   
5. 
   Сүрікті тамырымен ұсақ босату ордерін толтыра алу.
   
6. 
   Орманшыға арналған өкімді толтыра алады.
   
7. 
   Сүріктерді дайындау мерзімдерін білу.
   
8. 
   Сүріктерді шығару мерзімдерін білу.
   

1. 
   Тамырымен босатылатын сүріктерді (көлемі бойынша, кесуге тағайындалған ағаштардың саны бойынша, дайындалған орман материалдарының саны бойынш1) есепке алу тәсілін білу.
   
2. 
   Ағаш кесу орнын бөлу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізе алу.
   
3. 
   Орманды орналастыру планшетінен қайта көшіруді және таксациялық сипаттамадан үзінді ала білу.
   
4. 
   Ағаш кесу орнын бөлу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізе алу.
   
5. 
   Нысаналарды оюды, қолданылмайтын учаскілерді шектеуді, ағаш кесу орындарының бұрыштарына бағандарды қоюды, орамдық желілерге байланыстыруды білу.
   
6. 
   Ағаш кесу орнында, бөлгіште тұтастай немесе жартылай қайта есептеуді жүргізе білу.
   
7. 
   ағаштардың техникалық дайындық санатын анықтай алу.
   
8. 
   Ағаш кесу орындарына материалдық-ақшалай бағалауды жүргізе білу.
   

1. 
   Ағаш кесу орындарын бөлу бойынша жұмыстарды тексеру ретін білу.
   
2. 
   Ағаш кесу орындарын бөлу және таксациялау бойынша жұмыстарды тексеру актісін құру ретін білу.
   
3. 
   Ағаш кесу орындарын бөлу және таксациялау бойынша жұмыстарды орындай алу.
   
4. 
   Ағаш кесетін орындардың далалық абристерін сақтау, ағаштарды қайта есептеу ведомосын және материалдық-ақшалай бағалау ведомосын жүргізу қағидасын білу.
   
5. 
   Планшеттер мен таксациялық сипаттамаларға қажетті өзгерістерді енгізу білу.
   

1. 
   Мемлекеттік орман қоры учаскесіндегі кесу орнында куәландыру жүргізу қағидасын білу.
   
2. 
   Кесу орнында куәландыру жүргізе білу.
   
3. 
   Кесу орнын куәландыру актісін толтыру ретін білу.
   

1. 
   Орман шаруашылығындағы негізгі еңбекті қорғау сұрақтарын білу.
   
2. 
   Орманды қолдану бойынша жұмыстарды жүргізу кезінде еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасы.
   
3. 
   Ағаш кесу орындарын орман дайындаушылармен дайындау кезінде бақылау жүргізуді білу.
   

1. 
   Қазақстан ормандарындағы өрт қауіпсіздігінің қағидасын білу.
   
2. 
   Орманды өрттен қорғауды ұйымдастыру және қамтамасыз ете білу.
   
3. 
   Орман өрттерінің алдын алу және олармен күрес бойынша жыл сайынғы іс-шаралар жоспарын әзірлей білу.
   
4. 
   Орман және дала өрттерін сөндіру тактикасын және техникасын білу.
   
5. 
   Өртке қарсы, ағаш тасу, орман шаруашылығы жолдардың, су айдындары мен кірме жолдар күту ретін білу.
   
6. 
   Орман өртін барысында қолданылатын өрт сөндіру құралдарын білу.
   
7. 
   Ормандағы өрті кезінде өрт сөндіру құралдарын пайдалана білу.
   

1. 
   Опман заңнамасын бұзғаны үшін әкімшілік кодекстің баптарын білу.
   
2. 
   Табиғат қорғау заңының бұзылғаны туралы қылмыстық кодекстің баптарын білу.
   
3. 
   Орман және табиғатты қорғау заңдарының бұзылғаны туралы хаттаманы құру бойынша нұсқаулықты қолдана білу.
   
4. 
   Әкімшілік және қылмыстық жауапкершіліктің хаттамаларын құрастыра білу.
   
5. 
   Аралап тексерудің қағидасы мен ретін білу.
   
6. 
   Аралап тексеру актісін құрастыра білу.
   

