Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі астана қаласы білім басқармасы диалогтық ОҚытудың ТӘсілдері

Бағдарлама авторлары:

Ибраева Қалдыбала Алдабергеновна-

№31мектеп-гимназиясының қазақ тілі

мен әдебиеті пәнінің мұғалімі,

Исмагулова Алтын Ошақбаевна-

Ақмола облысы, Жақсы ауданы,Қабдеш

Өскенбай атындағы Қима орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Астана -2017


Пікір жазған:

А.Бадел - «Профи Медиа» ЖШС жанындағы «Profi Education» кәсіптік даярлау және біліктілік арттыру оқыту-әдістемелік орталығының меңгерушісі, п.ғ.к.

Диалогтық оқытудың тәсілдері. Оқу өзге тілде жүретін сынып оқушыларына арналған факультатив бағдарламасы, 5-7 сыныптарға ұсынылады. –Астана, 2017, 28бет

Бағдарламада оқушыларды диалогтық оқытудың тәсілдеріне үйретуде қазақтың салт-дәстүрлері, еліміздің тарихы, ұлы ғұламалар жайында таныстыру көзделген.

Бағдарлама әдістемелік құралмен бірге 5-7 сыныптың оқуы өзге тілде жүретін сынып мұғалімдеріне арналған көмекші құрал бойынша факультатив сабақтарды жүргізуге арналған.

Астана қаласы №31мектеп-гимназиясының ғылыми-әдістемелік кеңесінің

шешімімен ұсынылады, хаттама №1, 30 тамыз, 2017жыл

Мазмұны

Түсініктеме.....................................................................................2

9.Пайдаланылған әдебиеттер........................................................28

Бағдарлама әдістемелік құралмен бірге жүзеге асырылады. Бағдарламада ұсынылған диалогты кезеңмен оқыту тәсілдері, жұмыс түрлері, бағыттау тапсырмалары оқушыларды мағына мен білімді игерудегі бірлескен іс-әрекетке тартылумен қатар, жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттерінің өрістеуіне және интеллектуалдық қырларының дамуына ықпалын тигізеді, олардың өзіне деген сенімін арттырады, жеткіншектерді әдептілікке, Отансүйгіштікке,еңбекқорлыққа, сөйлеу мәдениетінің қалыптасуына бағыттайды.

Оқытудың тәжірибелік, тәрбиелік, дамытушылық міндеттерін кешенді түрде іске асыру оқушылардың санасына ғана емес, сонымен қоса оның эмоциялық қабылдауына да әсер ету арқылы іске асырылуы қарастырылған. Көзбен көру, әрі ауызша ақпарат көздерімен тікелей қарым-қатынас жасау, балаларға дәйектеу дағдыларын қалыптастыруға және жеке тәсілдермен білім алуғамүмкіндік береді.

Жеткіншектерді әдептілікке, Отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа, сөйлеу мәдениетінің қалыптасуына тәрбиелеуді оқытудың коммуникативтік технологиясын пайдалана отырып, диалогтың кезеңдері мен түрлі формалары арқылы іске асыру.

Оқушылардың білімін күнделікті тұрмыс- тіршілікпен, қоршаған ортамен, қоғамдық-әлеуметтік өмірмен байланысын қазақша тілдік қатынасты жүзеге асыратын сөйлеу үлгілерін қолдану арқылы күнделікті қарым-қатынасты мемлекеттік тілде жүргізуге дағдыландыру.

• 
  Өзге тілде оқитын оқушыларды еліміздің тарихымен, қазақ халқының салт-дәстүрлерімен таныстыру;
  
• 
  Ұлы тұлғалар жөніндегі түсінік қалыптастыру;
  
• 
  Туған жерін, қазақ ұлтын, қазақ тілін сүю, қастерлеу сезімдерінің негізін қалау;
  
• 
  Өз туған елін, ұлтын, тілін мақтан етуге және Отанын қорғауға тәрбиелеу.
  

