Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Е
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Rustemov okulik
| 5 тарау. Ғ.МҤСІРЕПОВ
«Қазақ солдаты» романы. Ғ.Мүсіреповтың «Қазақ солдаты» романы - қазақ әдебиетіндегі әскери тақырыпқа жазылған алғашқы шығармалардың бірі. 1943-1944 жылдары Ғ.Мүсірепов Б.Бұлқышевтің соғыс тақырыбына жазылған мақала, очерктерін қазақ тіліне аударып жүрді. Демек, бұл күрделі тақырыпты жазуға жазушының ӛзіндік шығармашылық тәжірибесінің дайындығы(оған очерктері, мақалалары, аудармалары кӛзқарастарында жер мен кӛктей айырма табиғи даму үстінде шебер кӛрсетілген. 4-шіден, «Қазақ солдатының» тілі кӛркем, кестелі сӛз ӛрнектеріне бай. 5-шіден, романды ажарландырьш тұрған тағы бір ӛрнек ӛрнек - жеңіл әзіл, ащы мысқыл. Юмор мен сатира жау жақтың іс-әрекеттерін бейнелегенде жиі қолданылған. Романның басты кейіпкері салған жерден ӛз атынан сӛйлейді. Романды оқи бастағанда бір топ баланы жинап алып, ӛзінің бастан кешірген ерлік істерін айтып отырған Қайырғалидың ӛзін кӛргендей боласың. Романның тілі жеңіл. Жазушы диалог сӛздер арқылы да баладағы балалық мінез бен оның психологиялық ӛзгешеліктерін айқын таныта білген. Ӛмір талқысының кемесінде келе жатқан баланың алдағы мақсаты - оқу. Шеген мен Бораш та Қайырғали сияқты тұрмыс талқысының ауырлығына мойымайды. Балалардың балалар үйіне орналасуы олардың жұпыны ӛміріне қосылған зор бақыт және болашақ армандарының бірінші басқышы еді. Ана мен баланың сағынышқа толы кездесуін ӛрнектейтін суреттемеден ананың асыл қасиеттері кӛрінеді. Коммунада тәрбиеленіп білім алған Шеген ұшқыш болып аспанға шарықтаса, Бораш Москва консерваториясында атақты әншілердің қатарында жүреді. Олардың ӛмірдегі ӛз орнын табуы - романның алдына қойған игі мақсаты, кӛркемдік шешімі. Ре по зи то ри й Ка рГ У 204 жатады) ықпал етті. Сондай-ақ, осы жылдардағы орыс әдебиетіндегі соғыс тақырыбында жазылған шығармалардың(Шолоховтың «Олар Отан үшін алысты» романы, Эренбургтің, Полевойдың, Ванда Василевскаяның соғыс кезінде жазған шығармаларының) ықпалы, әсері болды. Шығарманың бас кейіпкері, Керчь, Қырым майданындағы кӛзге түскен барлаушы Қайрош Сарталиевтің прототипі - Кеңес Одағының Батыры Қайырғали Смағұлов. Жазушы бастапқыда Қайырғали Смағұловтың ерлігін очерк желісі етті. Кейін бұл шағын повеске, одан романға айналды. 1945 жылы «Қазақ батыры» деген атпен «Майдан» альманағында повесть түрінде жарияланды. Жазушы «Қазақ батыры» повесін, «Қазақ солдаты» романын жазу барысында ӛз кейіпкерін Атырауға ізеп барып, Қайырғалимен кездесіп, кейін Алматыға шақырып алып әңгімелескен. Материалдарды терең де мұқият зерттеген ол ӛзінің суреткерлік шеберлігінде олардың логикалық жағынан керекті деп тапқан мәліметтерді ғана пайдаланғандығы байқалады. Ғ.Мүсірепов повесі «Қазақ солдаты» романына дайындығы іспетті. Бірнеше жыл ӛткеннен кейін жазушы орыс әдебиетіндегі екінші дүниежүзілік соғыс тақырыбына жазылған туындылардың тәжірибесін үйреніп, кейіпкерлермен қайта кездесіп және жұртшылық сынын ескере отырып, бұл шығарманы түгелдей жазып шықты. Шығарманың толықтырылған жаңа нұсқасы 1949 жылы «Солдат из Казахстана» деген атпен орыс тілінде жарық кӛрді. Келесі жылы «Қазақ солдаты» деген атпен қазақ тілінде роман болып басылып шықты. Ғ.Мүсірепов ӛмірдегі Қайырғалиды повеске, романға сол күйінде кӛшіре салмаған. Кӛркем шығарманың негізгі объектісі - адам. Кӛркем образ жасалмаған жерде шығарма құрғақ фактілер тізбегіне айналады. Ұлы Отан соғысы Ре по зи то ри й Ка рГ У 205 кезіндегі халық басындағы ауыртпалықты жеке кейіпкерлер тағдыры арқылы кӛрсету мақсатында жазушы әрбір оқиғаны жалаң баяндамай Қайроштың кӛкірек кӛзінен ӛткізуге, сол арқылы характерлердің арақатынасын ашуға ұмтылады. Автор романда Қайрошты типтеніріп, біртұтас тұлға жасауға кӛп кӛңіл бӛлген. Романның басты кейіпкері салған жерден ӛз атынан сӛйлейді. Роман 10 жасар баланың бағып жүрген бір табын сиырын тастап қалаға қарай қашып келе жатуынан басталады. Балалар үйіне түсіп тәрбиеленеді. Ӛмір талқысының кемесінде келе жатқан баланың алдағы мақсаты - оқу. Шеген мен Бораш та Қайырғали сияқты тұрмыс талқысының ауырлығына мойымайды. Балалардың балалар үйіне орналасуы олардың жүпыны ӛміріне қосылған зор бақыт және болашақ армандарының бірінші басқышы еді. Ана мен баланың сағынышқа толы кездесуін ӛрнектейтін суреттемеден ананың асыл қасиеттері кӛрінеді. Романның тілі жеңіл. Жазушы диалог сӛздер арқылы да баладағы балалық мінез бен оның психологиялық ӛзгешеліктерін айқын таныта білген. Қайроштың ӛмір жолының әр тұсында түрлі адамдар кездеседі. Мүрсейіт милиционер, Марья апай, балалар үйінің бастығы шығарманың басында ғана кӛрініп қалып қояды. Шеген, Бораш сияқты достары жас Қайроштың адам ретінде қалыптасып жетілуіне айтарлықтай әсер етеді. Коммунада тәрбиеленіп білім алған Шеген ұшқыш болып аспанға шарықтаса, Бораш Москва консерваториясында атақты әншілердің қатарында жүреді. Олардың ӛмірдегі ӛз орнын табуы - романның алдына қойған игі мақсаты, кӛркемдік шешімі. Соғыс басталғанда шекара күзетіп жүрген Қайрош ӛз еркімен сұранып майданға аттанады. Оның алдында Отан қорғау мақсаты тұрды. Ре по зи то ри й Ка рГ У |