Білім алушылар модульді зерттеу кезіндемеңгеру қажет: Қазақстан Республикасы экономикасының қазіргі заманғы жағдайы, негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру принциптері, еңбекке ақы төлеу, орман шаруашылығы бойынша жұмысты жоспарлау негіздері, есеп пен есептілік, басқарудың негізгі әдістері, басқару әдістері, басшының қасиеттері, басқарушылық шешімдерді қабылдау; негізгі өндірістік қорлардың пайдалану көрсеткіштерін, олардың орташа жылдық құнын есептеу; амортизация соммасы; айналымдылық көрсеткіштері; жұмыс уақытының суретін жүргізу; еңбек жалақысын есептеу; қолданылған негізгі материалдардың есебін жүргізу; басқарудың заманауи әдістері мен принциптерін қолдану.

1. 
   Мұйымдастырушылық-қаржылықжәнешаруашылыққызметінбілу.
   
2. 
   ММ материалдық-техникалық және қаржы ресурстарын білу.
   
3. 
   Еңбекті нормалауды білу.
   
4. 
   Еңбек бойынша нормалауды білу.
   

уақыт нормативтері,

қызмет көрсету нормативтері,

сандық нормативтер.

5. 
   Уақыт нормасын білу.
   
6. 
   Уақыт нормасын есептей білу.
   
7. 
   Әзірлеу нормасын білу.
   
8. 
   Әзірлеу нормасын есептей білу.
   
9. 
   Техникалық нормалау әдістерін білу.
   
10. 
    Жұмыс күнінің суретін жүргізе білу.
    

1. 
   Еңбек жалақысы туралы және жалақыға әсер ететін себептер туралы түсінігінің болуы.
   
2. 
   Еңбекке ақы төлеу нысандары мен жүйесін білу.
   
3. 
   Тарифтік-біліктілік анықтамаларды қолдана алу.
   
4. 
   Бригаданың еңбек жалақысын есептей алу.
   

1. 
   Өндірістік қуаттың не екендігінің білу.
   
2. 
   Еңбекті және жалақыны жоспарлау туралы түсініктің болуы.
   
3. 
   Орман шаруашылығы, учаскелер, бригадалардың тоқсандық және айлық жоспарлар туралы түсінігінің болуы.
   
4. 
   Орман шаруашылығы, учаскелер, бригадалардың тоқсандық және айлық жоспарларын құра білу.
   
5. 
   Өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын жоспарлау туралы түсініктің болуы.
   

5. 
   Орман өнімдерінің баға түзілімінің механизімін білу.
   

6. 
   Салық кодексін пайдалана білу.
   
7. 
   Орман шаруашылығындағы есеп пен есептілік туралы түсінігінің болуы.
   
8. 
   Орманды күтіп кесу бойынша жұмыстарды жүргізудің наряд-актісін құрастыра білу.
   
9. 
   Орман шаруашылығыны жұмыстарын орындау бойынша нормативтік-технологиялық картаны құрастыра білу.
   

1. 
   Өндірісті басқарудың принциптік сызбаларын білу.
   
2. 
   Жұмыскерлердің еңбегін ынталандыру жолдарын білу.
   
3. 
   Жұмыскерлерді басқаруға тарта біледі.
   
4. 
   Өндіріс басшысының моральдық қасиеттері туралы түсінігінің болуы.
   

ру практи-касы

2. Орман туралы түсінігі бар.

3. Ормандарды және жануарлар дүниесін қорғау, орманшылық құрылымы бойынша мемлекеттік мекеменің құрылымы туралы түсінігінің болуы.

4. Тәлімбақ шаруашылығының түсінігін және оларда өсірілетін екпе материалдар түрін білу.

5. Дендрологиялық бақтар,

Олардың мағынасы және оларды қолдану туралы түсінігі бар.

6.Аталған мамандық бойынша жұмыс істеуге болатын өзгеде өндірістер туралы түсінігі бар.

Мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес белгіленген түрлі типтегі бензин моторлы арамен ағаштарды құлату, ұсақ орманнан шыбықтарды, ағаштарды және өзге де сұрыптарды және бұталарды дайындау. Құбылған сүйретпелерді, ағаш кесу орыныны орман тасу жолдарын төсеуге арналған дайындау жұмыстарын орындау кезінде жермен беттеу арқылы ағаштар мен діңгектерді кесу. Жалғыз ағашты құлату, бұтақтарды кесу, белгілеу, шыбықтар түбірін қопару бойынша ағаш кесу орындарында бензин моторлы араның көмегімен жұмыстар кешенін орындау.

1. 
   Жұмыс орнын ұйымдастырады.
   
2. 
   Құлату амалдарын орынайды.
   
3. 
   Бұтақтарды кесу.
   
4. 
   Шыбықтарды сұрыптарға бөлу.
   
5. 
   Бензин маторлы аралар мен қосалқы механизімдерді анықтау және ақауларын жою.
   
6. 
   Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасын сақтау.