-Диалог бірліктерін дұрыс айта білу, микродиалогта қолдану тапсырмаларын орындау;

-Есте сақтау қабілеттерін қалыптастыру жұмыстарына белсене қатысу;

-Кез келген тақырыпқа сұқбаттасуға дағдылану;

-Сауатты сөйлесе отырып, тілді меңгеру;

-Туған жерін, қазақ ұлтын, қазақ тілін құрметтеу;

-Қазақ халқының тарихын, салт-дәстүрін және тарихи тұлғаларды білу, қастерлеу.
Қысқаша әдістемелік нұсқаулық:

-Факультатив сабақтарында сұқбаттасу арқылы тілді меңгерудің маңыздылығын білу;

-Тақырыпқа қатысты сөз қорын толық игеруге ұмтылу;

- Әр тақырыптың соңында қорытынды ретінде бірнеше оқушының қатысуымен сұқбаттасу немесе эссе жазу сияқты шығармашылық жұмыстар және фонетикалық, грамматикалық тапсырмалар орындау.

1. 
   Кіріспе сабақ (1сағат)
   

-Мәдени мұра деген не?

-Қоғамдық-әлеуметтік мәдени мұраны қалай түсінесің?

-Қандай қоғамдық-әлеуметтік мәдени мұраны атай аламыз?

- Қоғамдық-әлеуметтік мәдени мұраларды қорғау, атадан балаға жеткізу жолдары мен шаралары.

Әңгіме түрінде, видеофильм көрсету, көрнекіліктер арқылы сұрақ-жауап

жұмысы.
Ықтимал сөздер: мәдени мұра, қоғамдық-әлеуметтік, мұраларды қорғау, атадан балаға жеткізу
2. «Баланың бесігі- кең дүниенің есігі» (8 сағат)
1-сабақ.

Бесік туралы түсінік, бесік түрлері
Көрнекіліктер арқылы бесіктің өзімен, жасау-жабдықтары, түрлерімен таныстырып, жалпы мәлімет беру, пікірлесу.
Ықтимал сұрақтар:

-Бесік қандай мұра деп ойлайсыңдар?

-Сіздің отбасыңызда бесік сақталды ма?

-Бесіктің бала тәрбиесіндегі рөлі қандай деп ойлайсыңдар?

жер бесік, тал бесік, иіп жасалған , тік жасалған,қайыңнан,қарағайдан,талдан жасалған

Бесік тақырыбына байланысты ДБ (диалог бірліктерін) меңгеру,

сөздер мен сөз тіркестері (кезең тәртібі бойынша 3 сабаққа арнап алуға болады, берілген сөздердегі дыбыс ерекшеліктеріне,үндестік заңына көңіл аудару қажет ).

-Ұсынылатын сөздер:

жасау-жабдықтар, бесіктің жабдықтары, ши төсеніш, жөргек (қаузау), құс төсек, жастық,көрпе, түбек,шүмек, кепіл жастық, тартпа бау (қолбау, тізе бау), бесік жапқыш (жабу).
3-сабақ.

Бесік тәрбиесі
Тақырып бойынша МД (микродиалог ) үлгісін құрастыру,3-4 сұрақ және жауап.

- Оқушылар мұғалімнің көмегімен -бағыттауымен өз микродиалогтарын құрастырады.

-Микродиалогтың үлгісі көрсетіледі не таспадан тыңдалады.
Ықтимал сұрақтар:

-Бұл не?

-Бесікке кімді бөлейді?

-Бесікке кішкентай сәбиді бөлейді.
4-сабақ

Бесіктің пайдасы
Оқушылар құрастырылған микродиалогтарымен жұмыс істейді, әр оқушының диалогы тыңдалып, қызықты диалогтар аталады.

Бесік жабдықтары атауларын дұрыс атау, дұрыс қолдануға арналған жұмыс түрлері алынады.

-Жөргек қандай болу керек?

-Тартпа бау не үшін қажет?

Оқушылар өткен сабақтарда құрастырған МД -ның көлемін кеңейту тапсырмаларын орындайды.

Пікірталас диалогын қалыптастыру жұмыстарын жүргізу.

Бірнеше оқушының қатысуымен сұқбат (полилог) дайындау әдісі осы кезеңде енгізіледі.

Менің ойымша..., менің пікірімше ... , осылай ойлаймын деген сөз тіркестерін қолдана отырып сөйлеседі.

-Даналық сөздер, мақал-мәтелдермен танысып,алмасады.

Мысалы:

"Тәрбие бесіктен басталады", "Ел іші- алтын бесік", т.б.

-Бесік және бесік тәрбиесі туралы даналық сөздер, мақал-мәтелдермен танысу.

Тірек –кесте, пікірталас диалогы, фильмдер көрінісі арқылы пікір алмасып, сөз қоры бекітіледі.

Менің ойымша..., менің пікірімше ... ,осылай ойлаймын ... сияқты сөз тіркестері қолданылады.
7-сабақ

Бесік жыры

Кел, «Бесік жырын» үйренейік!

« Бесік жырын » тыңдау, түсіну;

"Бесік жырларын" 4жол өлең құрастыруға талпындыру.
Ықтимал сұрақтар:

- Кім қандай «Бесік жырын» біледі?

-Өз аналарың қандай " Бесік жырын" біледі?

Микродиалогтармен өзара алмаса не болмаса ең сәтті диалогтарды біріктіре отырып, бір немесе бірнеше көлемді оқу диалогы дайындалады.

Тақырып бойынша меңгерілген сөз қорын, сөйлем үлгілерін оқушылардың жадында рөлдік ойындар, тірек –кесте, пікірталас диалогы, фильмдер көрінісі арқылы бекітуге болады.

Ықтимал сұрақтар:

-Бесік жырының қазіргі замандағы маңызы қандай?

-Бесік жырының сәбиге тигізетін әсері бар ма?

-Бесік жырларын жаттау.
9-сабақ

Қорытынды.

Тақырып бойынша меңгерілген сөз қорын, сөйлем үлгілерін оқушылардың жадында бекіту жұмыстары.

Қазақстанның кең байтақ даласын және байлығын паш ететін видеофильмдер көрсету.

Кең-байтақ, созылып жатыр, шекарасы, шикізат, шөлдер мен шөлейттер, жазық далалар, көгілдір көлдер өлкесі, далалы өлке, ақ бас таулы өлке, жер бедері, өсімдіктері, шаршы шақырым, т.б.

Ықтимал сөздер:

Пайдалы қазбалары, кен орындары, ең ірі кеніш, қара және түсті металдар,

жердің беткі қабаты, өндіріледі, шартты белгілер,т.б.

Әлемге әйгілі, көрікті қала, паш етеді, облыс орталығы, әмбебап ғимарат,әлемде теңдесі жоқ, батыс, шығыс аймақтары, т.б.

-Сұрақ-жауаптар, көрнекіліктер көмегімен әңгімелесу, пікір алмасу.

Отан қорғау, азаматтық парыз, міндет, көп ұлтты, құрметтеу, қастерлеу, т.б.

-Отаншылдық деген не?

-Отаншылдық деген өзің туған елді құрметтеу, қастерлеу және қорғау.

-Сенің Отаның қай ел?

-Менің Отаным Қазақстан Республикасы.

-Қазақстан қандай ел?

-Қазақстан жері бай, халқы көп ұлтты, тәуелсіз мемлекет.

-«Отан қорғау» дегенді қалай түсінесің?

-«Отан- сенің ата-анаң,

Отан- досың, бауырың»,- деген. Қазақстан Республикасын қорғау- қасиетті парызымыз және міндетіміз.

Өткен сабақтағы қолданылған мәтіндерден де алынады.

Отан қорғаушы, ел бірлігі, Тәуелсіз ел, сүйіспеншілігін ояту, Отанын сүю, ата-анасын сүю, туыстарын және достарын сүю.

Бірінші 3 кезеңге арналған диалог бірліктерін тиянақты меңгертуге арналған тапсырмаларды орындап жаттығу.

Тәуелдік жалғау мен ілік септігінің байланысын дұрыс қолдануға арналған тапсырмалар орындау, сөйлесуде дұрыс қолдану.
Ықтимал сұрақтар:

-Қазақстанның әр азаматының парызы қандай?

- Қазақстанның әр азаматының парызы- өз туған жерін сүю, қастерлеу және қорғау.

-Сөз тіркестерінің байланысына көңіл аудару: Қазақстанның азаматы, әр азаматының парызы

-Берілген тақырыпқа сәйкес шағын диалог(МД) үлгілері, Отан туралы ән таспадан тыңдалады.

-Оқушылар әрқайсысы өз шағын диалогын(МД) құрастырады.

-Сұраққа нақты жауап беруге дағдыланады,

-Асыл арманың қандай?

-Мәңгі тәуелсіз ел болу жақсы ма?
5-сабақ

Отансүйгіш ұлан бол!

- 5-кезең, әр оқушының микродиалогының дыбысталу сәті, яғни тыңдалуы, қатесін анықтау, көмектесу.

-Әр оқушы өз диалогын мәнерлеп айтып береді.

- Сөйлемдердегі сөздердің орын тәртібін қадағаланады..
6-сабақ

"Отан- сенің ата-анаң"
-6 кезең, микродиалогтармен жұмыс.

Әр оқушының микродиалогы жұппен орындалады, рөлдерді ауыстырып машықтанады.Бұл жұмыс түрі оқушылардың бір-бірінің ойын түсініп, әрі қарай жалғастыру дағдысын қалыптастырады .

Отан , ата-ана туралы өлеңдер жаттау.
7-сабақ

"Отан- досың, бауырың"
- 7-кезеңге арналған тапсырмалармен жұмыс.

- Тақырып бойынша шағын диалогтардан оқу диалогына өту:

-Берілген тақырыпқа сәйкес оқу диалогы таспадан тыңдалады.

-Оқушылардың ұсыныстары бойынша диалогтағы айтылған ойлар толықтырылады, көлемі өседі.

-Отан, достық. отбасы туралы даналық сөздермен танысып, ой -пікір алмасу.
8-сабақ

Қазақстан әскері- Тәуелсіздік тұғыры
Қазақстан әскері туралы видеофильм көрсетіледі.

-8-кезеңге арналған тапсырмалармен жұмыс.

Оқушылар жұптасып фильмнің мазмұны туралы оқу диалогын құрастырады.
9-сабақ

Сауалнама
-9,10 кезеңдер- көлемді оқу диалогтарын бекіту.

Дайындалған оқу диалогтарын тыңдау, мәнерлеп сөйлесуге,өз пікірін білдіруге машықтандыру.

Сауалнама сұрақтарына жазбаша жауап беру.

Оқушыларға туған жерін сүюге, қорғауға жетелейтін, жүректерінде намысын қозғап, Отанына деген сүйіспеншілігін оятатын сауалнама сұрақтары ұсынылады.

- Отансүйгіш болу дегеніміз – өз отбасын, туыстарын, достарын сүю ме?

-Биік мақсатымыз, асыл арманымыз - Қазақстан тәуелсіздігінің мәңгілігі деген пікірге қосыласың ба?

- Қазақстан жерін басқа елдің азаматтарына қорғауға сеніп тапсырар ма едің?

- Отаныңды қорғау үшін арнайы дайындықтар қажет пе?

- Әскери дайындықтан өту кезеңі - жүрегіңе қандай сезім әкеледі?

- Сенің отбасыңда әскер қатарында болған адам бар ма ?

- Әскери дайындықтан өтуге бір жыл уақыт жетеді ме?

- Баласын әскер қатарына жібермейтін ата-аналарға не айтар едің?

-Әскерде темірдей тәртіп болғаны дұрыс па?

- Әскер қатарына барар ма едің?

Отан тақырыбына мәнерлеп өлеңдер оқу, сұрақтар қою арқылы өлең мазмұнын түсіну.

Менің ойымша..., менің пікірімше ... ,осылай ойлаймын ... сияқты сөз тіркестері қолданылады.
5.Тарихи тұлғалар мәңгі ұмтылмайды (8сағат)
1-сабақ

Қазақстанның тарихы және тарихи тұлғалар .
-Жалпы шолу сабағы.

-Қазақстан Республикасының тарихы және тарихта есімі сақталған тұлғалар .

Мұғалім не жауапты бір оқушы слайд шоу дайындайды,

-Белгілі тұлғаларды атау, өмірі, ерліг і және еңбектері туралы әңгімелесу

Тақырып бойынша қажетті сөздер мен мөз тіркестері беріледі.
Ықтимал сөздер:

мәңгі ұмтылмайды, есімі сақталған,тарихи тұлғалар, халық салтын құрметтеу, аты аңызға айналған т.б.

-Шоқан Уәлиханов туралы мәлімет тыңдалады.

аты белгілі, дүние жүзіне, алғашқы саяхат, баға жетпес, зерттеу жұмыстары т.б.

Диалог бірліктеріне іріктелген сөз тіркестерінің өз ара байланысына, дыбыс ерекшеліктеріне назар аударылады,

Қазақтардың космологиялық түсініктері, Іле өлкесінің географиялық очерктері туралы қысқаша мәлімет айтылады.

Диалог бірліктеріне іріктелген сөз тіркестерінің өз ара байланысына, дыбыс ерекшеліктеріне назар аударылады.

- Шоқан Уәлиханов аспан әлеміне қызықты ма?

-Жұлдыздар туралы не жазды?
4-сабақ

Шоқанның этнография және фольклор саласындағы еңбектері
- 4-кезең, шағын микродиалогтар құрастыру.

-"Қозы Көрпеш-Баян сұлу", "Ер Қосай","Ер көкше" қырғыздың "Манас" жырлары туралы қысқа мәлімет тыңдалады.

Микродиалогтар құрастыру:
Ықтимал сұрақтар:

-Шоқан Уәлиханов қандай жырлар жазған?

-"Қозы Көрпеш-Баян сұлу"жыры не туралы?
5-сабақ

Қашғария саяхаты жәңе зерттеу жұмыстары
-5,6- кезеңдер, оқушылардың өз микродиалогтарын мәнерлеп оқуы, айтуы арқылы топ оқушылары әр түрлі микродиалогтармен таныстырылады.

Қашғария сапарының ғылыми нәтижелері туралы қысқа мәлімет жасалады.

-Шоқан Уәлиханов қай елге саяхат жасады?

- Шоқан Уәлиханов қандай атақты еңбек жазды?

-Қашғария сапарының ғылыми нәтижелері қандай болды?

Оқушылардың шағын диалогтары тыңдалып, толықтырылады, көлемі өседі.

-Киіз үйдің көшпенді халық өміріндегі маңызы, қазіргі біздің өміріміздегі алатын орны туралы видеофильм және басқа көрнекіліктер арқылы мәліметтермен танысу. Шоқан Уәлихановтың "Киіз үй" туралы мақаласы оқылады.

-Оқушылардың киіз үй туралы пікірлері сұралады.

Аяқ бау, бақан, басарқан,басар,басқұр, белбау, белдеу, дөдеге, жел арқан, желбау, құр, тегеріш, туырлық, түндік, уыққап, үзік.

Абылайша, Аң шаңқан үй, Ақ тағыр, Жаппа, Жолым үй, Қара құрым үй, Қара үй, Қараша үй, Орда, Отау, Тоңқайма, Ұранқай

-Халқымыздың байырғы баспанасы қалай аталады?

-"Киіз үй"жайында алғаш қандай ғалым жазды?

7-сабақ

Киіз үй жиһаздары
- 8,9 кезеңдер- көлемі өскен оқу диалогтарын бекіту, бір сұқбатта бірнеше оқушынының қатысуымен сөйлесуді дағдыландыру.

-«Киіз үй» туралы мақалалар, еңбектер іздестіру (Ш, Уәлиханов, т.б. жазушылардың мақалаларын оқу)

Абажа,әбдіре,ағаш төсек,адалбақан,асадал,бөгіре,жағылан,жозы,жүкаяқ,кебеже,сандық;

Бір сұқбатта бірнеше оқушынының қатысуымен сөйлесуді дағдыландыру.
8-сабақ

Киіз үй туралы жұмбақтар мен өлеңдер
- Киіз үй туралы жұмбақтармен танысу.

-Жұмбақ шешу кезеңінде полилог диалогын қолданып , яғни бірнеше оқушыны сұқбаттасуға дағдыландырып сөйлесу.

-Әкесі баласын көтеріп,

Баласы бөркін көтеріп тұр

(Кереге мен шаңырақ)

(Жайылған керегенің сағанақтары яғни керегенің аяқтары)

Жисаң қом етесің,

Жиылғанда киер екі кепесін.

(Кереге және жиылғанда керегенің басына кигізілетін кере қап)

Үйрекше мойнын созады,

Құсша қонады. (Киіз үй) т.б.
6. Қорытынды сабақтар ( 3сағат)
1-сабақ

"Жер бетіндегі ең үлкен байлық-бұл қарым-қатынас байлығы"-пікірлесу. Даналар сөздерінің мазмұнын түсіну.
-Оқушылар қалаған тақырыбына микродиалог құрастырып сұқбаттасады.

-Тірек -кестелердің көмегімен сөйлесуге машықтанады, өз жұптарының ойларын жалғастырады.

Мұғалімнің алдын ала дайындаған тірек- кестелері оқушыларға интерактивті тақтада ұсынылады .

"Жер бетіндегі ең үлкен байлық-бұл қарым-қатынас байлығы"- пікірлесу.

-Білгенің бір тоғыз,

Білмегенің тоқсан тоғыз.

-Білгенге маржан

Аптасына 1сағат (барлығы 34сағат)

«Баланың бесігі – кең дүниенің есігі» деп қазақтың тура биі Төле атамыз айтқан екен. Осы бір астарлы сөздің мағынасына бойласақ ,терең теңіздің түбінен маржан сүзгендей боласың. «Ел болу үшін, бесігіңді түзе» деген Мұхтар Әуезов атамыздың сөзі де елдің сапасы сонау бесік тәрбиесімен байланысы зор екенін айтады. Бесік қазақ халқы үшін аса қастерлі, қасиетті мүлік.Оны адам өмірдің бастапқы ұясы деп біледі. Бесік – көшпелі ғұмыр кешкен бабаларымыздан қалған асыл мұра. Қазақта «Есік көргенді алма, бесік көргенді ал», «Бесік көрмеген ессіз болып есікке енеді», «Есік арқалағаннан бесік арқалаған артық», «Төрінде бесік тұрса, төре де бас иеді» деген ұлағатты сөздер содан. Көшпелі тұрмысқа бейімділігі сонша,бесікті анасы атқа мінгенде алдына өңгеріп алып жүре берген.Жол қанша ұзақ болса да бала қиналмайды, бейқам ұйқысы бұзылмайды. Бұл тақырыпты зерттеу барысында оқушылар халқымыздың ұлттық құндылықтарының бірі - баланың бесігі туралы қызықты мәліметтермен танысып, сонау ерте заманда ата-бабаларымыздың бесікке деген көзқарасын, бесік тәрбиесінің нәресте өміріндегі маңызын танып, білді.Әсіресе, АҚШ-тың белгілі ғалымы, педиатр дәрігері Харви Карптың «Баланы тыныштандыру өнері» атты еңбегімен танысу қызықты болды. Мұнда ол ата-аналарға жылаған баланы жедел жұбатып, оны тыныш та тәтті ұйқысына қайта бөлеудің тәсілдерін зерттеген ұзақ жылдық еңбегінің нәтижесін жазған. Қызығы батыс пен шығыстың баланы жұбату өнерін зерттеген ғалым экономикасы қарыштап дамыған батыс әлемінің бұл нәзік тәрбие ісіне келгенде, шығыстан көш бойы кейін қалғанын мойындайды. Оның зерттеуінше, қазақтың бесік тәрбиесі - бала тәрбиесінің төресі!..

Сонымен қатар, « Бесік жыры» - баланың дүние танымының ерте кеңеюіне жол ашады екен. Бесік жыры – халық тапқырлығы мен даналығы. Ізгі ойдың санаға дарыған мөлдір бұлағының тамшылары. Негізінен аналардың балаға деген мейірін үстемелейді, сезімді тебірентеді. Ардагер ұстаз-ғалым Рамазан Жәшиевтің айтуынша, бесік жырында түрлі фонетикалық дыбыс кездеседі. Ашық-қысаңы да, жуан-жіңішкесі де, қатаң-ұяң, үндісі де бар.

Қазақ халқы балаларының тілі ерте шығып, жатық сөйлеуінің кілті - осы бесік жырында жатыр. Өйткені баяу ырғақпен айтылған анасының әлдиі туғаннан баланың құлағына сіңеді. Ана баланы әннің ырғағымен тербетеді. Оның үстіне сазды, әуенді болып келеді»,-дейді ардагер ұстаз.

Құйрығынды майырып,
Түнде жылқы қайырып,
Жаудан жылқы айырып,
Жігіт болар ма екенсің?!
Айыр қалпақ киісіп,
Ақырып жауға тиісіп,
Батыр болар ма екенсің?!
Бармақтарың майысып,
Түрлі ою ойысып,
Ұста болар ма екенсің?! - деп келетін осы бір өлең жолдарынан халықтың болашақ ұрпақ тәрбиелеудегі ой-арманы айқын көрінген. Ол ана тілегі арқылы беріліп отыр. Мал бақ, кәсіп ет, ел-жұртыңды жаудан қорға деген ойын халық бесікте жатқан нәрестеге ақыл-кеңес, тілек етіп білдірген. Баланы жастайынан ел намысын қорғаушы азамат болуға баулу, оны ана аманаты ретінде келер ұрпақтың құлағына сіңірудің мәні ерекше болмақ.

"Киіз үй" тақырыбына жұмбақтар

Мұғалім оқушылардың назарын таспада жазылған әнге аударады.

Кел балалар ойнайық,

Ойнайық та, ойлайық.

Қандай жұмбақ болса да,

Шешпей оны қоймайық.

Сүйікті балалар!

Киіз үйдің жұмбағын,

Ұға жүрші ұрпағым.

Жұмбақпенен зерделеп,

Бабалардың бір салтын.

Қорғайды деп мұрасын,

Кәміл сеніп жүр халқың...

Бір оқушыны тұрғызып: Ал, Бауыржан, оянып тұрарыңда,

Беті-қол жуарыңда

Ішерде ас - тағамды,

Бір істі бастардағы...

Қасиетті сөзді айтып,

Жұмбақты баста, қане?!

(Оқушы өзі білетін жұмбағын айтады не болмаса оқиды).

Интерактивті тақтаға алдын-ала киіз үй туралы жұмбақтар жазылады.

1) Қазша қанатын жаяды,

Үйрекше мойнын созады,

Құсша қонады. (киіз үй)

2) Әкесі баласын көтеріп,

Баласы бөркін көтеріп тұр. (кереге және шаңырақ)
3) Жетпіс кемпір

Жер тістеп жатыр. (жайылған керегенің сағанақтары яғни

керегенің аяқтары)

4) Аяғы жер тіреп,

Таяғы көк тіреп тұр.(киіз үй)

5) Жайсаң қабырға,

Жисаң қом етесің,

Жиылғанда киер екі кепесін.

( кереге және жиылғанда керегенің басына кигізілетін кере қап)
6) Әуелінде шөп едім,

Желкілдеген көк едім.

7) Бір сарайға кіресің,

Қолға түстім құбылдым,

Он жерімнен буылдым,

Қабырғаға құрылдым.

(ши және ораулы ши)

7) Бір сарайға кіресің,

Кірерде бас иесің

Бас иілмей кіре алмас,

Хан-қараша, кәрі жас.

(киіз үйдің есігі)

Шоқан Уәлиханов қазақ халқының XIX ғасырдағы ағартушы ұлы ғалымы, көрнекті қоғам қайраткері,жиһанкез,еуропаша терең тәрбие-білім алған дүниежүзіне мәлім зерттеуші. Оның география, этнография, тарих, әдебиет, археология,бейнелеу өнері саласында құнды еңбектер қалдырған ғұлама ғалым екені айтылады. Ол туралы оқушылар да өз білгендерін әңгімелейді.

Ш.Уәлихановтың өмір сүрген жылдарына көңіл бөлінеді.Өзінің

аққан жұлдыздай қысқа өмірінде қазақ халқын дүние жүзіне танытқан

бірегей қайталанбас тұлға екені айтылады.

Оқушыларға Қашғария саяхаты және зерттеу жұмыстары, Шоқанның туған өлкесін зерттеуі, Іле өлкесінің географиялық очерктері, Шоқанның этнография және фольклор саласындағы еңбектері туралы мағлұмат беріледі

1. 
   Қазақ ұлттық энциклопедиясы. Р. Әміров, Қазақ ауызекі тілінің синтаксистік ерекшеліктері, А., 1972.
   
2. 
   М.Серғалиев, Ш.Нұрғожина, Қазақ сөйлеу тілінің экспрессивті-эмоциональды лексикасы, А., 1992
   
3. 
   Мектептегі шет тілдері журналы,1989,2008
   
4. 
   С.Д. Мұқанова. Құзіреттілік бағыт әдіснамасы.
   
5. 
   «Адырна» ұлттық- этнографиялық портал, baq.kz.diaspora/227
   
6. 
   «Оралман бесік» Бекен Қайратұлы
   
7. 
   А.Құралұлы.Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамалығы,Алматы, 2001